“Müzikal için Broadway, sinema için Hollywood, borsa için Wall Street ne demek ise Türkiye basını için de Babıali oydu bir zamanlar” diye yazıyor bir ekşisözlük yazarı…2005’te Cumhuriyet gazetesinin de Şişli’ye taşınmasıyla, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin çıkardığı Bizim Gazete dışında hiçbir gazetenin kalmadığı mekan olarak çıkıyor Babıali. Her ne kadar şimdilerde yeni adıyla Türkiye “medyasının” mekansal yapıtaşlarını plazalar oluştursa da, birçoğu Babıali’de bile kurulmayan bu gazete ve yayın topluluklarında çalışan biz genç gazeteciler için mini tarih fena olmaz mıydı? Üstatlarımız da okusun elbette, bir yanlışımız olursa düzeltsinler.
Babıali’nin kökeni
Bâb-ı Âlî, I. Abdülhamid zamanından itibaren Sadrazam Sarayı’na verilen isimdi. Bir anlamda Osmanlı Devleti’nin idare merkeziydi. Bu yeni Osmanlıca kelime Arapçadaki “kapı” anlamına gelen “bâb” ile Farsçada “yüce” anlamına gelen “âlî” ile birleşmesiyle oluştu.
Cumhuriyetin ilanından sonra bu binaların bir kısmı Vilayet Konağı olarak kullanılmaya başlandı. Yapı üzerindeki neoklasik ayrıntılar kaldırıldı ve bina yalın bir biçimde sıvandı. 1980’lerin sonlarında ve 1997 yılında binayı eski görünümüne kavuşturmak için bazı restorasyonlar yapıldı.
Babıali’nin çevresinde Türk basınının yoğunlaşmaya başlaması, Osmanlı dönemine dayanır. Osmanlı hükümetinin bu binada çalışması yeni ortaya çıkan Türk basınının haber kaynağına yakınlığı açısından bu binanın çevresinde odaklaşmasına neden oldu. Sirkeci’den başlayıp Babıali binasının önünden geçerek giden Cağaloğlu yokuşunun iki yanındaki ve yan sokaklarındaki matbaa ve gazete binalarını kapsayan yerin adı Babıali olarak anılmaya başlandı.
Cumhuriyet dönemi ve sonrası
Her ne kadar Cumhuriyet dönemiyle birlikte hükümet Ankara’ya taşınmış olsa da, Türkiye basını Babıali’de kaldı. Bütün 20. yüzyıl boyunca Türkiye’nin bütün önemli gazetelerinin merkezleri ve basımevleri bu bölgede bulundu. Ayrıca birçok kitapevleri de bu bölgede açıldı.
1950’lerin sonlarında bölgenin yerleşim planında yeri olan başlıca gazeteler şunlardı: Hürriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Türkiye, Vatan, Akşam, Son Posta, Son Telgraf, Yeni Sabah, İstanbul Ekspres ve Yeni Gazete.
Ancak 20. yüzyılın sonlarında gazeteler bu bölgeye sığamaz oldular ve yavaş yavaş bölgeyi terkettiler.
2005 yılında Cumhuriyet gazetesinin tarihi binasından taşınmasıyla Babıali’nin Türk basınına adını veren işlevi son buldu.
Babıali’yi hiç görmeyenler
1950’lerden sonra Türkiye elbette nice askeri darbeler gördü, ekonomik krizler yaşadı ve büyük sermaye değişiminlerine şahit oldu. Belki de bunun en büyük yansımalarında biri ise basında gerçekleşti. 1950’lerde adını saydığımız gazetelerin en az yarısını şimdilerde hatırlamıyoruz bile. Şimdi ise raflarda bulunan gazetelerin çok büyük bir bölümü isim geleneğini korumakla beraber (posta, zaman, vatan, sabah, vakit, bugün, vb. ifadelerini taşıyan onlarca “Babıali” gazetesi vardı), Babıali’de değil plazalarda kuruldu. Bu listeye internet haber ajanlarını katmıyoruz bile.
Konuyla ilgili kitaplar
Hıfzı Topuz – Türk Basın Tarihi
Orhan Koloğlu – Bir Zamanlar Babıali
Emin Karaca – Babıali Sohbetleri
Neciz Fazıl Kısakürek – Babıâli’nin Hikâyesi
Süleyman Çapanoğlu – Basın Tarihimize İlave
Meyhane baskısı nedir?
Eskiden gazetelerin “akşam baskısı” olurdu. Akşamları saat 19 civarında makinadan çıkıp uzak yerlere gönderilen gazetelerin adıydı. Ama bu gazetelerin bazıları İstanbul içinde de dolaşırdı. Vapur iskelelerinden başlayarak, Taksim, Beyoğlu gibi belirli yerlerindeki sokak bayilerince satışa çıkarılırdı. Gazetelerin üzerinde ise ertesi günün tarihi olurdu.
İstanbul’daki birkaç bin kişi o sayede, gazetesini bir gün önceden okurdu.
Akşam baskısının okurları mı? Genelde geç saatler olduğu için o saatlerde, lokantada veya diğer eğlence yerlerinde bulunanlardı. Gazete satıcıları, oralara da girer çıkar, satışlarını yaparlardı. Bu yüzden, akşam baskılarının diğer adı “meyhane baskısı”ydı. Yeni dağıtım tekniklerinin gelişmesiyle bu uygulama yok oldu.
BAZI GAZETELERİN YERLERİ
Cumhuriyet
Kuruluş: 7 mayıs 1924
Şimdiki adresi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok No: 2, şişli
Eski adresi: Türkocağı Cad. 39/41, Cağalıoğlu
İlk adresi: Pembe köşk, Cağalıoğlu
Bulunduğu yıllar: 1924 – 2005
Milliyet
İlk adresi: Çatalçeşme Sokağı, Cağalıoğlu
İkinci adresi: Nuruosmaniye Caddesi, Cağalıoğlu
Bulunduğu yıllar: 1950 – 1993
Hürriyet
Adres: Babıali caddesi no: 15 – 17
Bulunduğu yıllar: 1948 – 1993
BAZI ESKİ GAZETELER:
Tercüman
Adres: Beşiktaş Hahreddin iskelesi no: 17
Bulunduğu yıllar: 1955 – 1960
Son Posta
Bulunduğu yıllar: 1930 – 1960
Babıali’de Sabah
Adres: Şerefefendi sokak no: 45 Cağalıoğlu
Bulunduğu yıllar: 1965 – 1983
Zaman (günümüzdeki Zaman gazetesi değil)
Adres: Nuruosmaniye caddesi şeref sokağı, Cağalıoğlu
Bulunduğu yıllar: 1949 – 1952
(Journo dergisinin Nisan 2016’da yayımlanan ikinci sayısından)
