Bilgi yarışması soruları: 4 programın 1.550 bölümünde gazetecilikle ilgili cevapları taradık

Ben Bilirim, En Zayıf Halka, Maksat Yarışmak Olsun ve Altın Petek adlı TV programlarında yarışmacılara, gazetecilik ve medya konusunda neler soruluyor? Dört kanalda yayımlanan bu yarışmaların 1.550 civarında bölümünü taradık. Bu yarışmalarda ortalama üç bölümde bir, gazetecilik ve medya alanında soru sorulması şaşırtıcı.

Özel kanallardaki yarışmalarda Abdi İpekçi, Sedat Simavi ve Yaşar Kemal gibi efsanevi gazeteciler sorulurken devlet televizyonu TRT 1’de sadece Ali Kemal ile ilgili soru yöneltilmesi de dikkat çekici. Diğer ilginç bulguların yanı sıra, bu yarışma sorularından yaptığımız seçkiyle kendinizi sınayabileceğiniz mini test de bu içerikte…

Ben Bilirim 2019’dan beri TV360 ekranında ve bugün de yayını sürüyor. Maksat Yarışmak Olsun, aynı kanalda 2018-2021 tarihlerinde yayımlanmıştı. Altın Petek adlı yarışma programı 2016’da TRT 1 ekranlarına geldi. En Zayıf Halka 2015’te TV8, 2019’da ise ATV’deydi.

Bu yarışmaların 1.550 civarında bölümünü taradık. Erişebildiğimiz bölümlerde gazetecilikle ilgili yöneltilen tüm soruların yanı sıra televizyonculuk, radyoculuk, reklamcılık, fotoğrafçılık ve sinema alanında sorulan terim ve kavramları da bu içeriğe dahil ettik.

Biz öne çıkan bulgulara geçmeden önce siz bilginizi şu mini testle sınayabilirsiniz (mobil cihazlarda tam ekrana geçip ekranı yan yatırarak daha kolay ilerleyebilirsiniz):

Yarışmalarda neler ve kimler soruluyor?

İncelediğimiz yarışmalar arasında hem soru sayısı hem de soru çeşitliliği bakımından en fazla soruyu barındıran bilgi yarışması, Ben Bilirim. Yarışmanın üç sezon boyunca hafta içi her gün yayımlanmasının ve her bölümde ilk sezonlarda 66, sonraki sezonlarda 54 soru sorulmasının bunda payı olsa gerek.

Bu yarışmada 717 bölüm boyunca en çok fotoğrafçılık, televizyon programları ve haber kategorilerinde soru soruldu. Söz konusu kategorileri spor basını, gazete ve reklamcılık izledi.

Ben Bilirim’de diğer yarışmalardan farklı olarak matbaacılık, haberleşme ve iletişim teknolojilerine dair birçok soru da yarışmacılara yöneltildi. Bunlar arasında; ofset, takatuka ve telgrafı saymak mümkün. Bu yarışmada spor basını ile ilgili de çok sayıda soru çıktı.

Kişilere dair sorulara bakınca Ben Bilirim‘de, diğer yarışmalarda olduğu gibi gazeteci Hasan Tahsin, Mehmet Ali Birand ve Reha Muhtar‘ın sorulduğu görülüyor. İncelediğimiz diğer bilgi yarışmalarında hiç sorulmayan ve Türkiye basın tarihinin en önemli sayfalarına adını yazdıran Abdi İpekçi, Sedat Simavi gibi duayen gazetecilerle Tayfun Talipoğlu bu yarışmada en çok sorulan gazeteciler oldu.

Asparagas, 5N1K, sürmanşet, Yaşar Kemal…

Ben Bilirim’in ardından gazetecilik ve medya alanında en çok soru, açık havada çekilen Maksat Yarışmak Olsun programında soruldu. Bu yarışmada en çok soru sorulan üç kategori soru sayısına göre sırasıyla; gazetecilik, fotoğrafçılık ve reklamcılık.

Manşet, asparagas, haber bülteni ve haber ajansları gazetecilikle ilgili en sık sorulan kategori ve soruların başında geldi. Bu yarışmada kavramlarla ilgili soruların sayısı gazetecilerle ilgili soruların sayısından daha fazla. Ara Güler, Hasan Tahsin ve Reha Muhtar 698 bölümlük yarışma boyunca sorulan gazeteciler.

TV8’de 20 bölüm yayımlanan En Zayıf Halka adlı bilgi yarışmasında asparagas, 5N1K ve sürmanşet gibi gazetecilik terimleri yarışmacıya soruldu. Bu yarışmada cevap olarak istenen gazeteciler arasında ise Ahmet Hakan Coşkun, Fatih Altaylı, Hasan Tahsin, Hulki Cevizoğlu, Kürşat Başar, Mehmet Ali Birand, Orhan Boran ve Savaş Ay var.

En Zayıf Halka 2019’da bu kez ATV’de ekrana döndü ve sekiz bölüm sürdü. Bu dönemde gazetecilik soruları azalsa da yarışmada spor basını ve fotoğrafçılıkla ilgili birer soru soruldu. Redaksiyon ve Yaşar Kemal de yarışmadaki sorular arasında yer aldı.

Yarışmacılara en çok gazetecilik bilgisi soruldu

“Türkiye’nin %100 yerli bilgi yarışması” şiarıyla izleyicilerle buluşan ve yarışmacılara toplam 1 milyon TL ödül veren Altın Petek, 100 bölüm sürmüştü. Bu yarışmada gazetecilikle doğrudan ilişkili asparagas, spot ve sürmanşet gibi kavramlar soruldu. Edebiyatçı kimliklerinin yanında gazeteci kimlikleriyle de basın tarihinde yer bulan Sabahattin Ali ve Yaşar Kemal sorulan gazeteciler arasında.

Devlet televizyonu TRT 1’de “gazeteci” olarak sadece Kurtuluş Savaşı’na karşı çıkan ve linç edilerek öldürülen Osmanlı İmparatorluğu’nun son içişleri bakanlarından Ali Kemal’in sorulması ise dikkat çekici. Bu yarışma boyunca sorulan tek gazete ise Kurtuluş Savaşı sırasında yayımlanmaya başlanan Hâkimiyet-i Milliye.

Dört yarışmada, medya alanında en sık soru sorulan kategorileri 394 soruyla gazetecilik, 62 soruyla fotoğrafçılık ve 25 soruyla haberleşme oldu. Taradığımız yarışmalarda ortalama üç bölümde bir, gazetecilik-medya alanında soru sorulması oldukça yüksek bir orana işaret ediyor.

Kim 500 Milyar İster‘den Riziko‘ya, Turnike‘den Passaparola‘ya daha birçok yarışmada sorulan soruları bu araştırmaya dâhil etmek istedik. Ancak çevrim içi ortamda ancak sadece bu dört yarışmanın bölümlerinin çoğuna erişilebiliyor. Altın Petek ve Maksat Yarışmak Olsun‘un YouTube kanallarında bazı bölümlerin eksik olduğunu ve bu yüzden değerlendirmeye alamadığımızı da belirtmeliyiz.

İncelediğimiz dört yarışmadaki soru ve cevaplarla ilgili bağlantıların tümünü şu bulut klasöründe bulabilirsiniz.

Bilgi yarışmalarının kısa tarihçesi

Yazıyı bitirmeden bilgi yarışması programlarının kısa tarihçesinden de söz edelim. Ödül dağıtan bilgi yarışmaları ilk olarak 1920-1940 döneminde ABD radyolarında ortaya çıktı. 1950’li yıllarda radyonun yerini televizyonun almasıyla bilgi yarışmaları televizyonların da vazgeçilmez bir program türü hâline geldi. Özel televizyonculuk gelişince bilgi yarışmalarını da kapsayan yarışma programları yaygınlaştı ve popülerleşti.

Televizyon kanalları, diğer yapımlara nazaran düşük maliyetli bu türle reytinglerini şekillendirdi, reklam pastasındaki paylarını arttırdı. 1980’li yıllarda Amerikan televizyonlarında 300’den fazla yarışma programı olduğu kayda geçmiş. Türkiye'de TRT'nin tek kanal döneminde az sayıda olan yarışma programlarının sayısı 1990'lardan itibaren özel kanallarla hızla arttı. Bugün de günlük yayın kuşağının önemli bir bölümü yarışmalara ayrılmış durumda.

Türk televizyonları, yarışma formatlarını çoğunlukla ithal ederek uyarladı. Formatı ithal olmayan bilgi yarışmaları da (bu içeriğe eklediğimiz Altın Petek yarışması gibi) televizyonculuk tarihinde mevcut.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR -