Dijital sansürde Türkiye rekoru: 574 bini aşkın alan adı ve web sitesi engellendi

İfade Özgürlüğü Derneği’nin yeni raporuna göre Türkiye’de 574 binden fazla web sitesi ve alan adına erişim engellenmiş durumda. Bir yıl içinde engellenen alan adı ve web sitelerinin sayısı 2021’de ilk kez 100 bini aştı. Web sitesi ve alan adlarının dışında 150.000 URL adresi erişime engellendi. Bunlar arasında kişilik hakları gerekçesiyle engellenen 28 bin haber sayfası da var. Erişim engellenme kararlarının %91’ini BTK Başkanı aldı. Silinen yaklaşık 23 bin haber ve uygulanmayan Anayasa Mahkemesi kararları cabası…

İfade Özgürlüğü Derneği, “EngelliWeb 2021: Üst Düzey Kamu Şahsiyetlerinin İncinen İtibar, Onur ve Haysiyet Yılı” başlıklı raporu dün yayımladı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve Uzman Araştırmacı Ozan Güven‘in hazırladığı 132 sayfalık rapordaki verilerden bazıları şöyle:

2021 yılı içinde EngelliWeb çalışması kapsamında tespit edilebildiği kadarıyla Türkiye’den toplam 107.706 alan adı daha erişime engellendi. (Böylece) 2021 sonu itibarıyla Türkiye’den toplam 574.798 web sitesi ve alan adına, 789 farklı kurum tarafından verilen toplam 504.700 farklı kararla erişim engellendi.
2021 yılı içinde erişimi engellenen web sitelerinde (107.706), önceki yıllara göre artış (2020’de 58.869, 2019’da 61.381, 2018’de 94.588) gözlemlendi. 5651 sayılı Kanun ve erişimin engellenmesi uygulamalarının başlamasından sonraki 15 yıllık sürecin (2007-2021) ortalamasının (yıllık 38.300 web sitesi) çok üzerinde bir sayıyla erişimin engellenmesi uygulamalarına 2021’de de devam edildi.
2021 sonu itibarıyla 150.000 URL adresine, 8.350 Twitter hesabına, 55.500 tweete, 13.500 YouTube videosuna, 9.500 Facebook içeriğine ve 9.000 Instagram içeriğine de 5651 sayılı Kanun ve diğer hükümlere istinaden yaptırım uygulandı.
2020 içinde Wikipedia, Sendika.org ve Imgur engellemeleri sona erdi. OdaTV, Independent Türkçe ve JinNews haber platformları ise 5651 sayılı Kanun’un 8/A maddesine istinaden arka arkaya verilen kararlarla erişime engellendi.

Sansürün başı, BTK Başkanı

İktidarın “dezenformasyonla mücadele” gerekçesiyle meclisten geçirdiği “Sansür Yasası” ile ifade ve basın özgürlüğüne karşı idarenin keyfi olarak kullanabileceği ek yetkiler elde eden kamu görevlileri arasında yer alan Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) Kurumu Başkanı, daha önce yürürlükte olan kanunlarla erişim engelleme kararlarında da başı çekiyor.

Derneğin raporuna göre 2021’de 98.044 alan adı (%91), BTK Başkanı tarafından 5651 sayılı Kanun’un 8. maddesi kapsamında erişime engelledi. Diğer engelleme kararlarını şu kurumlar verdi:

Hakimlik, savcılık ve mahkeme kararları (5.834 alan adı)
Sermaye Piyasası Kurulu (2.143 alan adı)
Sağlık Bakanlığı (657 alan adı)
Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı (471 alan adı)
Spor Toto Teşkilat Başkanlığı (431 )
Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü (110)
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (12 alan adı)
Türkiye Jokey Kulübü (2 alan adı)
Erişim Sağlayıcıları Birliği (2 alan adı)

2021-2006 döneminin tamamına bakıldığında erişim engelleme kararı veren kurumların dağılımı şöyle:

5651 Sayılı Kanun’un 8. maddesine Temmuz 2020 içinde yapılan değişikliklerle erişim engelleme yaptırımının yanı sıra “içeriğin çıkarılması” yaptırımı da eklenmişti. Birçok medya kuruluşu, bu yaptırımla karşılaştığında haberin ilgili bölümünü çıkarmak yerine tamamını silmeye başladı. Hakkında erişim engellemesi kararı verilen haberlerini de silmeyi tercih eden medya kuruluşları var. Böylece Türkiye’de dijital sansür yeni bir boyut kazandı.

En çok haber silen web siteleri

Raporun, 5651 sayılı Kanun’un “kişilik haklarını koruma” amacı içeren 9. maddesi kapsamında silinen haberlerle ilgili bölümünde şu ifadeler kullanıldı:

2014-2021 yıllarında 509 farklı hakimlik tarafından verilen 5.986 farklı kararla erişimi engellenmiş 28.474 haber (URL) ve kaldırılan, çıkarılan veya silinen 22.941 haber tespit edilmiştir.
2021 yılı içinde, 251 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen toplam 839 farklı karar ile erişime engellenen 5.436 haber adresi tespit edilmiştir.
2021 yılı içinde “en çok haberi engellenen haber sitesi” kategorisinde 353 haberle Hürriyet gazetesi ilk sırada yer almıştır. Hürriyet bu haberlerden 345 tanesini (%98) web sitesinden çıkarmıştır.
İkinci sırada 275 haberi erişime engellenen Sabah gazetesi web sitesi yer almaktadır. Sabah da erişime engellenen 275 haberinden 243 tanesini (%88) web sitesinden çıkarmıştır.
Üçüncü sırada ise 242 haberi erişime engellenen Haberler.com yer almaktadır. Haberler.com ise erişime engellenen haberlerinin tamamını (%100) web sitesinden kaldırmıştır.

Engellenen ve silinen haber sayılarına göre ilk 15 medya kuruluşu şöyle:

“Yüksek yargı, sulh ceza hakimliklerine mağlup düştü”

Raporun sonuç bölümünde, ara sıra verdiği ihlal kararlarına rağmen uygulanmayan içtihadı nedeniyle Anayasa Mahkemesi’nin de etkisizleştiği vurgulanarak şu ifadeler kullandı:

5651 sayılı Yasa ile yaşamaya başladığımız 16. yıla yaklaşırken, devletin karmaşık İnternet Sansür Mekanizması daha önce olmadığı kadar canlı ve aktif şekilde işlemeye ve gelişmeye devam etmektedir. 2021 yılına damgayı itibar, onur ve haysiyeti incinen üst düzey kamu şahsiyetleri vurmuştur. Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan, eski Adalet ve İçişleri Bakanı Mehmet Ağar’ın oğlu AKP Elazığ Milletvekili Tolga Ağar’a, Bilal Erdoğan’dan Boğaziçi Üniversitesi Rektörü Naci İnci’ye, Ulaştırma Bakanı Adil Karaismailoğlu’ndan iş insanı Fettah Tamince’ye kadar çok sayıda şahsiyet sulh ceza hakimliklerine koşarken, bu kervana Sedat Peker’in açıklamaları sonrasında Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığı Siber Suçlarla Mücadele Başkanlığı da katılmıştır. İstisnasız hepsinin kişilik hakları ihlal edilmiştir. Sulh ceza hakimlikleri hep bu şekilde karar vermiştir. Karar verirken ifade ve basın özgürlüğü, AYM ve AİHM içtihatları hiçe sayılmıştır.
Anayasa Mahkemesine göre “Demokratik bir hukuk devletinde —güdülen amaç ne olursa olsun— sınırlamalar özgürlüğün kullanılmasını ölçüsüz biçimde ortadan kaldıracak düzeyde olamaz.” Mevcut yapıda ise herhangi bir ölçü kalmamış, yüksek yargı, sulh ceza hakimliklerine mağlup düşmüştür.