İnsanlık tam 50 yıl önce ilk kez bugün Ay’da yürüdü. Bilim ve gazetecilik heyecanı buluştu. 21 Temmuz 1969 tarihli gazeteler tüm dünyada arşivlerin baş köşesini kaptı. O gün Türkiye’nin başlıca gazeteleri ilk ve son kez bir bilim haberini birinci sayfalarında ve tam sayfa olarak yayımladı. ABD’de New York Times “Ay’ın fethi” ile ilgili ana haberi bilim muhabirine yazdırırken, birinci sayfasındaki diğer tek yazı ise ünlü bir şairin imzasını taşıyordu. 50. yıl dönümünde Ay manşetlerini hatırlıyoruz.
“İnsanoğlu dün gece Ay’a inmiş ve bu sabah Türkiye saatiyle 04.49’da astronot Armstrong ‘Kartal’ adını taşıyan aracından inerek Ay yüzeyine ilk insan adımlarını atmıştır.
İki Amerikalı astronot, dün gece saat 22.28’de Ay’a yaptıkları başarılı inişten sonra Houston’daki Uzay Merkezine, aracın dışına programda öngörülen süreden üç saat önce çıkmak istediklerini bildirmişler, bu istek kabul edilmiştir.
Armstrong, yemeğini yiyip, hazırlıklarını tamamladıktan sonra Türkiye saatiyle 04.49’da ‘Kartal’ın kapısını açmıştır. Astronotun araçtan Ay’ın yüzeyine inmesi 5 dakika sürmüştür. Plân gereğince kapıdan önce sahanlığa çıkan astronot, aracın bir bacağı üstünde bulunan on basamaklı merdivenin her basamağında yarımşar dakika durarak, çok ağır bir tempo ile ayağın altında bulunan ve toprağa gömülmeyi önleyen tablaya inmiştir.
Sağ ayağı tablada olduğu halde, sol ayağını kaldırmış ve sonra Ay toprağına basmıştır. O anda bir insan ayağı, tarihte ilk defa kendisine ait olmayan bir başka gezegenin toprağına değmiştir.
Neil Armstrong’un Ay yürüyüşü
Armstrong, Ay’ın yüzünde önce kısa bir yürüyüş yapmış, merdivenden aracın bir yanında bulunan dolaba gitmiştir. Dolabın kapağını açmış ve televizyon kamerasını ve katlanır antenini dışarıya çıkarmıştır. Armstrong, bunlarla 9 metre kadar yürümüş ve kamerayı araca karşı yerleştirmiş, anteni de dünyaya karşı kurmuştur.
Armstrong Ay yüzeyinde ilk adımlarını attıktan sonra yüzeyin yumuşak ve tozlu olduğunu, yürümekte güçlük çekmediğini söylemiştir.
Armstrong, Ay yüzeyinde çalışmalarına başladıktan sonra, ikinci astronot Aldrin de Kartal’dan inerek kendisine katılmıştır.
Gazetemiz baskıya verilirken devam eden bu çalışmalar iki saat sürecek, sonra iki astronot dönüşe hazırlanacaklardır.”
Milliyet gazetesi 21 Temmuz 1969 Pazartesi tarihli sayısındaki “İnsanlık en büyük anlarını yaşıyor: ARMSTRONG BU SABAH SAAT 5 de AY’A AYAK BASTI” başlıklı haberinde bunları yazıyor, “Ay yolculuğuyla ilgili geniş tafsilatın” 11. sayfada devam ettiğini ekliyordu.
Milliyet’te Abdi İpekçi’den baş yazı
Abdi İpekçi imzalı başyazıda da şöyle deniliyordu:
“Tarihin en büyük ânını yaşıyoruz:
İnsanın bilimsel gelişmesi hiçbir zaman erişilemeyeceği sanılan amacı gerçekleştirdi. Yüzyılların rüyası hakikat oldu… İnsan aklının başarısı, insanın aklını durduracak kadar büyük… Şimdi önümüzde uzay kadar sonsuz yepyeni ufuklar açılıyor… Hiç şüphemiz yok, insanoğlu bu ufukta dev adımlar atarak ilerlemeye devam edecek. Dileğimiz bu ilerlemenin dünyada yaşayan insanların mutluluğuna katkıda bulunmasıdır.
Bugünkü başarıyı gerçekleştirenleri candan kutlarız…”
Hürriyet’te Sipahioğlu’nun tarihi fotoğrafı
Apollo 11 uzay gemisinin astronotları Ay’a indirişini büyük bir heyecanla tam sayfa manşet yapan diğer gazeteler gibi Milliyet de haberlerinde temsili resimler kullanmıştı. Sadece Hürriyet, Neil Armstrong’un Ay yürüşüyünün fotoğrafını 21 Temmuz sayısına yetiştirebilmeyi başardı. O gün Avrupa’da sadece Hürriyet’in ikinci baskısında bu fotoğraf vardı.
Dünyada az sayıda televizyon görüntüleri 20 Temmuz’da, yani yürüyüşün yapıldığı gün yayımlayabildi. Paris’te bulunan Gökşin Sipahioğlu 20 Temmuz gece yarısından sonra yapılan yayın sırasında televizyonun fotoğrafını çekip üç saat içinde telefoto ile İstanbul’a gönderdi. Hürriyet’in 21 Temmuz’daki ikinci baskısına yetiştirilen bu tarihi görüntüler 50-60 bin ek satış getirmişti. Aynı gün dünyada TRT dahil tüm televizyonlar görüntüleri yayımladı ve 500 milyon insanın izlediği tarihi âna dair kareler 22 Temmuz’da tüm gazetelerin birinci sayfalarındaydı.
ABD’nin Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) Jet İtki Laboratuvarı’nda ve Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nde (Caltech) görev yapan astrofizikçi Dr. Umut Yıldız’ın bir blog yazısında da belirttiği gibi, insanlığın Ay yürüyüşü Türk basınının bugüne kadar birinci sayfadan ve tam sayfa olarak yayımladığı ilk ve tek bilim haberi oldu. Mars’ta su bulunması, Plüton’a gidiş ve SpaceX’in dikey inişi gibi olaylar birinci sayfalarda küçük haberler olarak yer alsa da 50 yıldır yaşanan hiçbir bilimsel gelişme medyamızda bu ölçüde yer bulmadı.
Türksat’ın fırlatılışı bile tam sayfa olamadı
Yıldız, Türkiye’yi doğrudan ilgilendiren bilimsel ve teknolojik gelişmelerin de yeterli ilgiyi görmediğini belirtiyor. Örneğin ne Türkiye’nin ilk uydusu Türksat 1A’nın 24 Ocak 1994’te fırlatışılından hemen sonra havada infilak etmesi, ne de sekiz ay sonra onun yerine fırlatılan Türksat 1B’nin başarıyla yörüngeye oturması gazetelerimizin birinci sayfalarında geniş yer bulabildi.
Oysa NASA’nın bir görevi olması itibariyle insanlığın tamamı gibi, ABD için de büyük önem taşıyan Ay yolculuğunu Amerikan gazeteleri her yönüyle tarihi bir olay olarak ele almış, yayın için ciddi hazırlık yapmışlardı.
Aslında New York Times (NYT) gazetesinde 21 Temmuz 1969’da sekiz sütuna atılan manşet son derece basit bir dille yazılmıştı. “MEN WALK ON MOON” (İnsan Ay’da yürüdü) başlığında NYT tarihinin en büyük puntosu kullanılmış ve gazetenin geleneğine kıyasla devasa sayılabilecek boyutlarda fotoğraflar eklenmişti.
Spotta ise “ASTRONAUTS LAND ON PLAIN; COLLECT ROCKS, PLANT FLAG” (Astronotlar düzlüğe indi, taş toplayıp bayrak dikti) deniliyordu. Bu sözcüklerin yazarı, gazetenin yazı işleri müdürü Abe Rosenthal idi.
New York Times’ın birinci sayfasındaki şiir
Astronotların Ay yüzeyindeki konuşmalarını aktaran kutunun karşısındaki ana haber “Tozlu yüzey yakından inceleniyor” başlığını taşıyordu. NYT’nin o gün 35 yaşında olan bilim muhabiri John Noble Wilford bu haberi yazmıştı. Haber de başlık gibi çok yalın bir ifadeyle başlıyordu: “Houston, 21 Temmuz, Pazartesi – İnsanoğlu aya indi ve yürüdü.”
Nieman Lab’de dün yayımlanan haberde de vurgulandığı gibi, NYT bu boyutlarda bir olayın sadece düz yazı ile anlatılamayacağını düşünüyordu. Bu yüzden üç kez Pulitzer kazanmış gazeteci ve şair Archibald MacLeish’e de birinci sayfada yer verdiler. Harvard Üniversitesi’ndeki Nieman Gazetecilik Vakfı’nın ilk yöneticisi de olan MacLeish, birinci sayfa için “Ay’a Yolculuk” adlı kısa bir şiir yazdı. O şiir şöyle başlıyordu:
İçimizdeki varlık,
göğümüzdeki gezgin,
yapraklarımızda ve sularımızda göz kamaştıran gümüş.
Ey
en uzak düşüncelerimizdeki o gümüş kaçış —
“ziyaretçimiz ay” … “aya küçük bakışlar” …
ve işte sana bizden bir dokunuş!
