Hakkâri’de kadınların asırlardır ilmek ilmek dokuduğu kilimler, geçmişten bugüne halkın kültür ve yaşantısını yansıtıyor. Asırlardır kuşaktan kuşağa aktarılan, kendine özgü renk ve farklı motiflerle dokunan Hakkâri kilimi, rengini ceviz kabuğu, nane otu ve doğada toplanan bitki köklerinin karışımıyla elde edilen boyalardan alıyor. Farklı renk ve tonlara bürünen iplikler, atölyelerdeki tezgâhlarda genç kadınların maharetli ellerinde aylarca işlenerek son hâlini alıyor.
Hakkâri kilimini yaşatmak için büyük emek veren kentin tek kilim atölyesinin sahibi Kadir Garipgazioğlu, Hakkâri’nin köklü bir kültüre sahip olduğunu bunun da asırlardır dokunan kilimlere yansıdığını belirtiyor.
Kilimler tarihe ışık tutuyor
‘Hakkâri kiliminin motifleri tarihe ışık tutan birer belgedir’ diyen Garipgazioğlu, kilimlerdeki motif, renk ve kompozisyonların Hakkâri’ye özgü olduğunu her motifin ayrı anlam ve hikâyesinin bulunduğunu söylüyor: “Hakkâri kilimleri daha çok koyu renk ve yöresel motifleriyle, diğerlerinden ayrılır. Ayrıca kilimlerin dili var. Kilimlerdeki motifler, duygu ve düşüncenin sembolü. Ürettiğimiz kilimler arasında ‘Kesneger’, ‘Canbezar’, ‘Halit Bey’, ‘Gulgever’, ‘Luleper’, ‘Gulhezar’ , ‘Gulsarya’ modelleri bulunuyor.”
‘Kesnekar’ kilimi ‘Kimse yapamaz, zor’ anlamına gelirken, ‘Halit Bey’ ise yöredeki önemli bir aşiret reisi adına dokunan kilimdir. ‘Canbêzar’ can bezdiren anlamına gelirken, Hakkâri’nin tek kilim atölyesinde ‘Gulgever’, ‘Luleper’ ‘Gulhezar’, ‘Gulsarya’ kilim çeşitleri de dokunuyor.
Renkler bitki köklerinden elde ediliyor
Yaptığı işin bir anne mesleği olduğuna dikkat çeken Garipgazioğlu, “Kadınlar, duygu ve düşüncelerini kilimlerdeki motiflerle anlatmıştır. Biz de bu motiflerin kaybolmaması için çalışıyoruz. Renklerimiz yüzde yüz doğal. Köylerde dağlarda, yaylalarda topladığımız bitki köklerinden çeşit çeşit renkler elde ediyoruz. Doğadaki çiçek ve bitkilerden iplere renk veriyoruz. Kimyasal ya da asit boyalar kullanmıyoruz. Tamamen doğal bitki ve çiçeklerin köklerini kullanıyoruz. 5 ana rengin yanı sıra çeşitli ara renkler elde ediyoruz. İplerimizi genç kızlara veriyoruz onlar da istediğimiz renk ve desende kilim üretiyor. Zor bir meslek olan kilimcilikte 12 kişilik ekiple çalışıyorum. Hakkâri’nin meşhur kilimlerini üretiyoruz. Ürettiğimiz kilimlerin yüzde 95’i yurt dışına satılıyor. Kürt halkı bu sanata gerekli önemi vermiyor. Halkımıza çağrımız sanatımızın yaşaması için herkes bir kilim alsın evinin bir köşesine assın” diyor.
10 yıldır kilim atölyesinde çalışan Hamide Tetik isimli genç kilimci annesinin ve ninesinin mesleğini sürdürüyor. Yok olmaya yüz tutan Hakkâri kilimini yaşatmak için büyük çaba sarf ettiklerini belirten Tetik, “Kilim dokumayı çok seviyorum, duygularımı katarak ilmek ilmek dokuyorum yaptığım kilimleri. ‘Candan bezdiren’ anlamına gelen ‘canbêzar’ı dokumaya çalışıyorum. Bu modeli yapmak çok yorucu ama güzel. Hakkâri’nin rengarenk kilimlerini üretiyoruz. Ortamımız çok güzel işimi seviyorum” diyor.
Bir Hakkâri kilimi bir ayda dokunuyor
Yaşamlarının kilimle iç içe geçtiğini belirten kilim eğitmeni Sarya Erkaya ise, “15 yıldır kilimcilik sektöründe çalışıyorum. Her motif, desen ve renkte kilim yapıyoruz. Kilimlerimiz rengarenk. Kızların eli işe yatkın. Dokudukları kilimlere kendi duygularını nakşediyorlar. 1 metre boyunda 50 santim eninde bir kilimi 1 ayda yapabiliyoruz. Hakkâri kilimini, o meşhur özelliğini korumasına özen gösteriyoruz. Bu sanatın ayakta kalması için hak ettiği ilgiyi görmesi gerekiyor” diyor.
Yüzyıllar öncesinden bugüne gelen kilimler konargöçer yaşam tarzının izlerini taşırken, daha çok doğa ve hayvan figürlerinin egemen olduğu Hakkâri kilimi; kilimi dokuyan kişinin duygu ve düşünceleri, inanç, dokuma tekniğinin izlerini taşır.
