COVID-19 salgını, sansürün yeni bahanesi oldu. Türkiye’de salgınla ilgili haber ve paylaşımları nedeniyle bugüne dek en az 17 gazeteci gözaltına alındı veya ifadeye çağrıldı. Gazeteci Hakan Aygün, bir tweet nedeniyle tutuklandı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise bir başka tweet nedeniyle gazeteci Fatih Portakal hakkında suç duyurusunda bulundu. Bu arada RTÜK’ün çifte standartlı cezaları devam ediyor. Ayrıca birçok ülkede benzer bir trend gözleniyor. Türkiye ve dünyada son durumu derledik.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, dünkü kabine toplantısının ardından koronavirüsle ilgili tedbirleri anlatırken Kurtuluş Savaşı sırasındaki Tekalif-i Milliye emrine gönderme yapmıştı. Gazeteci Fatih Portakal ise Twitter’da “Tekalifi Milliye hatırlatılıp ‘zor günlerden geçiyoruz’ denilerek mevduatı veya tasarrufu olanlardan para istenmesin bir de! Korona sonrası ödeyelim derlermiş bir de! Olmaz olmaz diyemiyorum maalesef!” demişti.
Bu tweet’ten saatler sonra Erdoğan’ın, Türk Ceza Kanunu’nun 299/1-2. maddesinde hükmü bulunan Cumhurbaşkanı’na hakaret suçu ve resen belirlenecek suçlar gereğince soruşturma yapılıp Portakal hakkında kamu davası açılması istemiyle İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığına başvurduğu açıklandı.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) da Portakal hakkında, sosyal medyadan bankacılık ve finans sistemine yönelik gerçeğe aykırı ve maksatlı ifadeler paylaştığı gerekçesiyle suç duyurusunda bulundu.
Gazeteciler ve gazetecilik meslek örgütleri bu suç duyurularına tepki gösterdi.
🔏 Üyemiz @FatihPortakal hakkında Cumhurbaşkanı ve BDDK suç duyurusunda bulundu. Gerekçe ‘halkı manipüle etmeye yönelik ifadeler’ kullanmak.
Sn. Cumhurbaşkanı siz kutsal değilsiniz, sizden farklı düşünmek suç değil, sizden korkmuyoruz.
Bizi yargı sopasıyla susturamayacaksınız. pic.twitter.com/VQOtfXTa0N
— Gazeteciler Sendikası (@TGS_org_tr) April 7, 2020
Hakan Aygün tutuklandı
Gazeteci Hakan Aygün de devletin koronavirüsle mücadelede kaynak oluşturmak için IBAN numarası vererek vatandaştan para toplamasını eleştiren iğneleyici bir tweet’i nedeniyle geçen hafta Bodrum’da tutuklanmıştı.
Aygün’ün dışında bu süreçte 16 gazeteci daha koronavirüs konulu haber ve paylaşımları nedeniyle gözaltına alınmış veya ifade vermişti.
Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) da Habertürk, HalkTV ve Tele 1 kanallarına, koronavirüsle ilgili “otoritelerin teyit etmediği bilgileri” yayımladıkları gerekçesiyle para cezaları uyguladı.
Buna karşın RTÜK, TRT Haber’de de Habertürk’tekine benzer bir yorumda, gerçek vaka sayısının resmi sayıların çok daha üstünde olduğu yorumu yayımlanmasına karşın bu kanala ceza vermedi. Habertürk yazarı Fatih Altaylı bu kararı şöyle eleştirdi:
‘Aynı cezayı TRT’ye de uygulayın’
“Şimdi RTÜK Başkanı Ebubekir Şahin’e ve bu ceza için parmaklarını kaldıran üyelerine soruyorum: Hadi bakalım TRT’ye de ceza verin verebilirseniz. Yoksa bu sayıları doğrulayan bir otorite var da bizim mi haberimiz yok. Herhalde bu akşam bir gazeteci Sağlık Bakanı Koca’ya TRT’de dile getirilen bu iddiayı sorar. Sonrasında ya RTÜK Habertürk’ten özür diler ve cezayı geri çeker ya da TRT’ye de bir ceza keser!”
Viyana merkezli Uluslararası Basın Enstitüsü’nün (IPI) önceki gün yayımladığı verilere göre dünyada birkaç ülkede hükûmetler COVID-19 salgınını medya özgürlüklerini geriletmek bahanesiyle kullanıyor.
IPI Direktör Yardımcısı Scott Griffen, “Ne yazık ki IPI’ın izleme faaliyeti, bazı devletlerin bağımsız medyayı susturmak için bu krizi bir açık çek olarak kullandığını gösteriyor. Bu durum, büyük ihtiyaç duyulan bilginin serbest dolaşımına zarar veriyor ve sonuçları, salgından daha uzun ömürlü olabilir” dedi. Dünyada son durum şöyle:
Avrupa
- Macaristan: Avrupa Birliği kurumlarının eleştirisine rağmen Macar Başbakan Viktor Orban, COVID-19 salgını bahanesiyle olağanüstü hâl (OHAL) ilan ederek ülkesini kararnamelerle yönetmeye başladı. Ayrıca Macar yetkililerin virüsle mücadelesine zarar verdiği iddia edilen bilgileri paylaşanlara para cezası ve beş yıla kadar hapis öngören bir yasa çıkarıldı.
- Sırbistan: Medyayı zaten büyük ölçüde kontrol altında tutan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, OHAL ilanıyla yetinmeyip telefon ve internet trafiğinin izlenmesi için ek yetkiler aldı.
- Romanya: COVID-19 ile ilgili “yalan haber” yaydığına hükmedilen internet sitelerinin hükûmetçe derhal kapatılmasını sağlayan bir OHAL yasası çıkarıldı.
- Bulgaristan: Ceza yasalarına eklenen yeni madde, asılsız bilgi yayanlara üç yıla kadar hapis cezası öngörüyor.
- Rusya: Resmi açıklamaları sorgulayan yayınlara para cezası veriliyor, hatta lisansları iptal ediliyor. Birçok haber kuruluşu, vaka sayısının resmi açıklamaların çok üzerinde olduğunu belirten haberlerini devlet kurumlarının uyarısı üzerine sildi.
- Beyaz Rusya: Ezhednevnik haber sitesinin editörü Sergey Satsuk hükûmetin koronavirüs kriz yönetimini eleştiren yayınların ardından tutuklandı.
Yakınlar
- Ermenistan: Gazeteciler, hükûmetin müdahalesi nedeniyle haberlerini değiştirmek veya geri çekmek zorunda kaldıklarını açıkladılar.
- Azerbaycan: Sosyal medyada hükûmetin COVID-19 politikalarını eleştiren muhalif siyasetçiler gözaltına alındı. Yasa değiştirilip içerik barındıran tüm internet sitesi sahipleri “yanlış bilginin” yayını konusunda sorumlu tutuldu.
- İran: Dini lider Ali Hamaney’in 3 Mart’ta televizyona çıkıp virüsün “abartılmamasını” istediğinden beri gazeteciler üzerinde baskı iyice artırıldı. Resmi veriler dışında bir yayın yapanların tutuklanacağı açıklandı. En az iki gazeteci gözaltına alındı, bir gazeteci ise sosyal medyadaki eleştirel yorumlarını silmeye zorlandı.
- Irak: Ülkedeki gerçek vaka sayısının resmi verilerin çok üstünde olabileceğini belirten bir haber yayımlaması üzerine Reuters ajansının çalışma izni, Bağdat hükûmeti tarafından iptal edildi.
- Mısır: Ülkenin resmi vaka sayılarını sorgulayan uzmanların görüşlerine yer veren bir haber nedeniyle The Guardian gazetesi muhabiri Ruth Michaelson’ın akreditasyonu iptal edildi. Ardından Michaelson ülkeden ayrılmaya zorlandı.
- Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri: Çok sayıda vatandaşa, yalan haber paylaştıkları gerekçesiyle yüzbinlerce dolar ceza verildi. Bu haberlerin birçoğu, iki ülkedeki siyasi iktidarın COVID-19 önlemlerini sorguluyordu.
Kuzey Amerika
- ABD: Federal polis teşkilatı FBI, virüsü gerekçe göstererek e-posta dâhil artık bilgi taleplerini kabul etmeyeceğini açıkladı. Eyalet ve yerel düzeyde de bilgi edinme hakkını zedeleyen adımlar atıldı. Örneğin başkent Washington DC, yetkililerin bundan böyle vatandaştan gelen taleplere hızla cevap vermek zorunda olmadığını bildirdi. Teksas’ın Palestine kenti ise muhabirlerin bir kent konseyi toplantısına girişini “yer yok” diye yasakladı. Gazeteciler ülkenin dört bir yerinde devlet hastanalerine ve diğer birçok kuruma da giremiyor.
Güney Amerika
- Brezilya: Devlet Başkanı Jair Bolsonaro, bilgi edinme hakkı yasasını değiştirdi. Artık devlet vatandaşa isterse hiç cevap vermeyebilecek.
- Venezuela: Gazeteci Darvinson Rojas ülkedeki koronavirüs vakalarına dair haberleri gerekçe gösterilerek tutuklandı.
- Honduras: Devlet Başkanı Juan Orlando Hernandez, ülkede zaten kısıtlı olan basın özgürlüğünü COVID-19 bahanesiyle iyice daralttı. İfade özgürlüğünü garanti altına alan anayasanın 72. maddesi, yeni OHAL yetkileri kapsamında askıya alındı.
Asya
- Hindistan: Hükûmet, medyanın resmi onay olmadan koronavirüs haberi yayımlamasını engellemeye çalıştı. Ancak Yüksek Mahkeme bu girişimi engelledi.
- Türkmenistan: Ülkede maske takmak ve koronavirüs kelimesini kullanmak bile yasak.
- Filipinler: Devlet Başkanı Rodrigo Duterte, bağımsız haber kuruluşlarının resmi basın toplantılarına girişini yasakladı. Kendisine olağanüstü yetkiler veren bir yasa çıkarttı. “Yalan haber” yayanlara ağır para cezası ve iki ay hapis getirildi.
- Tayland: 2014’te darbeyle iktidara gelen eski general ve mevcut başbakan Prayut Çanoça, kendisine medyayı sansür yetkisi veren bir yasa çıkardı.
- Kamboçya: 22 yıldır iktidarda olan Başbakan Hun Sen, OHAL yasasını onayladı. Bu kapsamda devlet, telefon ve interneti izleyecek. “Panik ve kaos” yaratabilecek haberler, mahkeme kararı olmadan sansürlenecek.
