Gazeteciler Cemiyeti’nin M4D Projesi’nde yılın ilk üç ayını kapsayan “Medya İzleme Raporu” yayımlandı. Rapora göre Ocak-Şubat-Mart 2021’de Türkiye’de 40 gazeteci saldırıya uğradı. 220 gazeteci hâkim karşısına çıktı, 24 gözaltı ve 4 tutuklama kararı verildi. 20’yi aşkın gazeteci 10 ay ila 10 yıl süreli hapis cezalarına çarptırıldı. Cumhurbaşkanlığı ise 2020 sonuna kadar iptal edilen basın kartı sayısının 1.238 olduğunu açıkladı.
Ankara merkezli Gazeteciler Cemiyeti’nin Avrupa Birliği desteğiyle yürüttüğü “Medya için Demokrasi, Demokrasi için Medya Projesi” (M4D) kapsamındaki 2021 ilk çeyrek raporunda basın özgürlüğü ihlalleri ve medya sektöründeki gelişmeler kayda geçirildi. Rapordaki bulgulardan bazıları şöyle:
- İstanbul, Ankara, Aydın, Rize, Aksaray ve Bursa’da gazeteciler sokak saldırılarına ve ölüm tehditlerine maruz kaldı. Radyo programcısı Hazım Özsu öldürüldü. Aralarında Orhan Uğuroğlu, Levent Gültekin ve Osman Güdü’nün de olduğu gazeteci-yazarlar önce hedef gösterildi, ardından saldırıya uğradı. Saldırganların cezasız kalması yeni saldırıların önünü açtı. 2021’in ilk üç ayında saldırıya maruz kalan gazeteci sayısı 40’a yükseldi.
- Türkiye genelinde yılın ilk üç ayında en az 24 gazeteci gözaltına alındı, Ocakta bir, martta üç gazeteci tutuklandı. Üç ay içinde yargılaması süren, hâkim karşısına çıkan basın emekçisi sayısı 220 oldu. 20’yi aşkın gazeteci 10 ay ila 10 yıl süreli hapis cezalarına çarptırıldı.
- Gazetecilerin sosyal medya hesaplarında beş altı yıl geriye giderek yapılan taramalarla yazılan iddianameler arttı. Paylaşıldığı ya da yazıldığı tarihte suç olmayan mesajları, fotoğrafları ya da yazıları nedeniyle gazeteciler, uydurma suçlarla yargılandı. Basın Kanunu’ndaki internet yayınları boşluğu, gazeteci yargılamak için bir fırsat gibi kullanılmaya başladı.
Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’nın keyfi uygulaması
- Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’na keyfi uygulama imkânı tanıyan Basın Kartı Yönetmeliği’nin yürürlüğe girdiği 14 Aralık 2018’den bugüne kadar başvurularına olumlu ya da olumsuz yanıt verilmeyen basın kartlı gazeteci sayısı 220 oldu.
- Yönetmelik sonrası aktif basın kartı sayısındaki azalma 2.471’i buldu. Buna karşın Cumhurbaşkanlığı 2020 sonuna kadar iptal edilen basın kartı sayısının 1.238 olduğunu açıkladı.
- Son beş yılda iptal edilen basın kartı sayısı ise 3.981 olarak belirlendi. Danıştay’ın “hukuki değil” dediği yönetmelik maddelerine dayanarak yaklaşık iki buçuk yıldır basın kartını alamayan gazeteciler aşı sırasında da bu nedenle haksızlığa uğradı.
Yüksek yargı kararları, dezenformasyon ve COVID-19 sonrası medya
- Anayasa Mahkemesi bu dönemde basın kartı engellerine ve Basın İlan Kurumu cezalarına karşı hukuki mücadelede örnek olacak kararlara imza attı. Danıştay, idareye keyfi yetki veren Basın Kartı Yönetmeliği’nin muğlak maddelerine yürütmeyi durdurma kararı verdi. Basın kartı verilmeyen veya iptal edilen gazeteciler için önem taşıyan kararlar raporda ayrıntılı olarak işlendi.
- Boğaziçi Üniversitesi ve İstanbul Sözleşmesi üzerinden iktidar eliyle yürütülen dezenformasyon süreci raporda analiz edildi. Kamu kaynaklarının iktidar yanlısı yayın kuruluşlarına aktarılmasının vardığı boyut, eleştirel ana akım medya girişimleri Olay TV ve Sözcü TV’nin nasıl engellendiği, RTÜK ve Basın İlan Kurumu’nun tarafgir tutumu ele alındı.
- COVID-19 salgınında bir yılı geride kalırken gazetecilerin uzaktan çalışma pratiklerinin salgın sonrasında kalıcı hâle gelmesi için yapılan hazırlıklar kritik önemde. Raporda gazetecilerin çalışma yaşamındaki dönüşümün yaratabileceği sorunlara değinildi.
Journo’nun Haber Çölleri dosyasına da “yılın ilk çeyreğinde yayınlanan önemli araştırmalardan biri” ifadesiyle atıfta bulunan M4D Projesi Medya İzleme Raporu’nun 60 sayfalık tam metnine şu sayfadan ulaşılabilir.
#3Mayıs Özel Oturumu hakkında bilgi ve kayıt için⬇️https://t.co/cAUWJugo4T https://t.co/N3koV8VSzt
— Gazeteciler Cemiyeti (@Cemiyet1946) April 21, 2021
Gazeteciler Cemiyeti’nin M4D Projesi kapsamında, medya çoğulculuğuna ve gazetecilerin mesleklerine devam etmesine katkı sağlayacak destekler sunuluyor. 2019 yılından bu yana üç ayda bir ve yıllık olarak yayımlanan raporlar ise şu sayfada yer alıyor.
