Indiana Üniversitesi’nden Valentin Pentchev, TGS Akademi ve Teyit işbirliğiyle düzenlenen “Dezenformasyon Çağı: Alternatif Çözümler ve Araçlar” eğitimi kapsamında dün TGS Akademi’de bir seminer verdi. Büyük ilgi gören etkinlikte en yeni teyit ve analiz araçlarını anlatan Pentchev, sosyal medyada trol saldırılarını önceden tespit edebilecek “Bot Slayer” (Bot Katili) adlı aracı da yakında kullanıma açacaklarını duyurdu.
Valentin Pentchev’in eğitimine gazeteci ve gazetecilik öğrencilerinin yanı sıra özellikle medya sektörü çalışanları ve Teyit kurucusu Mehmet Atakan Foça katıldı. Etkinlik öncesi konuşan TGS Akademi Direktörü Orhan Şener, enformasyon üretmenin önceden basılı, maliyetli, zaman alan ve değiştirilmesi zor bir iş olduğunu anımsatarak, “Günümüzde enformasyon basılı araçlardan çok dijitalden yayılıyor. Gazetede gördüğünüz bir haberin doğruluğuna dair bazı ipuçlarınız olabilir ancak aynı haber karşınıza Facebook’ta çıktığında, bu haberin nereden geldiğini ve nasıl yayıldığını bulmanızı sağlayacak araçları bilmiyorsanız inanma olasılığınız yüksek” dedi.
Yanlış bilginin sosyal medya araçlarında hızla yayıldığını ve bilgi kirliliği yarattığını ifade eden Şener, “Gazetecilerin buna karşı önlem alabilmesi için teknik araçlara ve detaylara hâkim olması gerekli. Bir uzmandan eğitim almanın çok daha faydalı olacağına inandığımız için Teyit ile bu eğitimi hayata geçiriyoruz” ifadelerini kullandı.
Herkese açık, ücretsiz araçlar
Indiana Üniversitesi bilgi teknolojileri yöneticisi Valentin Pentchev, asılsız bilgi karşısında kitlelerinin nasıl savunmasız bırakıldığını, bunun nedenlerini ve çözüm yöntemlerini kendi geliştirdikleri dijital araçlar üzerinden anlattı.
Pentchev, “harika araçlar” olarak da anılan doğrulama araçlarının kullanımının ücretsiz olduğunu ve büyük bir kısmının açık kaynak koduyla sunulduğunu belirtti. Aynı üniversiteye bağlı Sosyal Medya Gözlemevi (OSoMe) tarafından geliştiren araçlara da değinen Pentchev, kullanım amaçları hakkında kısaca şöyle bilgi verdi:
“API, herkesin kullanımına açık ve hesabın bot olup olmadığını teyit etme imkânı sunuyor. Probabot, botların avcılığını yapıyor ve bot hesapları tespit etmenizi sağlıyor. Botson ise Chrome tarayıcısına eklenti olarak yükleniyor ve Twitter’da bot hesaplar tarafından atılmış tweetleri görmemeniz için mozaikliyor.”
Hashtagler ile trendleri görmek
Trend aracıyla hashtaglerin nasıl kullanıldığını ve bu hashtaglerin kullanıcıları nasıl etkilediğini görmeyi amaçladıklarını belirten Pentchev, farklı iki grubun ortak amaçlar için aynı trend bağlamında buluşabileceğini söylüyor.
Pentchev, haberlerin ağ bağlamında yayıldığını ve bu ağ takibinin yapılabilmesi için Network aracını kullandıklarını söyledi. ABD’li müzisyen Katy Perry’in 2014 yılında ALS hastalığına dikkat çekmek için başından aşağıda buzlu su döktüğü meydan okumayı (Ice Bucket Challenge) hatırlatan Pentchev, Network aracının işlevini anlatırken bu vakayı örnek verdi.
Gazeteciler için araçlar: Hoaxy
Tüm ülkelerden kullanılabilen Hoaxy ise bir haberin tek bir kişi tarafından mı yoksa bir ağ tarafında mı yayıldığını tespit etmek için kullanılıyor. Gazetecilerin belli bir kurum için çalıştığını ve belli topluluklar için güven inşa ettiğini kaydeden Pentchev şunları söyledi:
“Gazeteciye ulaşan haberler her zaman yakın ve tanınan bir kaynaktan gelmeyebilir. Teyit etmek için fazla vaktiniz yoksa Hoaxy’i kullanarak haberin nereden ortaya çıktığını kontrol edebilirsiniz. Sıradan insanların paylaştığı yalan haberleri kimse umursamaz ama gazetecilerin sorumlulukları var. Gazeteciler yalan haberden etkilendiğinde, güvenini kazandığı kişilerde bu yalan haberden etkilenecektir.”
Fakey ve Botometer
Yalan haberlerin tespit edilmesi basit bir süreç değil. Indiana Üniversitesi tarafından geliştirilen Fakey isimli oyun bu gerçeğe dikkat çekiyor. Kullanıcılar oyunun sunduğu haberlerin gerçek mi yalan mı olduğuna karar veriyor. Oyunda yüksek bir skor almak zor çünkü gerçek hayatta da en çok yayılan yalan haberler, yalan haber oldukları hemen anlaşılamayanlar.
Pentchev, Twitter kullanıcılarının yüzde 9 ile 15 arasında değişen oranda bot olduğunu söylüyor. Makine öğrenmesine sahip, algoritmayla çalışan bu botların oluşturduğu bu ağların çoğu gündem belirlemeye çalışmıyor. Amaçları iki grubu karşı karşıya getirmek, sosyal medyada kutuplaşmayı artırmak.
Pentchev, “Bu botları tespit etmek için Botometer isimli aracı geliştirdik. Bu aracı bir kara kutu gibi görüyoruz, bu sebeple geliştirirken açık kaynak kod kullanmadık. Böylelikle bot geliştiricilerinin bu aracı kullanıp daha becerikli botlar üretmesinin önüne geçiyoruz” dedi.
Pentchev yakında zamanda kamuoyunun kullanımına açılacak yeni bir aracı da duyurdu. “Bot Slayer” (Bot Katili) adlı bu araç sayesinde bot saldırıları henüz gerçekleşmeden tespit edilebilecek. Böylece bot ağlarının bilgi dolaşımında neden olduğu hasar, henüz oluşmadan engellenebilecek. Pentchev, “Botların yürüttüğü dezenformasyon kampanyalarında teyit amaçlı paylaşımlar yapılsa bile, bu linklere tıklayanların oranı çok düşük kalıyor. Bu yeni araç sayesinde botları henüz harekete geçerlerken yakalayıp deşifre etmek mümkün olacak” dedi.
Twitter bot hesapları düzenli olarak siliyor. Hangi hesabının kötü amaçlı yazılımlar tarafından kontrol edildiğini hızlı bir şekilde belirlemek, yanlış bilgilerin ve şahsi saldırıların yayılmasını durdurmak için kritik önemde.
Yalan ağları ile teyit ağları savaşıyor
2014 yılındaki ABD ara seçimlerinde bot hesaplardan günde 400 bin tweet atıldığını söyleyen Pentchev, gerçek bir insanın akıllı telefonuyla bu kadar çok sayıda tweet atamayacağını belirterek şunları ekledi: “Botlar gerçek kişileri hedef alıyor. Aynı mesaja tekrar tekrar maruz kalan kişi, ‘Herkes aynı konudan bahsediyorsa neden gerçek olmasın’ diyerek kendisi de mesaj paylaşıyor. Botlardan etkilenerek mesajı paylaşan kişi takipçileri için güvenilir biriyse, takipçileri de bu mesajı paylaşıyor.”
Pentchev, yalan haberlerin insanları nasıl domine ettiğini yaptıkları bir araştırmanın sonucuyla anlatıyor: “Atılan 15 milyon tweetin 13 milyonunun gerçek olmayan, uydurma haberler olduğunu gördük. Bunların bir milyonu ise veri kontrolüyle ilgili. Veriyi teyit eden kurumların yanlış bilgiyi düzeltmek için yaptığı haberler… Bu araştırmada yalan haber yayan ve bilgi teyidi yapan iki farklı ağın birbiriyle savaş halinde olduğu görüldü.”
‘Botların amacı insanları etkilemek’
Botların belirli bir strateji çerçevesinde hareket ettiğini söyleyen Pentchev, “Beni hedef almıyorlar çünkü ben yeterince ünlü değilim. Mesela @realDonaldTrump’ı hedef alıyorlar çünkü gerçekten güvenilir bir ağa sahip. Güvenilir ağa sahip kişilerin bir mesajı paylaştıkları zaman herkese çok hızlı bir şekilde yayılacağını biliyorlar. Bot hesaplar çok fazla retweet almıyor, insanlar bunların bot olduğunu fark ediyor. Zaten botların amacı da retweet almak değil insanları etkilemek” diye konuştu.
