Yerel medyanın hangi konuları işlediğini incelediğimiz “Yerelde Ne Haber?” yazı dizisinin bu bölümünde Ağrı’dayız. 3 gazete ve 1 haber sitesinde 2 hafta boyunca yayımlanan 558 haberi mercek altına aldık. Yerel nitelikli haberlerin yerel medyaya en az yansıdığı illerden birinin Ağrı olduğunu gördük.
Birkaçı hariç Ağrı’daki yerel medya kuruluşlarına bakınca, insanın aklına Levent Kırca’nın “Olacak O Kadar” programındaki bir skeç geliyor. Skeçte, haber sunucusu kanala bağlanan muhabire soruyor: “Bolu’da havalar nasıl?” Muhabir yanıtlıyor: “Burada kar tüm yolları kapatmış fakat ne hikmetse insanlar kendilerini Antalya’da yaşıyor sanıyorlar.” Verileri sunduktan sonraki değerlendirmeleri okuyunca neden bu örneği verdiğimi daha iyi anlayacaksınız.
Ağrı Valiliği’nin Twitter hesabından 2018 yılında yapılan açıklamaya göre ildeki yerel gazeteler birleşme kararı almış ve sayıları o dönemde 2’ye düşmüştü. Sonrasında Ağrı’daki haber sitelerinin sayısı arttı. Bugün bu ilde, basılı ve dijital toplam 33 medya kuruluşu yayın yapıyor. Bunların bir kısmı son derece aktif, bazıları ise haftada bir iki haber yayımlıyor.
18 kategoride 558 adet haber
Ağrı’da yerel medyanın neleri haber yaptığını anlamak için 3 basılı gazete ve 1 haber sitesini 5-19 Eylül tarihleri arasında taradım. Sadece Ağrı merkezindeki yayınları değil, ilçelerdekileri de takip ettim. Ağrı Hakimiyet ve Ağrı Memleket gazeteleri ile Kent04.com haber sitesi, il merkezinden yayın yapıyor. Doğubayazıt Halkın Sesi gazetesi ise fotoğraftaki İshak Paşa Sarayı ile de bilinen Doğubayazıt ilçesinde.
Bu dönemde yayımlanan 558 haberin kategorileri ve ana başlıkları şöyle:
- Güncel haberler (161 adet): Çoğunlukla trafik kazası ve kavga haberlerinin yer aldığı bu kategoride, yangın ve asayiş haberleri de hatırı sayılır bir orana sahip.
- Ekonomi haberleri (79 adet): Daha çok tarım ve imalat sektörlerine dair, bakanlık açıklamaları ağırlıklı haberler ile para piyasası haberleri
- Eğitim haberleri (58 adet): Okulların açılmasına denk geldiği için genellikle bu konuyla ilgili haberler boldu. Örneğin “beşiz kardeşlerin okula başlaması” haberi hemen hemen tüm gazetelerde yer aldı.
- Sağlık haberleri (50 adet): Genellikle uzman görüşlerini yansıtan bilgilendirici haberler
- Siyasi haberler (44 adet): Cumhurbaşkanı ve bakanların çeşitli açıklamalarının yer aldığı haberler çoğunlukta, muhalefete dair haber neredeyse yok.
- Yaşam haberleri (44 adet): Daha çok çevre illerdeki çeşitli hayat hikâyeleri ve başarı öyküleri işlendi. Örneğin Elazığ’da üçüncü üniversite diplomasını almaya çalışan ayakkabıcı haberi
- Spor haberleri (32 adet): Başta Ağrı’daki futbol kulüpleri haberleri ve çeşitli dağcılık haberleri
- Doğa ve çevre haberleri (25 adet): Çevre temizliği ve doğadan manzara haberleri bu kategoride başı çekiyor.
- Dini haberler (18 adet): Din adamlarının çeşitli konulardaki açıklamaları ve cuma hutbesine dair yazılar
- Yerel gündem haberleri (12 adet): Bu kategoride en çok yer alan haber, Doğubayazıt’taki “Ticaret ve Sanayi Odası” seçimine dairdi.
- Medya haberleri (8 adet): Daha çok gazeteleri ilgilendiren Basın İlan Kurumu (BİK) toplantıları ve buna bağlı açıklamalar
- Kültür ve sanat haberleri (7 adet): Yerel birkaç kültür faaliyeti haberlerde işlendi.
- Yerel yönetim haberleri (6 adet): Belediyenin faaliyetlerine ve açıklamalarına dair haberler
- Teknoloji haberleri (4 adet): Otomobil sektörü ve özellikle akıllı telefonlarla ilgili haberler
- Kadın haberleri (3 adet): Resmi kurumların kadınlara yönelik birkaç sosyal faaliyetiyle ilgili haberler
- Turizm haberleri (3 adet): Tanıtım ve gezi haberleri
- Bilim haberleri (2 adet): Üniversite öğrencilerinin Ağrı Dağı civarındaki bir çalışmasına dair haber
- İlan haberi (2 adet): İki bakanlığın işe alım ilanına dair haberler
Haberlerin yarısı Ağrı ile ilgili
Tüm kategoriler dikkate alındığında 558 haberin 266’sının, yani yaklaşık yarısının Ağrı ile ilgili olduğu görülüyor. Bunların toplam 18’i, yerel gündem ve yerel yönetimle ilgili.
Ancak kamu yararına yerel gazetecilik olarak görülebilecek haberlerin sayısı çok daha az, zira Ağrı ile ilgili içeriklerin çoğu kaza ve kavga haberleri. Diğer kategorilerde olduğu gibi burada da şehrin sorunlarını dile getiren haberlerden ziyade ajans ve resmi kurumlardan gelen açıklamalar ağırlıkta.
Ajanslar ise rutin gelişmeleri aktarmaktan veya yetkililerin açıklama ve faaliyetlerini duyurmaktan pek fazla ileri gidemiyorlar. Örneğin Ağrı’da faaliyette olan üç ajanstan Anadolu Ajansı (AA) ve İhlas Haber Ajansı’na (İHA) bakılırsa bu ilde her şey güllük gülistanlık.
Bu ajanslar örneğin Diyadin’deki altın madeni ocağında yapılacak siyanürlü ayrıştırmanın doğa (özellikle Murat Nehri) üzerindeki olası etkilerini araştırmak yerine, Ağrı’ya sonbaharın gelip yaprakların sarardığını “bildiren” haberler yapabiliyorlar.
Bu tür haberler gazetelere de yansıyınca Ağrı’daki çevre ve doğa sorunu yeterince işlenmemiş oluyor. Neyse ki (ciddi eleştirilere konu olsalar da) birkaç dijital haber sitesi, Ağrı’daki gerçek resmi bazen gösterebiliyor.
İlçenin haber sitesinde ilçeden haber yok
Ağrı medyasındaki spor haberlerinin neredeyse tamamen yerel nitelikli olması ise kuşkusuz olumlu. Ancak sağlık haberlerine dikkatli baktığımızda yine bir sorun görüyoruz.
Sağlık tavsiyeleri ve uzman görüşleri yerel medyaya yansıyor ama Ağrı Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ne getirilen 3 aylık randevu kotası dışında sağlık sistemindeki sorunları irdeleyen haber yok gibi. Hâlbuki bu hastane, “artık hiçbir Ağrılı hasta Erzurum yolunda can vermeyecek” diye yıllarca siyasi propaganda malzemesi yapılmıştı.
İzlediğimiz dönemde Ağrı Hakimiyet gazetesi 89, Kent04.com 82, Memleket 51, Doğubayazıt Halkın Sesi ise 44 Ağrı haberi yayımladı.
Ağrı yerel medyasındaki yerel haber açığını, karşılaştırma amacıyla hızlıca baktığım diğer gazetelerde de gördüm. Örneğin bir ilçenin adını taşıyan bir haber sitesinde bile o ilçeyle ilgili neredeyse hiç haber olmayabiliyor.
Sonuçta şöyle bir izlenim oluşuyor: Basılı gazeteler herhalde resmi kurumlardan aldıkları ilan ve reklamlardan dolayı daha çok “yumuşak” haberler yapıyor. Dijital yayınlarsa gerek ajanslardan aldıkları haberler nedeniyle, gerekse “hatır gönül” ilişkileri yahut siyasi ve dini görüşlerinden dolayı daha da “yumuşak” olabiliyor.
Yerel haberlerin “yumuşatılma” nedenleri
Medya kuruluşlarının, gazetecilik ilkeleri yerine ticari ve bireysel ilişkileri esas alması genel bir sorun. Hele ki yerel medyada “hatırlı” kişilerle ilgili bir haber söz konusu olduğunda, daha çok Ağrı’nın Diyadin ilçesinde kullanılan Kürtçe bir tâbir olan “cîranên bav û kalan” devreye girer. Yani “ata-baba komşuları.”
Buradaki kasıt, tanıdık hatrına bir şeylere göz yumma ya da duruma göre şekil almadır. Son dönemde bunu, tüm Türkiye’nin duyduğu Ağrı İŞKUR müdürüyle ilgili haberlerde de gördük. Ağrı’da birçok site bu haberi görmezden geldi, kimileri de yayımladıkları haberi sonradan kaldırdı.
Bu tarama sırasındaki diğer gözlemlerim özetle şöyle:
- Kadınlar var ama haberleri yok: 524.644 kişilik nüfusunun 252.755’i kadın olan Ağrı’da 9 kadın gazeteci çalışıyor. Buna rağmen taradığım 558 haberin sadece 3’ü kadınlarla ilgiliydi. Oysa Ağrı, kadınların en çok sorun yaşadığı illerden.
- Kürtler ve Kürtçe de yok: Ağrı nüfusunun yaklaşık %85’i Kürt yurttaşlardan oluşuyor. Buna rağmen bu iki haftada bırakın siyasi bir haberi, Kürt dili ve edebiyatıyla ilgili bir tek habere denk gelmedim. Aynı zamanda bir iki istisna dışında köy isimleri Kürtçe yazılmadığından çoğu haberi okurken olayın nerede gerçekleştiği anlaşılmıyor. Çünkü Ağrı’da köylerin Kürtçe isimlerini hemen hemen herkes bilirken Türkçe isimlerini bilen çok az.
- Gazeteciliğe aykırı dil: Kimi haber siteleri resmi kurumlardan gelen basın bildirilerini olduğu gibi yayımladığı için gazetecilik diline aykırı bir şekilde “valimiz, belediye başkanımız” gibi ifadeler haberlere yansıyor.
Siyasetin ve ticaretin olumsuz etkisi
- Siyasi ayrımcılık: Gazete sahiplerinin veya editörlerinin siyasi ve dini görüşlerinden kaynaklanan taraflılık haberlerde gözlenebiliyor. Örneğin Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) Ağrı il başkanının annesinin vefatı neredeyse tüm yerel gazetelerde haberleştirildi. Ancak aynı dönemde Halkların Demokratik Partisi’nin (HDP) Doğubeyazıt’ta başlattığı uyuşturucu karşıtı kampanya ve basın açıklaması yerel medyada görmezden gelindi. Siyasi ayrımcılığın daha bâriz örnekleri de görülüyor: Mesela daha önce basında pek yer alamayan bir ilçenin belediye başkanı, partisinden ihraç edildikten sonra kıymeti bindi ve her yaptığı haberleştirilmeye başladı.
- Amaç arada kalmamak: Ağrı yerel medyasında körü körüne bir iktidar övgüsüne pek rastlanmıyor. Örneğin mevcut belediye başkanını öven haber de az, açıkça eleştiren haber de az. Yerel medyanın, halk ve belediye arasında kalmamak için çabaladığı görülüyor. Çünkü halka mikrofon uzatsanız dünyanın eleştirisini duyarsınız ve bunu yayımlayınca belediyeyle, yayımlamazsanız halkla kötü olursunuz.
- Çevre illerden yaşam haberleri: Kimi gazeteler Ağrı merkez veya ilçelerden haberler vermek yerine çevre illerden yaşam haberleri sunabiliyor. Fakat bunlar söz konusu çevre ilde de yayımlanan ajans haberleri olduğu için özellikle Ağrı adına pek kamu yararı taşımıyor.
- Kötü örneklere rağmen genç gazeteciler ilgi gösteriyor: İşi para karşılığı haber yapmaya kadar vardıran kötü örnekler tüm Türkiye’de olduğu gibi Ağrı yerel medyasında da var. Taraflı ve “ticari” gazetecilik Ağrı’da da öylesine şaibe yaratmış ki bu haber için konuştuğum kişilerin birçoğu gazeteci olduğumdan emin olmak için sorular sordu. Buna rağmen son dönemde Ağrı yerel medyasında genç ve birikimli gazeteciler yoğunlukta.
Özetle, Olacak O Kadar skecinde olduğu gibi, Bolu’daki okurların kendilerini Antalya’da sanmaması için yerel medyanın yerel gündemi ve sorunları haberleştirmesi, bununla da kalmayıp çözümleri kamusal tartışmaya açması gerekiyor.
Bu araştırmanın bulgularını, haberlerini taradığımız kuruluşlarda çalışan Ağrılı gazetecilerden üçüne sorduk.
Ağrı Memleket gazetesinin Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Çiğdem Doğan, ildeki kadın gazeteci sayısının azlığından yakındı:
- Bir kadın gazeteci olarak başta kadın gazeteci sayısının artmasını isterim. Çünkü şu an [Ağrı] merkezde 4 aktif kadın gazeteci varız. Bu da bizim için bir eksiklik. İlimizin yerel medyasının finansal anlamda desteklenmesini de isteriz, başta belediye ve diğer resmi kurumlar tarafından olmak üzere. Yerel medya ancak finansal destekle ayakta kalır ki biz basılı medya kuruluşları için bu destek daha önemli. Teknik araç gereç ve daha çok muhabir çalıştırabilmek için bu desteğe ihtiyaç var. Aynı zamanda halkımızdan da abonelik ve gazetelerine destek olmalarını bekliyoruz.
Ağrı Hakimiyet gazetesinin Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Ramazan Demir ise dijital medyada “kolay gazetecilik faaliyetlerinin” getirdiği olumsuzluklardan şikâyetçi:
- Gazetelerin birleşmesinden sonra Ağrı merkezde 2 gazete yayın hayatına devam etti. Gazetelerde baskı, mizanpaj ve haber içerikleri başta olmak üzere birçok alanda kalite az da olsa arttı. Ancak birçok sorun devam ediyor. Gazeteler, dijital medya karşısında etkisini her geçen gün yitiriyor. Dijital medya her ne kadar geliştiyse de bir o kadar olumsuz etkisi oluyor. Hemen herkes istediği gibi bir internet sitesi kurarak gazetecilik adı altında istediği gibi faaliyet yürütebiliyor. Bu da gazeteler ve gazeteciler adına çok büyük bir sorun. Maddi ve manevi olarak birçok sorunla boğuşan gazeteler ve gazeteciler sektörden tamamen silinmek üzere. Bu gidişle gazetecilik özünden uzak, sözde bir alan olacak.
Şehrin en aktif haber sitelerinden olan Kent04.com‘un sahibi Yunus Yıldız, tüm aksaklıklara rağmen “tarafsız ve şehre ait” haberlere devam edeceklerini belirtti. Haftada 15-16 bin, ayda 51-55 bin ziyaretçi çektiklerini belirten Yıldız şunları söyledi:
- Daha çok Ağrı’ya dair ve tarafsız haber yapmaya çalıştığımız için bize geri dönüşler de iyi oluyor… Haber akışımızı canlandırdıkça etkileşim oranları da artıyor.
“Teknolojik” ve “işadamı” gazeteciler
Ağrı Çalışan Gazeteciler Cemiyeti başkanı Ahmet Genç ise “gazeteci sayısının bir elin parmaklarını geçmediği günlerden, herkesin gazeteci olduğu günlere” geldiğimizi belirterek şöyle dedi:
- Bir dönem haberlerini görmek için gazete sayfalarını karıştırmak zorunda olan gazeteciler, akıllı telefon ve internet gazeteciliğinin yaygınlaşmasıyla belki de geçmişte yaşadıkları hazzı bu dönem alamadılar. Geçmiş ile gelecek arasında kalan, teknolojiye direnen ve kaybolmamaya çalışan birçok gazeteci arkadaşımız oldu. Yine de yaşanan bu hızlı süreç birçok gerçek gazeteciyi alıp götürdü. Yerine ise gazetecilikten ziyade daha çok teknolojik bilgisi olan ya da bu iş için belli bütçeler oluşturan “işadamı gazetecilerini” getirdi.
“Teknoloji ilerlerken gazetecilikte kalitenin bir hayli azaldığını” ifade eden Genç, “Sokakta ya da kahve köşesinde oturan işsiz bir genci aynı gün işe alıp o şehrin en büyük mülki amirinin karşına çıkarıp istediğinizi sordurabilirsiniz” dedi.
Sahada gazeteci az ama davetlere katılan çok
Gazetecilik bölümlerinden mezun binlerce gencin medya sektöründe iş bulamadığı bugünlerde bir yandan da Anadolu’da her gün yeni bir haber sitesinin kurulduğunu söyleyen Genç’e göre Ağrı gibi illerde gazetecinin işi daha da zor:
- Özellikle Doğu’da görev yapan basın emekçileri, hem bürokratik engeller hem de doğanın çetin şartları yüzünden oldukça zorlanıyor. Sahadaki gazeteci sayısı, yemek davetlerine katılanlara oranla çok daha düşük. Bu, masa başı haberciliğinin neden arttığını da bizlere gösteriyor.
Genç’e göre bu sorunları aşmak ve yerel medyada da gazetecilik mesleğinin saygınlığını korumak için yasal düzenlemeye ihtiyaç var.
Bu içerikle, Türkiye’nin dört bir yanında yerel medyayı incelediğimiz “Yerelde Ne Haber?” yazı dizimizde 1 yılı aşkın bir süre sonra Doğu Anadolu’ya dönmüş olduk.
Kars ve Ağrı, Journo’nun “Haber Çölleri” araştırmasına göre Türkiye’de en az özgün haberin üretildiği iller arasında yer alıyor.
