‘Yalnış’ yazılan kelimeler: Son bir ayın haberlerinden 10 yazım hatası

Haber siteleri nisan ayında da birçok yazım ‘yalnış’ı yaptı. Biz yine ağırlıklı olarak anlatım bozuklukları gibi diğer dil hatalarından değil, yazım yanlışlarından örnekler veriyoruz. Ayrı ve bitişik yazılan sözcükler, yabancı dil kaynaklı ifadeler ve kısa çizgi kullanımı gibi konularda yapılan hatalar, bu ay radarımıza takıldı.

1. Aç gözlü değil, açgözlü

Habertürk’ten Sevilay Yılman’ın 11 Nisan tarihli köşe yazısında “açgözlü” sözcüğü, üstü üste iki cümlede “aç gözlü” şeklinde yazılmıştı.

Türk Dil Kurumu (TDK) yazım kurallarına göre sözcüklerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlam değişmesine uğradığında, bu tür ifadeler bitişik yazılır. Bu yüzden açgözlü de bitişik yazılması gereken bir sözcük.

2. Süre gelen değil, süregelen

Yeni Akit, 27 Nisan’daki haberinde “süre gelen” diye yazsa da, doğrusu “süregelen” şeklindeki bitişik yazım… Bu durum, üstteki örnekle aynı başlık altında yer alan bir başka TDK kuralına dayanıyor:

“-a, -e, -ı, -i, -u, -ü zarf-fiil ekleriyle bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek ve yazmak fiilleriyle yapılan tasvirî fiiller bitişik yazılır: Düşünebilmek, sevebilmek; alıvermek, gülüvermek; uyuyakalmak; gidedurmak, yazadurmak; çıkagelmek, süregelmek; düşeyazmak, öleyazmak vb.”

3. Herşey değil, her şey

Haberlerde bazen de ayrı yazılması gereken kelimeleri bitişik yazıyoruz. Bu alanda en sık yapılan hatalardan biri, “her şey” yerine “herşey” yazmak. Örnek olarak Sözcü’nün 28 Nisan tarihli şu haberi verilebilir.

Özetle, “her” ve “şey” gerçek anlamlarında kullanılan iki ayrı kelime. Bu yüzden bunların bitişik yazılmaması gerekiyor.

4. Kısa çizgi öyle kullanılmaz

Akşam gazetesinin 14 Nisan tarihli haberinde, koronavirüse karşı etkili bir ilacın piyasaya çıkmasının “5-10 yıl” sürebileceği ve hayvanlar üzerindeki araştırmalarda bile “1-2 yıllık” bir sürece ihtiyaç olduğu belirtildi.

Oysa TDK’ye göre “cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz.” Yani üstteki cümlelerde, ilgili sözlerin, “beş on yıl” ve “bir iki yıllık” diye yazılması gerekirdi.

Bu tür hatalar, üç farklı çizgi türünün –hyphen (-), en dash (–) ve em dash (—)– olduğu ve bunların çok daha sık kullanıldığı İngilizce’nin etkisiyle yaygınlaşıyor.

Bizde sadece iki çizgi türü var ve bunlar daha dar bir kullanıma sahip. Kısa ve uzun çizgi de dâhil noktalama işaretlerinin kullanım kuralları TDK’nin şu sayfasından okunabilir.

5. Yalnış değil, yanlış

Gazetelerde ve haber sitelerinde bu bariz hatayı neyse ki eskisi kadar sık görmüyoruz. Yine de İnternet Haber’in şu içeriğindeki bir arabaşlıkta da görüldüğü gibi hâlâ “yanlış” yerine “yalnış” yazanlar çıkabiliyor.

6. Mahsül değil, mahsul

17 Nisan tarihli Anadolu Ajansı haberi şöyle diyor: “Yağışlı giden üretim sezonunda yüzü gülen Konya’daki üreticiler ise kaliteli ve verimli mahsül alabilmek için sulamalara başladı.”

“Ürün, verim, ortaya çıkan şey” anlamındaki Arapça kökenli bu kelime, bu cümlede de olduğu gibi sık sık “ü” harfiyle yazılıyor. Oysa TDK’ye göre “mahsul” diye yazılmalı.

7. Yunanlı değil, Yunan

Nasıl ki Macaristan’da “Macarlılar” değil, “Macarlar” yaşıyorsa, Yunanistan’da da “Yunanlılar” değil, “Yunanlar” yaşıyor.

Halk ağzında sıkça yapılan bu hata, zaman zaman haber diline de yansıyor. Bazen aynı haberde hem Yunan, hem Yunanlı diye yazıldığı da oluyor.

Örneğin 27 Nisan tarihli Milliyet haberinde başlık ve spotta doğru kullanım var, ama haberin içindeki bir alıntıda “Yunanlı” yazılmış.

8. Süpriz değil, sürpriz

DHA, 19 Nisan tarihli şu haberinde, bu hatayı hem de başlığında yaptı, CNN Türk de aynen yayımladı.

9. Döküman değil, doküman

İster Arapça’dan, ister Batı dillerinden geçmiş olsun, yabancı kökenli sözcüklerin yazımında daha fazla hata yapıldığı söylenebilir. Bu da onlardan biri.

Fransızca kökenli kelimenin doğru yazımı “doküman” ama örneğin 16 Nisan tarihli şu Anadolu Ajansı haberinde “döküman” diye yazılmış.

10. Evrak

Bazen de yabancı kökenli sözcüklerin özgün anlamlarını bilmemekten kaynaklandığı düşünülebilen hatalar yapıyoruz.

Örneğin Arapça kökenli benzer bir sözcüğe bakalım: Evrak, “belgeler” anlamına geliyor fakat haberlerde sık sık çoğul değil, tekil bir sözcük gibi kullanılıyor.

Mesela 10 Nisan tarihli şu Sabah haberinde defalarca “bir evrak” denmiş. Doğrusu, ya “bir belge” denmeliydi veya çoğul bir özne olarak “evrak” kullanılacaksa cümle buna göre kurulmalıydı.

Evlat, emlak, eşya ve esnaf gibi daha birçok sözcük aslen çoğul olsa da, bunların önemli bir bölümü dilimize iyice yerleştiğinden, artık doğru diye bilinen hatalar (galat-ı meşhur) hâline gelmiş.