Farklı mesleklerden vatandaşlara göre gazeteciler ve gazetecilik

Gazeteci dendiğinde vatandaşların aklına neler, kimler geliyor? İnşaat işçisinden diş doktoruna, müşteri hizmetleri çalışanından mezar kazıcısına dek 30’u aşkın meslekten 50 vatandaşa bunu sorduk. Hukukçu Türkan Elçi ve oyuncu Lale Mansur gibi tanınmış isimlerin de görüşünü aldık. İşte 2023 sonu itibarıyla Türkiye’de gazetecinin ve gazeteciliğin kamuoyu algısından bir kesit…

Çocukluk yıllarımda eve gelen misafirlerimiz, şu an çok yaygın olmayan bir şekilde gazeteleri sayfalarca okuyup haberler ya da köşe yazıları üzerine kendi aralarında tartışırdı. O dönemde gazeteciler; uzun sakallı, gözlüklü, kargo pantolon giymiş, sırt çantalı ve fotoğraf makineli adamlar olarak aklımın bir köşesine yerleşti.

Zaman ilerledikçe eski ansiklopedilerde olayların, yaşam öykülerinin, basılı yayınlardaki kültür-sanat haberlerinin ve politika konulu yazıların ilgimi çektiğini gördüm. Gazeteciliğe başladığımda, mesleği erkeklerle özdeşleştiren kalıplar ve bana empoze edilen düşünceler çoktan yok olmuştu. Peki, herkes için böyle mi? Gazetecilik yapmayanlar gazeteciliği nasıl algılıyor?

Bu meraktan yola çıkarak farklı mesleklerden 50 kişiye gazetecilik algısına dair sorular sordum. Gazeteci denildiğinde akıllarına gelen ilk şey ve nesne ne? Kafalarındaki örnek gazeteci kim? Gazeteci denildiğinde hangi romanlardan, dizilerden ve film akıllarına geliyor? Unutamadıkları bir haber var mı?

Gazeteci dendiğinde akla gelen şeyler

“Gazeteci dediğimizde aklınıza gelen ilk şey nedir” sorusuna verilen yanıtlarda, ağırlıklı olarak özgürlük, nesnellik ve tarafsızlık gibi soyut kavramlar ağır basıyor. Arada somut nesnelere ve olaylara atıfta bulunanlar da var:

Sağlık çalışanı: Haber alma hakkımızın ve haber verme özgürlüğünün öznesi bir insan
Kuaför: İlgi çekici, günlük hayatın olağan akışının dışında olan olayları yazan ve duyuran kişi
Tekstil çalışanı: Tarafsızlık ve cezaevi
Yaşlı bakım çalışanı: Metin Göktepe’nin katledilmesi olayı
Tamirci: Sansür, objektif ol(a)mayan manipülatif güç
Bitkisel ürün satıcısı: Tarafsız basın-yayın ve ifade özgürlüğü
Simitçi: Üzeri örtülmeye çalışılan gerçekler
İnşaat işçisi: Yazmak, muhabir, fotoğraf makinesi
Öğrenci: Köşe yazıları, manipülasyon, röportaj
Oyuncu: Ülkemizde hakkıyla yapılabilmesi en zor meslek
Müşteri hizmetleri çalışanı: Cop, kodes ve özgürlük
Manavcı: Halka hizmet etmek

Gazeteci dendiğinde akla gelen kişiler

“Gazeteci dediğimizde aklınıza gerçek hayattan kim ya da kimler geliyor” sorusuna verilen yanıtların her birinde farklı kişiler anıldı. Son dönemde araştırmalarıyla öne çıkan habercilerin yanı sıra geçmişin çok izlenen TV programcıları da zikredildi. Genelde “örnek” gazeteciler anılırken ilk sırada ise olumsuz bir istisna var:

Türkan Elçi: CNN Türk kanalında eşimin suikastına zemin hazırlayan, gazeteci olarak geçinenler gelir.
Stajyer gazeteci: Uğur Mumcu, Hrant Dink, Mehmet Ali Birand
Yazar: Hale Gönültaş, Abdurrahman Gök
Avukat: Metin Göktepe, Barış Terkoğlu, Barış Pehlivanoğlu
Diş doktoru: Nevşin Mengü, Cüneyt Özdemir, Can Dündar
Sosyolog: Uğur Dündar, Savaş Ay
Boyacı: İsmail Saymaz, Mahmut Bozarslan ve Ferit Aslan
Kadın hakları savunucusu: Sputnik grevcileri
Tütüncü: Fehim Işık, Musa Anter

Gazeteci dendiğinde akla gelen nesneler

Medya çalışanları başta olmak üzere gazeteciler hakkında akıllarına gelen ilk şeyin ne olduğunu insanlara sorduğumuzda kâğıt, kalem, daktilo, klavye ve fotoğraf makinesi gibi beklenen yanıtlar geldi. “Yalan,” “cop” ve “para” gibi olumsuz çağrışımlar da var:

Türkan Elçi: Termometre
Günlük işlere giden temizlikçi: Daktilo, klavye
Mezar kazıcısı: Matbaa, kalem, fotoğraf makinesi
Çiçekçi: Yalan, dürüstlük
Fırıncı: Cop, tehdit, cezaevi
Kabin memuru: Para, kamera, araştırma
Elektrikçi: Haber, televizyon
Belgeselci: Gazete, yolculuk
Öğretmen: Kâğıt, kablo, açıklama

Üstte anılan nesneleri komut olarak girdiğimizde DALL-E modelinin ürettiği çizim

Gazeteci dendiğinde akla gelen yapıtlar

Gazeteciliğin kültür-sanat yapıtlarındaki yansımalarını sorduğumuzda ağırlıklı olarak filmlerden ve dizilerden karakterler söylendi. Roman ismi anan olmadı.

Avukat: The Journalist dizisindeki Anna Matsuda
Levent Üzümcü: İkiz Tepeler ve Bir Zamanlar Amerika
Sağlık çalışanı: Bu Kalp Seni Unutur Mu dizisindeki Kerim karakteri
Hemşire: Jake Gyllenhaal ve Gabriel García Márquez
İlkay Akkaya: Kayıp Şili, Press
Gazeteci: The Post filminden Tom Hanks. Beş Kardeş dizisindeki (gazetecilik yaparak dünyayı değiştireceğine inanan, fakat inancını yitirince dünyasını değiştirmek zorunda kalan) Nazım. Kar romanındaki gazeteci “Ka”
Kitap editörü: The Bang Bang Club filmi ve dört savaş fotoğrafçısı
Suavi: Devasa bir arşiv, o kadar fazla ki her kategoride yüzlerce isim sayılabilir.

Gazetecilik dendiğinde akla gelen haberler

Son olarak, Journo’nun Haber Hafızası yazı dizisinde dün değinilen meseleye, bu kez farklı mesleklerin prizmasından bakalım. Anketimize katılan ve 30’u aşkın meslekte görev yapan 50 kişiye, “gazetecilik dendiğinde akıllarına gelen ilk haberi” sorduğumuzda gelen yanıtlardan bazıları şöyle:

Levent Üzümcü: Uğur Mumcu’nun araştırmacı gazetecilik örneği olarak üstünde çok çalıştığı, kitaplaştırdığı “Rabıta”
İnşaat mühendisi: Metin Cihan’ın Rabia Naz cinayeti haberi
Lale Mansur: Watergate skandalı
Suavi: O kadar çok ki… Her türlü güç odağı tarafından sansürlenen, tüm yasaklı haberler
Haber spikeri: Can Dündar ve Erdem Gül’ün MİT TIR’ları haberi
İlkay Akkaya: Günümüzdeki dezenformasyonun karşısında ve gerçeğin yanında o kadar çok habere imza attı ki gerçek gazeteciler, birini söylemek diğerlerine haksızlık olur. Çocukların, kadınların, hayvanların, ülkenin zenginliklerinin başına gizli kapılar ardında getirilenleri gözler önüne seren her haber müthiş gazetecilik bana göre.
Dergi ve kitap editörü: Türkan Saylan’ın cüzzamla savaşını anlatan haber
Türkan Elçi: Abdurrahman Gök’ün Kemal Kurkut’un vurulma anını çekip haberleştirmesi cesaret isteyen önemli bir gazetecilik olayıdır. Hakkını teslim etmek gerekir.
Mimar: Mehmet Ali Birand’ın, Abdullah Öcalan röportajı
Özlem Akarsu Çelik: Hale Gönültaş’ın IŞİD ve Ezidi haberleri
Fidan Ataselim: 11 yaşında ölüme sürüklenen Esra