Doğrulama platformu Teyit’in Sabancı Üniversitesi ve Edinburgh Üniversitesi’nden araştırmacılarla yürüttüğü çalışmada, COVID-19 aşılarıyla ilgili yanlış bilgiler yayan 101 bin Twitter kullanıcısı incelendi. Bu kullanıcılar arasında, Teyit’in yanlış bilgi yaydığını daha önce tespit ettiği yüksek takipçili ve yüksek etkileşim alan 36 hesabın öne çıktığı belirlendi. Twitter’daki aşı dezenformasyonunun ilişki ağları da çalışmada ortaya kondu.
Öğretim Üyesi Dr. Onur Varol’un danışmanlığında Teyit’ten Mert Can Yılmaz’ın katkılarıyla, Sabancı Üniversitesi’nden Özgür Can Seçkin, Ege Ötenen, Umut Duygu ve Edinburgh Üniversitesi’nden Aybüke Atalay tarafından yapılan çalışma, Türkiye’de aşılara odaklanan dezenformasyon aktörlerini, bu aktörlerin sosyal medyada yaygınlaştırabildikleri anlatıları ve bu anlatıların toplumda yarattığı etkiyi inceledi. Teyit’in bugün yayımladığı araştırmanın bulguları özetle şöyle:
1. Yeni Akit yazarı Abdurrahman Dilipak listenin başında
Kimi yüz binlerce takipçiye sahip olan ve COVID-19 aşıları ile ilgili kasten yanlış bilgi paylaşan hesaplar arasında Abdurrahman Dilipak (aDilipak), Ümit Aktaş (drumitaktas) ve Bilgehan Bilge (OpDrBilgehan) gibi isimler yer alıyor. Tespit edilen hesaplar yanlış bilgiyi sürekli olarak yineliyor ve bu tarz içerikleri daha geniş bir çevreye yaygınlaştırma motivasyonuyla hareket ediyor.
Söz konusu 36 Twitter kullanıcısının attığı aşı dezenformasyonu içeren tweetlerin Ocak 2021’de Türkiye’de aşılamanın başlamasının ardından düzenli bir artışla yoğunlaştığı görülüyor. Bu süreçte aşılarla ilgili en fazla tweet atan dezenformasyon aktörleri ise kendisini “gazeteci yazar” olarak tanıtan Ali Osman Önder (aliosmanonder34) ile Bilgehan Bilge.
2. Hedefleri mRNA aşıları, taktikleri safsata
Aşılarla ilgili kasten yanlış bilgi yayanlar, anlatılarını mRNA aşıları, Bill Gates ve küreselciler, yan etkiler, hak ve özgürlükler ile yeni varyantlar üzerine kuruyor. Bu kişilerin aşılarla ilgili bilimsel temeli olmayan paylaşımları yanıltıcı, mantık safsataları ve çarpıtmalarla dolu argümanlardan besleniyor.
Yanlış bilgiyi kasıtlı olarak yayan aktörlere odaklanan çalışmadaki “kasıt” kriteri, hesapların paylaştığı yanıltıcı iddiaların Türkiye’de Teyit benzeri doğrulama kuruluşları tarafından yanlışlanmalarına karşın hesap sahiplerinin ilgili içerikleri kaldırmaması veya düzeltmemesi üzerinden kurgulandı.
3. Aldıkları etkileşim zamanla arttı
Dikkat çekici bir nokta, aşılar hakkında kasten yanlış bilgi yayan bu hesapların tweetlerinin aldığı etkileşimin de zamanla artmış olması.
Aldıkları etkileşimleri Ocak-Eylül 2020’de attıkları tweet sayısına oranla incelediğimizde tweet başına yaklaşık 40 retweet ve 115 beğeni almış oldukları görünüyor. Aşılama sürecinde 2021’in aynı döneminde ise hesapların görünürlüklerinin artmasıyla bu istatistikler endişe verici şekilde tweet başına 120 retweet ve 390 beğeniye çıkmış. Bilgehan Bilge, Erkan Trükten (ErkanTrukten) ve Cemil Can (CemilCan5834) ise bu noktada öne çıkan hesaplardan.
4. Dezenformasyon, ‘yaşam hakkı ihlali’ boyutuna ulaştı
Teyit ekibinden araştırmacı Mert Can Yılmaz çalışmayla ilgili şunları söyledi:
- Covid-19 pandemisi ikinci yılını doldururken salgınla başa çıkmak için geliştirilen aşılara dair yayılan yanlış bilgiler Teyit’in gündemine gelmeye devam ediyor. Halk sağlığını ilgilendiren konularda dezenformasyon hiç de masum değil. Aşı tereddütü yaşayan insanları doğru bilgilerle donatmak, süreç içerisinde toplum bağışıklığının sağlanması adına hayli kritik.
- Aşı karşıtlarının bilişsel yanlılıkları ve veri okuryazarlıklarındaki eksiklik, sosyal medyanın toplumun dört bir yanına nüfuz edebildiği bir bilgi ekosistemi içerisinde bireyleri yaşamsal ikilemlere sürüklüyor, bireyin kendi çevresine ve topluma karşı sorumlulukları noktasında en temel insan hakkı olan ‘yaşam hakkı’nı ihlal eder bir niteliğe bürünebiliyor.
- Bu çalışma kapsamında Türkiye’de aşı karşıtı dezenformasyon ağını daha net bir biçimde tanımlamaya ve bu ağın temel anlatılarını tespit etmeye odaklandık. Nitekim bireylerin tutum ve davranışlarını şekillendirme potansiyeli bulunan dezenformasyon aktörleri ve bu aktörlerin anlatılarının tespitinin bilimsel bilginin bilgi ekosistemi içerisinde varlık gösteren tüm kurumların ortak değeri olduğu bir Türkiye için gerçekleştirilen çalışmalara yön verebileceğine inanıyoruz.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR – AŞI HABERLERİNDE GAZETECİLERİN DİKKAT ETMESİ GEREKENLER
