2017 yılının ekim ayında Katalan Özerk Yönetimi’nin düzenleyip İspanyol Anayasa Mahkemesi’nin “anayasaya aykırı” bulduğu bağımsızlık referandumundan bugüne Katalonya’da gerginlik sürüyor. Katalan aktivizmi, sosyal medyadan mobil uygulamalara dek dijital alanda incelenmeye değer birçok örnek sunuyor.
Otoriter yönetimlerin sivil itaatsizlik eylemlerine karşı aldığı katı önlemler, eylemcileri alternatif protesto yöntemleri aramaya itiyor. Bunun en canlı örneklerinden biri Katalonya. Akdeniz’in bu zengin bölgesinde futbol maçlarından duvar yazılarına, balkonlara asılan bayraklardan bölgesel bayramların kutlanmasına dek birçok olağan etkinlikte, bağımsızlık yanlısı ve kraliyet karşıtı bir söyleme rastlamak mümkün.
İspanya Yüksek Mahkemesi, Katalonya’da bağımsızlık için halk oylaması düzenleyen siyasi liderleri 9 ila 13 yıl arasında hapse mahkûm etmişti. Bu karar üzerine bölgedeki büyük şehirlerde İspanyol hükümetine karşı kitlesel protestolar düzenlendi. Mitinglerin yanı sıra geçen ay bir de bölge çapında greve gidildi. Barikatların kurulduğu ve bazı göstericiler tarafından çöp tenekelerinin aleve verildiği Barselona sokaklarında, İspanyol polisinin yurttaşlara uyguladığı orantısız güç sosyal medyada dolaşan görüntülere yansıdı.
Bir yandan iktidarların geleneksel protestoları daha kolay engelleyebilmesi, diğer yandan teknolojinin daha ulaşılabilir hâle gelmesiyle beraber keşfedilen alternatif yöntemler artıyor. 2017’den bu yana Katalonya’da bu alanda yaşanan üç tecrübe; Tsunami Democratic, Picnic Per la Republica (Cumhuriyet için Piknik) ve Empaperem, internet ve dijital platformların örgütlenmeye olan katkısını gözler önüne seriyor. Bu yazımızda dijital medyanın Katalonya’da toplumsal muhalefeti nasıl dönüştürdüğünü ele aldık.
Katalonya’nın ‘Demokratik Tsunami’si
Tsunami Democratic, varlığını ilk defa 2019’un ağustos ayında bir Twitter hesabıyla ilk defa varlığını gösteren bir oluşum. Katalanca “Demokratik Tsunami” adını taşıyan bu grubun ilk eylemi, bağımsızlıkçı liderlere verilen cezanın üzerine Barselona Havaalanı’nı bloke etmek oldu. Grup, bu protesto çağrısını vatandaşlara kullandığı Twitter ve Telegram hesapları üzerinden yaptı. Protestocuların havaalanına hücum etmesiyle beraber Barselona havaalanında 100’e yakın uçuş iptal edildi. Grubun düzenlediği havaalanı eylemini Barselona’yı ziyaret eden Başbakan Pedro Sanchez’i protesto etmek amacıyla yapılan bir diğer gösteri çağrısı takip etti. İspanya Ulusal Mahkemesi, grup hakkında terörizm iddiasıyla soruşturma başlattı. (Tsunami Democratic hakkında bir Wired makalesi şurada)
Tsunami Democratic’in kimlerden oluştuğu ve Twitter hesabını kimin yönettiği henüz bilinmiyor. Ancak bu oluşum, yalnızca anonim aktivistlerin yönettiği bir Twitter hesabından ibaret değil. Demokratik tsunami dalgasının esas kaynağı, şimdilik yalnızca Android telefonlara yüklenebilen bir uygulama. Grupla aynı ismi taşıyan bu uygulama, kullanıcılara nerede, hangi tarihte ve saat kaçta eylem hazırlığı olduğunu gösteriyor. Kullanıcılar da diğer göstericilerle konumlarını ve müsaitlik durumlarını paylaşabiliyor. Tsunami Democratic, web sitesinde “barışçıl sivil itaatsizlik eylemlerinin koordinasyonu için kurulan bir platform” olarak tanımlanıyor.
Aktivistler arasında gizli bir ağ oluşturuyor
Tsunami Democratic’in ziyaretçilerini “Haklar – Özgürlük – Self Determinasyon” sloganıyla karşılayan internet sitesinden uygulamanın iki farklı versiyonuna erişmek mümkün. Buradan gerekli programı yükledikten sonra uygulamayı aktive etmek için bir de QR kodu gerekiyor. Bu QR kodunun kimlerde bulunduğu ise kullanıcılar tarafından bir sır olarak saklanıyor. Böylece, uygulama bağımsızlık taraftarı aktivistler arasında olabildiğince gizli bir ağ oluşturuyor. Uygulamayı ve eylem planlarını siyasi otoritelerin erişiminden mümkün olduğunca uzak kılan da işte bu. Web sitesinde QR koduna ilk olarak sahip olan kişilerden “Tsunami doğrulayıcıları” olarak söz ediliyor. Kodların belirli ayrılıkçı siyasi çevrelerdeki üyelerin elinde bulunduğu tahmin ediliyor.
Tsunami Democratic’in sayfasında barışçıl eylemlerle ilgili özel bir yönerge de bulunuyor. Ayrıca sitede gösteriler ve muhtemel polis müdahaleleriyle ilgili temel hukuki bilgi ve önerilerin bulunduğu 15 sayfalık bir kitapçığa da erişilebiliyor. Tsunami Democratic’in arkasında şu anda hakkında yakalama emri olan ve Brüksel’de bulunan, görevinden alınmış eski Katalonya Hükümeti başkanı Carles Puigdemont’un olduğu da iddialar arasında. Oluşumun Twitter hesabı, şu anda 205 binin üzerinde takipçiye sahip.
‘Cumhuriyet için piknik’ Katalan siyasetçilere de tepkili
Katalan bağımsızlık hareketinde cumhuriyetçi söylemin ne denli güçlü olduğunu daha önceki bir yazımızda anlatmıştık. Öte yandan, kabul etmek gerekir ki, “piknik” konsepti ilk bakışta protestoyla doğrudan örtüşmüyor. Fakat Katalan başkenti Barselona’da piknik çok yaygın bir etkinlik. Piknik konseptli müzik festivalleri ve çeşitli etkinlikler, Barselona’nın özelliği olmuş durumda. Kentte çoğu kez karnaval atmosferiyle siyasal protestolar da birbirinin içine geçebiliyor.
“Picnic per la Republica” da bu durumdan esinlenerek “Katalan Cumhuriyeti için piknik” sloganıyla ortaya çıkan bir diğer dijital aktivizm platformu. Bu oluşumun üyeleri ve takipçileri, Katalonya’nın farklı yerlerinde platform aracılığıyla birbirlerinden haberdar olarak belirli yerlerde piknik yapıyor ve bağımsızlığı tartışıyorlar. Oluşumla aynı ismi taşıyan internet sitesi, MapHub adlı harita hizmetinden faydalanarak Katalonya’nın nerelerinde bağımsızlıkçı eylemlerin gerçekleştiğini kullanıcılarına gösteriyor. Bununla beraber Picnic per la Republica, aynı zamanda bir blog işlevi görerek kullanıcılarına yapılan eylemlerin ve Katalonya’daki diğer meselelerin değerlendirilip tartışıldığı dijital bir tartışma alanı sunuyor.
Tıpkı Tsunami Democratic gibi takipçilerini eylemlerden haberdar kılmak için Telegram ve Twitter’dan faydalanan platform, sadece İspanyol hükûmetine değil, Katalan siyasi temsilcilerine de bir tepki olarak doğmuş. Platformun websitesinde yer alan, “İki yıl önce bağımsızlık yolunda bize liderlik eden temsilcilerimize güvendik, fakat bu süreç bölünmeler ve türlü aşağılanmalarla sonuçlandı. Bu yüzden bize, yani halka ait olan sorumluluğu yeniden üstleniyoruz” şeklindeki açıklama, hareketin sivil yönünü vurguluyor. Bazı eylemciler, Picnic per la Republica’yı fazlasıyla pasif olmakla eleştiriyor. Platformun Twitter hesabı yaklaşık 30 bin kişi tarafından takip ediliyor.
Çağdaş Yazılama Hareketi: Empaperem
Empaperem, bölgedeki bağımsızlıkçı hareketin dijital platformlar aracılığıyla siyasal otoritelere meydan okuyuşunun en somut örneklerinden biri. “Yazılıyoruz” ya da “Yapıştırıyoruz” şeklinde Türkçe’ye çevirebileceğimiz Empaperem hareketi, 2017 yılında oluşturulmuş bir web sitesiyle gündeme geldi. Bağımsızlık referandumu sürecinde İspanyol polisi, bir milyondan fazla bağımsızlık yanlısı afiş ve postere el koymuştu. Bunun üzerine ayrılıkçılar, bağımsızlık mesajını yaymak için yeni bir yöntem arayışına koyuldu ve yine kurucusu anonim olan Empaperem.com adlı web sayfası açıldı.
Bu sayfa, bağımsızlık ve referandum yanlısı sloganların yer aldığı afişleri yükleyip A4 kağıt formatında çıktı alabilmek için kuruldu. Sitede herhangi bağımsızlıkçı kurum, parti ya da kuruluşun adına rastlanmasa da, yaygın görüşe göre site, Katalan Ulusal Meclisi (Assemblea Nacional Catalana) ismini taşıyan ve Katalancılık tarihinde önemli bir yere sahip olan kuruluş tarafından oluşturulmuştu.
Katalonya’da, başta Hintliler ve Pakistanlılar olmak üzere anadili İspanyolca ya da Katalanca olmayan birçok göçmen yaşıyor. Yalnızca Barselona’da yaşayan Pakistanlılar’ın sayısı yaklaşık 20 bin. Katalonya’nın bu göçmen sakinlerine de mesajların iletilebilmesi için, Empaperem’in sitesinde Katalanca ve İspanyolca dışında Barselona ve Katalonya’da konuşulan tüm dillerde yazılmış bağımsızlık yanlısı posterler de mevcuttu: Arapça, Urduca ve Hintçe sloganlar gibi. Geçtiğimiz yıl Berlin’de tutuklanan eski Katalan lideri Puigdemont’un serbest bırakılması için Empaperem’den alınmış Almanca afişleri Alman hapisanelerinin dikenli tellerinde görmek dahi mümkündü.
Siteleri kraliyet armalı sembolik mesajla engellendi
İspanyol yargısı, Empaperem.cat’a erişimi oldukça sembolik bir mesajla engelledi: Siteye giren ziyaretçileri karşılayan “Bu alana müdahale edilmiştir ve alan yargı makamının kontrolündedir” şeklindeki mesaj, bir de İspanyol kraliyet arması içeriyordu. Bunun üzerine Empaperem.cat yerine Empaperem.com alan adıyla aynı site yeniden kurularak sansür bir kez daha atlatıldı.
Katalan bağımsızlıkçılığı, internetin demokratikleşmesi, insanların internete daha kolayca ulaşabilmesiyle toplumsal muhalefetin ne denli dönüştüğünü en iyi gösteren örneklerden biri. Ortadoğu’da ve ülkemizde de sosyal medya, internet ve teknolojinin örgütlenme ve protestoda oynadığı önemli rolü gördük, görmekteyiz. Öyle ki dijital medyaya hakim olmak, neredeyse aktivizmin gereklerinden biri haline geldi. Avrupa gündemini en çok meşgul eden konulardan biri olan Katalan bağımsızlıkçılığı, dünyadaki muhalefet hareketlerini incelerken internet ve dijital örgütlenmeyi hesaba katmanın gerekliliğini net biçimde gösteriyor.
