100 haber kuruluşunun internet sitelerini taradık. Künyesini tam olarak yayımlayan 89 haber kuruluşunda 1.079 yöneticinin 760’ı, yani %70’i erkek. Kadınlara künyesinde en çok yer veren haber yayıncıları Medyascope, Yeşil Gazete ve Bianet.
10 haber kuruluşunda okur temsilcisi, 3’ünde izleyici temsilcisi, 2’sinde medya ombudsmanı, 1’inde ise okuyucu yorumları temsilcisi görev yapıyor. 27 künyede telif haklarıyla ilgili bir bilgi veya uyarı yer almıyor. 100 haber kuruluşunun 28’inin künyesinde faks numarası da veriliyor.
Bir haber sitesinde gezinirken “kimmiş bu sitenin editörü” diye soruyor musunuz? Ya da “şunlara bir mail atsam…” diye içinizden geçirdiğiniz oluyor mu?
Medya kuruluşlarının künyeleri, yayından sorumlu isimleri sıralamanın yanı sıra, Türkiye’de haber ekosistemini anlamamıza katkı sağlayacak daha birçok bilgi içeriyor.
5187 Sayılı Basın Yasası’na göre…
- Her basılmış eserde, basıldığı yer ve tarih, basımcının ve varsa yayımcının adları, varsa ticarî unvanları ve işyeri adresleri gösterilir.
- Haber ajansı yayınları hariç her türlü süreli yayında, ayrıca yönetim yeri, sahibinin, varsa temsilcisinin, sorumlu müdürün adları ve yayının türü gösterilir.
- İnternet haber sitelerinde ayrıca, faaliyet gösterdiği işyeri adresi, ticarî unvanı, elektronik posta adresi, iletişim telefonu ve elektronik tebligat adresi ile yer sağlayıcısının adı ve adresi kendilerine ait internet ortamında kullanıcıların ana sayfadan doğrudan ulaşabileceği şekilde ve iletişim başlığı altında bulundurulur.
Künyelerde taradığımız bilgiler
2022’deki bir Journo araştırmasında, 100 haber kuruluşundaki yayın yönetmenlerinin 89’unun erkek olduğu saptanmıştı.
Bu kez sadece yayın yönetmenlerini değil, künyelerdeki tüm isimleri inceledik. 2023 sonunda başlayıp 2024 başında tamamladığımız taramaya, en popüler yayıncıların yanı sıra, farklı mecra ve uzmanlık alanlarından haber markaları ile yerel medya kuruluşlarını da ekleyerek çeşitliliği artırmaya çalıştık.
Yayımlanan künyelerde, birçoğu gazeteci olan yöneticilerin cinsiyetlerinin yanı sıra, okur veya izleyici temsilcisine yer verilip verilmediğini de değerlendirdik.
Ham veri kümesini şu sayfada bulabileceğiniz araştırmamızda öne çıkan bulgular özetle şöyle:
- Künyelerin %89’unda asgari yeterlilikte bilgi var: Seçtiğimiz 100 yayıncıdan 91’inin web sitesinde künye olsa da bunların 2’si çok yetersiz, neredeyse hiç bilgi içermiyor. Künyesini yayımlamayan 7 medya kuruluşundan 5’inin merkezi Türkiye dışında. Bunlardan ikisinin (DW ve VOA) web sitesine Türkiye’de erişim engeli uygulanıyor.
- Künye sayfasına alternatif başlıklar: 100 haber kuruluşunun 13’ü ilgili sayfasında “Künye” başlığı yerine “Künye Bilgileri,” “Hakkımızda,” “Kurumsal” ve “İletişim” gibi başlıklar kullanmayı tercih etmiş.
Künyelerdeki kadın gazeteciler
- Haber kuruluşlarının künyelerindeki kadınların oranı %30. Yayımlanan tüm künyelerde toplam 760 erkek, 319 kadın ismi bulunuyor.
- Künyede en çok ismin yer aldığı yayıncı, Haber7. Bu kuruluşun künyesinde 48’i erkeklere ait toplam 61 isim var. Yeşil Gazete 20 erkek, 19 kadınla ikinci. Donanım Haber 30 erkek 6 kadın, TGRT Haber ise 27 erkek 9 kadınla üçüncülüğü paylaşıyor.
- En fazla kadına künyesinde yer veren haber yayıncıları şunlar: Medyascope (19), Yeşil Gazete (19) ve Bianet (16)
- Şu 12 yayıncının künyesinde kadınların oranı %50 ve üstünde: Medya Koridoru, Pusula Gazetesi, NTV Spor, TV100, Artı Gerçek, Türkiye Gazetesi, Bianet, Medyascope, Marketing Türkiye, Pazarlamasyon, Serhat News ve Adana Haber
- Sitesinde künye bulunan 89 haber kuruluşundan 18’i, yani %20’si, ilk 5 yönetici arasında ilk sırada bir kadının ismini veriyor. Diğer 18 kuruluşun künyesinde ise ilk 5 sırada hiç kadın yok. Tam aksine, ilk 5 yöneticisi arasında hiç erkek ismine yer vermeyen 2 medya kuruluşu var (Medya Koridoru ve Pusula Gazetesi) ki her ikisinin de künyesinde sadece tek bir isim yer alıyor.
Künyelerdeki okur ve izleyici temsilcileri
- Sitesinde künye bulunan 89 haber kuruluşundan sadece 16’sı, yani %18’i, okur/izleyici temsilcisi bilgisine de yer vermiş. Liste şöyle: Halk TV, Haber7, NTV, CNN Türk, A Haber, T24, BloombergHT, Anka, Gazete Duvar, Haber Global, KRT TV, TGRT Haber, Tele1, Gerçek Gündem, A Spor, NTV Spor
- Toplam 10 künyede okur temsilcisi, 3’ünde izleyici temsilcisi, 2’sinde medya ombudsmanı bulunuyor. 100 haber kuruluşunun 74’ünde ya okur/izleyici temsilcisi yok veya künye bilgisi yer almıyor.
Künyelerden ortaya karışık diğer bilgiler
- Verilen ve verilmeyen veriler: Künyelerinde “yayın türü” bilgisine 6 kuruluş, “kuruluş tarihi” bilgisine ise sadece 4 kuruluş yer veriyor. Her iki bilgi yalnızca Halk TV ve Haber Global’in künyelerinde yer alıyor. 16 adet künyede “yayın sahibi/ticaret unvanı” bilgisine yer verilmemiş.
- Kimisinde WhatsApp kimisinde faks: İletişim bilgilerinde yerleşim adresi, telefon ve e-posta adresi neredeyse her künyede mevcut. Kimi kurumlar WhatsApp numaraları da paylaşıyor. Faks artık “Sabah Şekerleri” kadar nostaljik kalsa bile, 100 haber kuruluşunun 28’inin künyesinde faks numarası da yer alıyor.
- 27 künyede telif hakkı metni yok: Telif hakları, haber medyası için hayatî önemde. Binbir emekle hazırlanan içeriklerin, dosyaların, özel haberlerin çalınmasını bir telif metniyle engellemek mümkün olmasa bile bu uygulama hukuken gerekli ve en azından bir miktar caydırıcı. Hâl böyleyken 100 haber kuruluşundan 27’sinin künyesinde (ya da internet sitelerinin başka bir yerinde) telif metnine yer vermemesi şaşırtıcı.
- 17 yayıncının merkezi İstanbul dışında: Künyelerini yayımlayan medya kuruluşlarının 4’ü Ankara, 2’si İzmir merkezli. Merkezi Kocaeli, Diyarbakır, Gaziantep, Rize, Zonguldak, Manisa, Konya, Van, Alanya, Adana ve Virgin Adaları’nda (tr.investing.com haber sitesi) bulunan 1’er kuruluş var. Diğerlerinin merkezi ya İstanbul’da veya bilgi verilmemiş. Künyelere bakılırsa bünyesinde en çok medya markasını barındıran holding ise Demirören.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: JOURNO’NUN “VERİ GAZETECİLİĞİ” İÇERİKLERİ
