Bugün 3 Aralık Dünya Engelliler Günü… Türkiye’deki engellilerin %10’undan fazlasını oluşturan görme engelli vatandaşlara, dijital medyayı nasıl kullandıklarını sorduk. Haber siteleri başta olmak üzere dijital mecradaki yayıncılardan görme engellilerin önemli beklentileri var. Telefon uygulamalarının iyi tasarlandığına hayatlarını kolaylaştırdığına dikkat çeken görme engelliler, haber sitelerinden, “sesli betimleme” ve “alt metin” gibi özellikler talep ediyor.
Türkiye Cumhuriyeti Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın 2020 ekiminde yayımladığı Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni’ne göre Ulusal Engelliler Veri Bankası’nda yer alan engelli birey sayısı 2.535.533. Bu nüfusun 281.439’u görme engelli.
Hastanenin verdiği sağlık raporuna göre %65, gerçekte ise %80 oranında bir görme kaybı ile yaşayan 47 yaşındaki Songül Gonca Kartal‘a, haber gündemini nereden takip ettiğini sorduk. Açık Öğretim Fakültesi’nde Halkla İlişkiler Bölümü son sınıf öğrencisi olan Kartal şu yanıtı verdi:
- Görme engelli olduğum için genellikle televizyon veya radyodan haber takibi yapabiliyorum. Telefonuma da bir uygulama üzerinden son dakika haberleri düşüyor fakat oradan haber takibi yapmak televizyon veya radyoya oranla daha zor oluyor. Haberin tamamına rahatlıkla erişemiyorum. Sözcü, Hürriyet ve Milliyet gibi gazeteleri takip ediyorum. Hepsine bakmaya çalışıyorum ki haberler konusunda tarafsız bir fikrim olsun. Ayrıca pandemi dolayısıyla Sağlık Bakanlığı’nın açtığı siteyi takip ediyorum.
Engelinizden dolayı habere erişimde sıkıntı yaşıyor musunuz ?
Tabii. Telefonum görseli algıladığı için sadece görsel olarak okuyabiliyorum ama sitedeki haberler yazılı formatta, dolayısıyla erişimim kısıtlanıyor. Yazıyı da büyütemiyorum. Bazen kız kardeşime okutuyorum.
Haber mecralarında ne tür yenilikler yapılsın istersiniz?
Haberlerin sesli formatta kayıtları sitelere eklenebilir, imkânsız bir şey olduğunu düşünmüyorum. Mesela iPhone’u olan bir görme engelli kullanıcı, kullandığı programla her siteye erişebilir ama benim telefonum buna müsaade etmiyor. Ben haber sitelerine erişim sağlayamıyorum. Bu sebeple her okuyucu düşünülerek sesli bir format da eklenebilir. Böylelikle gazetelerde farklı kategorilerde yayımlanan haberlere de erişimimiz olur. Ben hep diyorum; aslında engelli birey yok, engellenen birey var. Teknoloji bu kadar gelişmişken yapılamayacak hiçbir şey yok.
‘Haber videolarında sesli betimleme olmalı’
26 yaşındaki Sultan Karapolat ise doğuştan %90 görme engelli. Üsküdar Üniversitesi Psikoloji Bölümü mezunu olan ve Ataşehir İlçe Emniyet Çocuk Büro Amirliği’nde psikolog olarak çalışan Karapolat, iPhone’un ekran okuyucu özelliği sayesinde haber sitelerine rahatça erişebildiğini söylüyor:
- Elimden geldiğince her gün gündemi takip etmeye çalışıyorum. Genel olarak gazetelerin hepsini takip etmeye çalışıyorum. Telefonumdaki ekran okuyucuyla erişim sağlayabildiğim “Son Dakika” adlı bir uygulama var. Ona gelen haberlerden gündemi takip ediyorum. Bunun dışında sosyal medya üzerinden yayımlanan haberlere bakıyorum. Hatta bazen Twitter’da gördüğüm bir haberin doğru olup olmadığını teyit etmek için de o uygulamaya bakıyorum. Bunun dışında televizyonda gördüğüm habere de bakıyorum, ama telefon uygulamalarının habere anında erişim açısından daha elverişli olduğunu düşünüyorum.
- Ben iPhone kullanıyorum, o yüzden telefondaki ekran okuyucu sayesinde sitelerdeki haberlere gayet rahat erişebiliyorum. Örneğin bir haber gördüm, onu Google’da rahat bir şekilde aratabilirim.
- Bazı haberlerde video da oluyor. Görüntü var, arka fona da müzik koyuyolar. Ben o tarz videonun içeriğini anlayamıyorum. Bu videolarda sesli betimleme olsa çok güzel olur.
Görsellere alt metin eklemeyi unutmayın
26 yaşındaki görme engelli Fatih Bayer, İstanbul Emniyet Genel Müdürlüğü’nde psikolog olarak çalışıyor. Aynı zamanda Görme Engelliler Atletizm Milli Takımı sporcusu… Ona da aynı soruları soruyoruz. Şu yanıtları veriyor:
- Günde birçok kez telefonumdaki uygulamalar üzerinden haber takibi yapıyorum. Televizyon pek izlemiyorum. Haberleri takip etmek için genellikle Haberler.com ya da Son Dakika uygulamasını kullanıyorum. Bununla beraber Twitter’a da gündem takibi için bakıyorum tabii ki…
- Telefonumdaki ekran okuyucu sayesinde metinleri okurken bir sıkıntı yaşamıyorum. Benim için sağlıklı bir bireyin erişebildiği kadar kolay oluyor ama bazı haberlerde video ya da fotoğraf eklentileri oluyor. Bazı videolarda sadece görüntü oluyor, bazı fotoğrafları telefondaki sistem betimlemiyor. Bu sorunlar ne yazık ki sıklıkla karşımıza her sitede çıkıyor.
- Açıkçası haber sitelerindeki fotoğraf ve videolara sesli betimleme özelliğinin getirilmesinin görme engellilere bu konuda çok büyük fayda sağlayacağını düşünüyorum. Onun dışında tarafsız yayın yapılması gerektiğini düşünüyorum çünkü haberin yanlı yazılması demek, o olaydan yeterince haberdar olamamak demektir.
Not: “Alt text” (alternatif metin) ifadesinden Türkçeleştirilen “alt metin” (veya “altyazı) internet sitesindeki bir görüntünün sözcüklerle ayrıntılı olarak tanımlanması anlamına geliyor. Böylece görme engellilerin kullandığı ekran okuyucuları karşılaştığı görseli doğru olarak betimler. İnternet sitesi editörleri görsellerin alt metin bölümünü boş bıraktıklarında ekran okuyucular genellikle dosya ismini seslendirmekle yetinir. Bu yüzden görme engelli vatandaş, çoğu kez, o görselde ne olduğundan habersiz kalır.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR – İŞİTME ENGELLİLER İÇİN İLK PODCAST YAYINDA
