Medya, futbolda kadınların varlığını yılda bir kez hatırlıyor. 8 Mart’ta yayımlanan haberleri incelediğimizde, kadın futbolu haberlerinin sanki otomatiğe bağlandığını gördük.
Neredeyse hep aynı isimlerle, benzer çerçevede söyleşiler gerçekleştiriliyor. “Yapılmış olmak için yapılan” haberler, bir sonraki Dünya Kadınlar Günü’ne kadar unutuluyor.
Gazeteci-spor yazarı Banu Yelkovan ve spor spikeri-muhabir Nihan Cabbaroğlu ile bunun nedenlerini, spor sosyoloğu Prof. Dr. Ahmet Talimciler ile topluma etkisini konuştuk.
Türkiye Futbol Federasyonu tarafından neredeyse yok sayılan kadın futbolcular, medyada görünür olmak konusunda da büyük zorluklar yaşıyor. Medya, ya kadın futbolu dünya çapında gündem olunca ya da 8 Mart Dünya Kadınlar Günü gibi özel günlerde kadın futbolculara yer veriyor.
Medya sektöründe çalışıp da futbolu yakından takip edenler, ülkede gündem kadın futbolu veya farklı iş kollarından kadınların hayata katılımı olunca gazetecilerin hep aynı kadın futbolu paydaşlarına mikrofon uzattığını da fark etmiştir.
Geride bıraktığımız 8 Mart’ta bunu bir kez daha gördük. Spor basınında yerleşik cinsiyetçiliğin yanı sıra gazetecilik açısından yetersizlikleri de ortaya koyan bu durumu, somut verilerle incelemek istedim. 2019’dan itibaren gündem kadın futbolu olduğunda medyanın kimlere mikrofon uzattığına baktım.
En çok söyleşi yapılan kadın futbolcu Didem Karagenç
Tarama sonucunda, sadece bahsi geçen isimlerle yapılmış röportaj, söyleşi ve içinde yine bahsi geçen kişi/lerin demecinin yer aldığı köşe yazıları gibi özgün içerikleri veri olarak kabul ettim. Medyada ilk akla gelen TV kanalları, basılı yayınlar ve internet siteleri ile podcast ve radyolar özelinde bu taramayı yaptım. Görece yeni medya platformlarında yer alan içerikler ile kişisel bloglar, bu tarama kapsamında yer almadı.
Onlarca haberi ayrıntılı olarak taradığımda, geçmiş yıllarda olduğu gibi, bu ayki 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde de medyanın açık ara en çok bir isimle söyleşi yayımladığını gördüm: Vodafone Beşiktaş Kadın Futbol Takımı ile A Milli Takımın kaptanı Didem Karagenç.
27 yaşındaki futbolcu, özellikle kadın futbolunun görünürlüğünün ciddi oranda arttığı 2019’un sonundan itibaren, kadın futbolu/kadınların futbola katılımıyla ilgili olarak üretilen içeriklerde en çok mikrofon uzatılan isim olarak öne çıkıyor.
2019 Haziran-Temmuz aylarında Fransa’da oynanan ve TRT’de naklen yayımlanan FIFA Kadınlar Dünya Kupası’nın da etkisiyle kadın futbolu, Türkiye’de de görünürlüğünü artırmıştı. Bu durum nedeniyle, takip eden 2020 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde, medyada futbol oynayan kadınlara da, daha doğrusu tek bir kadına yer verildi: Didem Karagenç. Bu dönemde onunla dört söyleşi gerçekleştirildi.
2020’deki 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde Beşiktaşlı futbolcular Esra Erol, Yağmur Uraz ve Fatma Şahin’e de mikrofon uzatıldı ancak bu isimleri ayrı söyleşilerde değil, Didem Karagenç’in de içinde yer aldığı tek bir röportajda görebildik.
Aynı yıl kadınlar gününde Karagenç dışında yalnızca Kadın Futbol Milli Takımı Teknik Direktörü Necla Güngör’e mikrofon uzatıldı.
Sponsorluğun ardından uluslararası medya da Karagenç’e koştu
Karagenç’in, 2019 mayısında dünya çapında parmakla gösterilen 14 kadın futbolcunun yer aldığı büyük bir sponsorluk programına dâhil edildiğini, böylelikle çok daha görünür olduğunu ve 2 Eylül 2019’da BBC, 27 Eylül 2019’da da The Guardian’da bir röportajının yer aldığını belirtelim.
Geride bıraktığımız 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde de durum değişmedi. Spor Toto Süper Lig’in yayıncı kuruluşu olan beIN SPORTS, alternatif medyada spor yayımcılığının önemli seslerinden Futbol Arena ve gündeme dair içerikler üreten Daktilo1984, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü kapsamında Didem Karagenç ile birer söyleşi yaptı. Gazeteci Nilay Örnek de “Nasıl Olunur” isimli podcast programında Karagenç’i konuk aldı. Sabah gazetesinden Funda Karayel ise kadın futbolu konusunda yazdığı bir köşe yazısında Karagenç’in görüşlerine yer verdi.
Bu yıl 8 Mart’ta yalnızca Gazete Duvar’dan Serpil Kurtay (Beşiktaşlı Gizem Gönültaş ile söyleşisi) ve Spor Arena’dan da İsmail Er (Beşiktaşlı Jessica O’Rourke Çarmıklı ile söyleşisi) Karagenç haricinde bir kadın futbolcuya mikrofon uzattı.
Bu yıl ikinci sırada Bahar Özgüvenç var
Bu dönemde Karagenç dışında en çok mikrofon uzatılan isim, 2020 eylülünde Vodafone Beşiktaş Kadın Futbol Takımı teknik direktörlüğüne getirilen Bahar Özgüvenç oldu. Yedi içeriğin tamamı, geride bıraktığımız 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde üretildi.
2020 ve 2021 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde Didem Karagenç’e toplamda tam 10 kez mikrofon uzatıldı. Bu sayı, medya sektörünün içinde yer almayanlar için düşük gelebilir ancak özellikle haber platformlarının spor servisleri ile spor gazeteleri özelinde kendi içeriğini üreten platform sayısının çok az olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda, bu sayının ne kadar yüksek, bu durumun da ne kadar sorunlu olduğu anlaşılıyor.
Infogram
Genel tabloya, yani kadın futbolunun yükselişi geçtiği 2019’un son çeyreğinden itibaren üretilmiş içeriklere baktığımızda da sonuç değişmiyor; hatta medyanın kadın futbolu konusunda kendisini ne kadar tekrar ettiği daha net bir biçimde ortaya çıkıyor.
Veriler, 2019 itibarıyla 35 farklı medya kurum ve kuruluşunun, kadın futbolunu konuşmak üzere Didem Karagenç’e mikrofon uzattığını gösteriyor. Bunların yarısından fazlası Karagenç’i en az iki kez konuk alırken 2019 ocak ile 2021 mart ayları arasında Karagenç ile yapılan röportaj, söyleşi vs. sayısı 60’ı geçiyor.
Son iki yılda kadın futbolunun durumu ve kadınların futbola katılımıyla ilgili olarak en çok mikrofon uzatılan isimler arasında, Karagenç’in ardından, futbol yorumcusu-teknik direktör Özgür Gözüaçık geliyor. Bu süreçte öznesi Gözüaçık olan içerik sayısı 9.
Kadın futbolunu konuşmak için doğrudan Karagenç’e yönelen medya kurum ve kuruluşlarının hangileri olduğuna bakıldığında ise yayın politikaları itibarıyla birbirlerinden çok uzak platformların olduğu görülüyor. Dolayısıyla bu durum sadece spor medyasının değil, Türkiye’de genel olarak medyanın bu alandaki tercih ve davranışlarını yansıtıyor gibi.
Tecrübeli gazeteci ve spor yazarı Banu Yelkovan, Didem Karagenç’in bu kadar tercih edilmesinin, başarılarından kaynaklandığını ve bunun çok normal olduğunu söylüyor.
Yelkovan: Karagenç hem duruşu, hem söylemleriyle çok doğru bir rol model
Karagenç’in, dünyaca ünlü bir finans şirketinin kendisine sponsor olmasıyla birlikte daha da görünür kılındığını belirten Yelkovan, “O dönemde Ayşe Arman röportajları sayesinde çok ön plana çıktı” diyor. Karagenç’in, milli takımın ve Beşiktaş’ın kaptanı olarak “kadın futbolu için hem duruşu, hem söylemleriyle çok doğru bir rol model” olduğunu vurguluyor Yelkovan ve ekliyor:
- Bugüne kadar diğer isimlere kıyasla daha çok öne çıkmış olmasını, milli takımın ve oynadığı kulübün kaptanı olmasından başka bir sebebe bağlamamıştım açıkçası. Hem eylem, hem söylemleriyle beğendiğim bir karakter. Medyada keşke kadın sporcular daha çok yer bulabilseler de Didem dışındaki isimler de ön plana çıkabilse!
Yukarıdaki verilerin, medyanın kadın futbolu konusunda içerik üretirken zahmete girmekten kaçınıp kolay yolu seçmesinden kaynaklanıp kaynaklanmadığı sorumuza ise Yelkovan şu yanıtı veriyor:
- Zahmete girmek konusuna katılıyorum ama sadece kadın futbolu konusunda mı, çok emin değilim. Zira genel olarak medya sektöründeki istihdam sorunu ve eskiye nazaran çok düşen çalışan ve muhabir sayısı, bu kolaycılığa biraz da mecburiyetten yol açıyor.
Cabbaroğlu: Yenilikçiliğin karşılığı görülmeyince rutin işler tercih ediliyor
Eurosport Türkiye’de spor spikerliği yapan tecrübeli gazeteci Nihan Cabbaroğlu ise medyanın hep aynı isimlere mikrofon uzatmasını şöyle açıklıyor:
- Üç sebep var: Birincisi, medyada, özellikle spor medyasında, maddi ve manevi açıdan kaynakların yetersiz olması ile düşen insan ve emek kalitesi. İşlerin bir şekilde devam etmesi öncelik olunca, yenilik arayışı da azalıyor. Gazeteciler de yaptıkları haberlerin değerini hem maddi hem de manevi açıdan görmedikleri için yenilik, haber arayışı ve farklı içerik üretme konusunda ekstra çaba sarf etmektense rutin işleri yapmayı tercih edebiliyorlar. Bu sebeple en kolay ve ulaşılabilir görünen seçeneği tercih edip farklısını yapabilmek için ekstra efor gösterilmeyebiliyor.
- Bir diğer sebebi, kadın futbolu haberlerinin yapılmış olmak için yapılması. Spor medyasındaki yerleşik ataerkil ve ayrımcı düzende kadın futbolu ve birçok kadın sporunda kapsamlı maç yayını ve içerik üretimi olmadığı için bu konudaki bilgi birikimi de kısıtlı kalıyor. Bir içerik yapılmak istendiğinde, kadın futboluna saygı ve bilgi eksikliğinden dolayı, en bilinen, risksiz, ulaşılabilir ve kolay seçeneğe yöneliniyor.
- Üçüncüsü ise haber muhabiri ve editör sayılarının azlığı ve gazetecilerden fazla iş beklendiği için uzmanlaşmanın azalması. Bir spikeri hem futbol hem basketbol hem tenis anlatırken, hem Şampiyonlar Ligi programı sunarken, hem de bir kadın futbolcuyla röportaj yaparken görüyoruz. Yine bir muhabiri, birden fazla spor branşıyla ilgi haber yazmaya çalışırken görebiliyoruz. Bu da içerik kalitesini ve yeniliği körelten bir durum. Farklı alanlarda içeriklere gösterilen özen de düşebiliyor.
Cabbaroğlu’na göre spor medyasının “yıldızları ve yıldız haberlerini” çok sevmesi, özellikle de çok bilinmeyen amatör sporların bir veya iki ünlü isimle anılmasını sıradanlaştırıyor. Karagenç’in başarısının yanı sıra, İstanbul’da yaşıyor olması da spor medyasının ona daha kolay ulaşabilmesini sağladığından, görünürlüğünü artıran bir faktör olsa gerek.
Cabbaroğlu, “Başarılı bir figürün, bir ilham kaynağının görünür olması, kadın futbolunun görünür olması açısından çok önemli ama tek başına yeterli değil. Rekabetin ve farklı takımların bilinirliğinin artması, farklı sporculara mikrofon tutulup farklı hikâyelerin dinlenmesi, sadece röportaj formatında olmayan, ilgi çekici içeriklerin oluşturulması, kadın futbolunu toplumun benimsemesinde daha etkili olacaktır” diyor.
Prof. Dr. Talimciler: Kadın futbolu için daha geniş bir perspektif gerekli
Spor sosyoloğu Prof. Dr. Ahmet Talimciler de, “Bu veriler, kadın futbolunun veriliş tarzının değiştirilmesi gerektiği şeklinde okunabilir” ifadesini kullanarak şunları söylüyor:
- Veriler dikkate alındığında Türkiye’de kadın futbolu denince ilk akla gelen ve en çok konuşulan kişinin Didem Karagenç olduğu görülüyor. Bu durumda spor medyasının, kadın futbolu olgusunu belki de biraz da kolaycılıkla, hep benzer isimler üzerinden ele almalarının büyük bir etkisi bulunuyor. Kadın futbolu ile ilgili haberlerde sürekli olarak aynı kişileri görmek, durumu tuhaf bir şekle sokabilir.
Medyanın sürekli olarak aynı kadın futbolu paydaşlarına söz vermesinin, Türkiye’de toplumun kadın futbolunu benimsemesinde etkili olup olmayacağı hakkında da konuşan Talimciler, “Karagenç, Kadın Futbol A Milli Takımı’nın kaptanı ve bu alandaki önemli bir rol model, bu sebeple bunun yanlış bir politika olduğunu düşünmüyorum” diyor ve ekliyor:
- Fakat kendisini tanımayan geniş bir kitle açısından herhangi bir etki oluşturabilme potansiyeli bulunmuyor. Bu sebeple sadece tek bir futbolcu üzerinden değil, daha geniş bir perspektiften, kadın futbolunu ön plana çıkartacak girişimlerin hayata geçirilmesi ve farklı futbolcuların da tanıtılması yararlı olacaktır.
Didem Karagenç’ten de görüş almak istedik. Beşiktaş Jimnastik Kulübü ise “takımın yoğun bir antrenman döneminden geçtiğini ve bu sebeple futbolcuların görüş verecek vakitleri olmadığını” belirterek talebimize olumsuz yanıt verdi.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR – TOPLUMSAL CİNSİYET ODAKLI SPOR HABERCİLİĞİ
