Kürt medyasında kültür-sanat haberciliği: Gündemin yan etkisi, uzmanlaşamamak

Yoğunlaşan basın özgürlüğü ihlalleri ve Türkiye’de siyasetin bitmek bilmez “son dakika” haberleri, Kürt gazetecilerin farklı alanlarda uzmanlaşmasının önünde de bir engel. Okurların, dinleyicilerin ve izleyicilerin nefes almasını sağlayan; gazetecilerin meslekî gelişimine de katkıda bulunan uzmanlık alanlarından biri olan kültür-sanat haberciliğini; Adnan Bilen, Rabia Önver, Adem Özgür ve Ferid Demirel ile konuştuk.

Bugün birçok Kürt gazeteci cezaevinde, yüzlercesi yargılanıyor. Fiziksel tehdit ve saldırılar son olarak Bitlis Gazeteciler Cemiyeti Başkanı gazeteci Sinan Aygül’ü hedef aldı. Son yıllarda çok sayıda Kürtçe yayın kapatıldı. Öyle ki Türkiye’de 2.071 basılı gazete var ama artık bunların sadece biri Kürtçe. Dijitalde ise Kürt medyasının yetkililerce engellenen veya silinen haberlerinin, sitelerinin sayısı her geçen gün artıyor.

Siyasetin, hukukun ve ekonominin gündemi hep öyle sıcak ki Kürt gazeteciler farklı alanlarda uzmanlaşmalarını sağlayacak vakti, dikkati ve kaynakları 2023 Türkiyesi’nde de kolay kolay bulamıyor. Oysa örneğin kültür-sanat haberciliği, gazeteciliğin en önemli uzmanlık alanlarından olduğu gibi, hem üretenin hem de tüketinin ufkunu genişletiyor. Edebiyat, müzik, sinema, sanat tarihi ve antropoloji gibi temel alanlarda her gazetecinin bilgi sahibi olması beklendiğinden, bugünkü durum aslında habercilikte meslekî gelişimin önünde de bir engel.

Gazeteciler Adnan Bilen, Rabia Önver, Adem Özgür ve Ferid Demirel ile Kürt medyasında kültür-sanat haberciliğini konuştuk. Çeşitli kuruluşların kültür-sanat haberi üretimlerini de, derlediğimiz sayısal verilerle masaya yatırdık.

Rabia Önver: “Yoğun gündem nedeniyle kültür-sanat içeriklerine yoğunlaşamıyoruz”

JINNEWS’un 2022’de Kürt kültür-sanatı alanında ele aldığı 156 haberin konuları şöyle:

Dil ve edebiyat: 58 içerik
Tiyatro: 38 içerik
Müzik: 32 içerik
Sinema ve belgesel: 28 içerik

JINNEWS muhabiri Rabia Önver, Kürt kültürüne ve sanatına ilişkin içeriklerin yeterli olmadığını belirterek “Çünkü bunu sadece özgür basın çalışanları işliyor. Onlar da tecrit, savaş, çatışma ve Kürt sorunu gibi gündemlerden ötürü kültür-sanat konularına yoğunlaşamıyor” dedi.

Kültür-sanat merkezlerinin olağanüstü hâl (OHAL) kararnameleriyle kapatıldığını anımsatan Önver şu ifadeleri kullandı:

Bu nedenle kültür-sanat içeriklerinin gündemde tutulması ve yoğun haberler yapılması zor. Kürtçe kültür-sanat haberlerinin az olma sebebi tamamen sistemin Kürt dilini, kimliğini, tarihini ve kültürünü yok saymasından kaynaklı. Koşullara ve sürece bakıldığında Kürtçe’ye biçilen rol ve misyon oldukça az. İnsanlar artık Kürtçe konuşmaya bile çekinirken bu süreçte kültür-sanat haberlerinin az olması normal görülüyor.

Hemen her haber kuruluşunda kültür-sanat alanına bakan muhabirlerin görev yaptığını, fakat bu alana dair çalışmaların seyrek olduğunu kaydeden Önver şunları ekledi:

Kürdistan’ın hangi bölgesine bakarsan, orada toplasan üç-beş kültür kurumu bulunuyor. Bu durum kültür-sanat haberlerinin bulunmamasına neden olabiliyor. Kürtçe kültür-sanat haberlerinin az olmasını ve sadece bu alana odaklanan gazetecilerin yok denilecek kadar az olmasını bizler tamamen sistemin yarattığı korku iklimine bağlıyoruz. Sistem, gazeteciye baskı yapıyor, halka baskı yapıyor, kültür alanında çalışma yürütenlere karşı baskı yapıyor… Yaşamın her alanını gasp etmeye, kendi doğrularını topluma kanalize etmeye çalışıyor.

Adem Özgür: “Sansür, yasak ve baskı gibi başlıkları öne çıkarmak zorunda kalıyoruz”

Kürdistan24 TV’nin Türkçe haber servisi editörlerinden Adem Özgür, yaklaşık 8 yıldır gazetecilik yapıyor. Bianet, Bir+Bir Express, Duvar, Bîrnebûn dergisi gibi yayınlarda Kürt kültürüne dair pek çok haber hazırladı, söyleşiler yaptı ve çeşitli müzik çalışmalarında koordinatörlük görevini üstlendi.

Özgür’ün çalıştığı Kürdistan24 TV’de 2022 yılında kültür sanata dair 119 haber yayımlandı:

Resim, heykel, tiyatro ve diğerleri: 54 içerik
Müzik: 29 içerik
Sinema ve belgesel: 25 içerik
Dil ve edebiyat: 11 içerik

Özgür durumu şöyle özetledi:

Ne yazık ki devletsiz bir ulus olarak Kürtler’in müziğine, sinemasına, tiyatrosuna ilişkin haberleri hazırlarken daha çok “sansür,” “yasak” ve “baskı” gibi başlıkları öne çıkarmak zorunda kalıyoruz. Kürt sanatına yönelik baskılar elbette yeni değil, fakat 2016’dan sonra gerek kayyumlar gerekse valilikler pek çok etkinliği yasakladı. Hâliyle biz gazeteciler de bu baskıları haberleştirmek zorunda kaldık.

Kürt gazetecilerin, koşullar elverdiğince her alanda haber üretimini sürdürdüğünü vurgulayan Özgür şöyle devam etti:

Tüm bu haberler, kültür-sanat faaliyetlerini anlatmakta yeterli midir, elbette değil. Çünkü Kürt basınında “uzmanlaşma” kavramı hâlâ oturmuş değildir. Bir muhabirden hem sinemaya hem edebiyata hem Ortadoğu ve dünyadaki siyasi gelişmelere ilişkin haberler üretmesi, bunları takip etmesi bekleniyor. İnternet editörlerinden beklenen de bu.

Gazeteciliğin “siyasi haber” ile sınırlandırılmaması gerektiğini vurgulayan Adem Özgür, kültür-sanat alanında sinema, müzik ve edebiyat dışında; spor alanında ise futbol dışında haberlerin de yapılması gerektiğini vurguladı:

Pek çok meslektaşım kulis haberciliğinde ya da siyasi haberlerde öne çıkmak istiyor. Yakın arkadaşlarımda da bunu görüyorum. Bunu anlıyorum, heyecanlı bir alan ve sizi görünür kılıyor, fakat siyasetin dışında veya siyasi haberciliğin ötesinde de bir yaşam var ve daha kıymetli alanlara da odaklanmamız gerekir. Bu, Kürt basınının eksik bıraktığı ya da gözden kaçırdığı bir konudur. Örneğin çalıştığım kurumda 5 yıldır haber editörlüğü yapıyorum. Bu 5 yılda Kürt sineması, tiyatrosu ve müziğine ilişkin pek çok mülakat yaptım ve özel haber hazırladım. Bunların çoğu benim açımdan tatmin ediciydi. Ancak birbirinden farklı, birbiriyle hiç alakası olmayan çok sayıda konuda da haber yaptım. İlgi duyduğum konuların dışındaki üretimlerimin pek azı beni tatmin edebildi.

Özgür, “Kürt gazeteciliğinde ‘alan haberciliği/uzmanlaşma’ eksik bırakılan bir konudur ve Kürt medya kurumlarının çalışanlarından her konuya vakıf olmalarını beklememeleri gerekir. Hâl böyle olunca profesyonelleşemiyorsunuz” diyerek sözlerini tamamladı.

Adnan Bilen: “Medya, kültür-sanat faaliyetlerini görünür kılmalı”

Mezopotamya Haber Ajansı’nda 2022’de kültür-sanata dair 580 haber yayımlandı: Bu haberlerden 326’sı doğrudan Kürtçe gerçekleşen etkinlik ve çalışmalara ilişkin oldu. Dağılımları ise şöyle:

Kürt dili ve kültürü: 126 içerik
Müzik: 104 içerik
Tiyatro: 64 içerik
Sinema ve belgesel çalışmaları: 32 içerik

Mezopotamya Haber Ajansı’ndan Adnan Bilen de Kürt kültür-sanat kurumlarına yönelik yasaklamalardan söz ederek “Kürtler’in tüm üretimine saldırılınca maalesef medya da sadece bir konserin ya da tiyatro oyunun yasaklanmasına dönük bir refleks gösterebiliyor” dedi. Kültür-sanat etkinliklerini daha görünür kılmak için basına da sorumluluk düştüğünü ifade eden Bilen, sözlerini şöyle sürdürdü:

Bu açıdan Kürt kültürü ve diline yönelik yapılan her çalışmaya büyük değer biçmek ve öyle yaklaşmak gerekiyor. Bu konuda özgür basın kurumları, bunca zorluğa rağmen ortaya çıkarılan Kürt kültür ve sanatını yazmakla kalmayıp bunun büyük bir parçası olmak zorunda. Egemen ve tekçi kültür dayatmalarına karşı da ancak böyle mücadele edilebilir.

Ferid Demirel: “Kamu güvenliği gerekçesiyle konserler yasaklanıyor”

Bianet’in Kürtçe (Bianet Kurdî) editörlerinden Ferid Demirel, “2022, Kürt kültür-sanatına yönelik ihlallerin, baskıların, engellemelerin en yoğun yaşandığı yıllardan biri oldu” diyerek, onlarca konserin yasaklandığını, son 3 yılda yasaklanan Kürtçe konserlerle ilgili bir derleme haber yaptığını anımsattı:

Geçen yıl çoğunlukla valilik ve kaymakamlıklar yasakladı konserleri. Üstelik pek çoğu “kamu güvenliği” gerekçe gösterilerek ve konserlerin gerçekleşmesine bir gün ya da saatler kala yasaklandı.

Demirel, “Kimi bağımsız, alternatif, eleştirel medya organları dışındaki medya için de Kürtçe ve Kürt kültür-sanatı, ‘kullanışlı bir aparat’ olduğu müddetçe yer verilebilecek unsurlardır. Hâliyle, bu unsurların yasaklandığı durumlar da yine aynı medya organları dışındaki yaygın medya açısından çok fazla gündem olmuyor” ifadelerini kullandı.

Kültür-sanat haberciliği “tâli bir iş” olarak görülüyor

“Kürtçe yapılan kültür-sanat haberleri değil sadece, Kürtçe habercilik maalesef çok az” diye ekleyen Demirel, bu konuda resmî bakışın değişmediğini vurguladı ve şunları belirtti:

2016 darbe girişiminden sonra 34 TV kanalı, 6 haber ajansı, 29 basımevi, 20 dergi, 53 gazete ve 37 radyo kapatıldı. Bunlar içerisinde Kürtçe yayıncılık yapan tek günlük gazete Azadiya Welat da vardı. Türkiye’de şu anda Kürtçe yayıncılık yapan medya organı sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Buradan bakınca aslında genel olarak Kürtçe habercilik az yapılıyor diyebiliriz. Bu “azlığa” rağmen belki de Kürtçe medyada en fazla Kürtçe kültür-sanat haberleri yapılıyor diyebiliriz. Çünkü siyasi gündem haberlerine oranla, daha az “riskli” oluyor bu haberler. Ama genele vurduğumuzda, elbette ki sayı oldukça az. Zaten Kürt medyası ve bianet gibi bir iki bağımsız medya dışında, Kürtçe yayıncılığa alan açan organ da yok.
Kürtçe kültür-sanat alanına odaklanan gazeteci sayısı yine siyasi gündemi Kürtçe takip eden gazeteci sayısından fazla olmak üzere, genele vurduğumuzda az ancak bunun sebebi de yine yukarıda izah etmeye çalıştığım sebeplere dayanıyor. Dışsal sebeplerin yanı sıra içsel sebepler de var elbette. Bunda da kültür-sanat çalışmalarının ve bununla bağlantılı olarak kültür-sanat haberciliğinin tâli bir iş olarak görülmesi, esas sebep.

İLGİLİ: