Türkiye’deki iletişim fakültesi öğrencilerinin ve mezunlarının en büyük endişelerinden biri işsizlik. Zira sektörde kendilerine bir yer bulabilmeleri için ilk adım olan staj başvurularına bile çoğunlukla yanıt alamıyor ya da emek sömürüsü düzeninde sonu gelmeyen stajlar yapıyorlar. Staj mücadelelerini sormak üzere ulaşmaya çalıştığım iletişim fakültesi öğrencileri ve mezunları benim staj olanağı sağladığımı düşünüp başvuruda bulundu!
Üniversite mezunu işsizlik verilerine bakıldığında Türkiye 2019’da son 15 yılın zirvesini gördü. Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) ağustos ayında açıkladığı verilere göre, ülkede kayıtlı işsiz sayısı son 15 yılda 10 kat arttı. 2019’da dört kayıtlı işsizden birinin üniversite mezunu olduğu görüldü. İŞKUR’un 4 milyon 44 bin olarak açıkladığı kayıtlı işsiz sayısının 1 milyon 34 binini üniversite mezunları oluşturuyor. Bu oran son üç yılda ikiye katlandı. Yükseköğrenim mezunları arasında en yüksek işsizlik oranı yüzde 24,3 ile sosyal hizmetlerde ve bunu yüzde 23,8 ile gazetecilik ve enformasyon izliyor.
Öğrencilerin mezun olduktan sonra profesyonel yaşama atılabilmeleri için birinci basamak sayılan ve çoğu öğrencinin sektörle ilk temasına fırsat tanıyan stajlar, çoğu iletişim fakültesi için bir zorunluluk değil. Bu da öğrenci ya da yeni mezunları; yol ve yemek giderlerini kendi bütçelerinden karşılamak zorunda kaldıkları, herhangi bir sigorta güvencesi bulunmayan ücretsiz staj seçeneklerine itiyor. Stajı zorunlu kılan fakültelerin öğrencileri ise staj yapacak kurum bulmakta zorluk çekiyorlar. Birçok öğrenci ve mezunu işsizlik kaygısı sarmış durumda.
Bu haber için soruşturma yapmak üzere Türkiye’de herhangi bir iletişim fakültesinde okuyup zorunlu stajını yapmakta ya da yapacak yer bulmakta güçlük çeken öğrencilerin bana ulaşması için Twitter’da bir çağrıda bulundum. Durumun vahameti, aldığım yanıtlarla kendini gösterdi. Tweetime gelen yanıtların hemen hepsi benim bir staj olanağı sağladığımı düşünen başvurulardı. Staj olanağı sağlamadığım için hayal kırıklığına uğrayan iletişim fakültesi mezunları ve öğrencileri, bu süreçte karşılaştıkları zorlukları, staj tecrübelerini ve iş bulmaya dair düşüncelerini paylaştılar.
‘Staj özellikle devlet üniversiteleri için daha zor’
Adnan Menderes Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Akdeniz Üniversitesi, Maltepe Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi ve Kadir Has Üniversitesi’nden sorularıma yanıt veren öğrenci ve mezunların çoğu, fakültelerinde zorunlu stajın olmadığını kaydediyor. Bu adımın meslek yaşamlarının başlangıcı için ne kadar önemli olduğunun farkındalar ve bu yüzden aralarında gönüllü olarak staj yapacak yerler arayanlar var. Fakat başvurdukları kurumların çoğundan geri dönüş alamadıklarını ifade ediyorlar.
Kadir Has Üniversitesi’nden henüz mezun olan Görkem, iletişim fakültelerindeki staj probleminin özellikle devlet üniversitesindeki arkadaşları için zorlu bir süreç olduğunu belirtiyor ve ekliyor: “Staj yapacak yer bulmak benim için son derece kolaydı. Bu, hem okuldaki hocaların sektör ile bağlantılarının sürmesinden, hem de ‘Yeni Medya’ bölümünün internetteki tüm süreçlerde ve alanlarda çalışabilme olanağı tanımasından kaynaklıydı. Bölümün eğitimi, hangi alanda ne kadar yetkinlik sağladığı gibi konular tabii ki tartışılır ama ‘yetersiz kalırım, iş yapamam’ gibi düşünceler içinde değilseniz (ki ben değildim) staj yapacak firma ve alan bulmak bizim için gayet kolaydı.”
Ya reddediyor ya ‘gönüllü’ staj bekliyorlar
Fakat Görkem bu noktada, stajın zorunlu olmamasının yarattığı sorunların kendisi için de güçlük yarattığını kabul ediyor:
“Bu durumda firmalar ya seni reddediyor ya da gönüllü staj yapmanı bekliyor. Gönüllü staj dediğimiz durum için piyasanın açıklaması genelde şöyle oluyor: ‘Gelip burada işi öğrenebilir, CV’ne bizim referansımızı ekleyebilir, bizim tecrübelerimizi paylaşabilirsin ama biz sana genel olarak ödeme yapmayız.’ Staj sigortası falan gibi şeylere girmiyorum bile, öyle bir durum söz konusu değil, ki zaten görece uzun bir süredir orada çalışmasına rağmen sigortasız olan muhabirler göz önüne alındığında, stajyerlerin sektörde bu muameleyi görmesi çok garip kaçmıyor. Yani staj meselesi eğer okulunuzun zorunlu stajı yoksa genel olarak köle emeği olarak adlandırılabilir.”
Genellikle tanıdıkları varsa staj yapabiliyorlar
Görkem, stajyerlerin resmi olarak bir bağlayıcılığı olmadığı için yöneticiler tarafından verilen keyfi kararlara kurban gidebildiklerini kabul ediyor ve Milliyet gazetesindeki gönüllü stajyerlik tecrübesi sırasında şahit olduğunu söylediği bir örneği paylaşıyor:
“Benim stajımı yaptığım dönemde gazetede fotomuhabirlik stajı yapan başka bir stajyer daha vardı. Kendisi Ermenistan’da gerçekleşen bir fotomuhabirlik eğitimine katılmıştı. Tahminimce bu, gazete ile bağlantılı olmayan, dışarıdan katıldığı bir eğitimdi. Stajı, eğitimden geri döndüğünde, Ermenistan’da bulunduğu süre içerisinde Ermeni Soykırım Anıtı’ndan kişisel Instagram hesabına fotoğraf yüklediği gerekçesi ile sonlandırılmıştı. Yöneticisi tarafından direkt ‘stajın sona ermiştir’ denilerek gönderilen bu arkadaş, eşyalarını toplayıp stajını yarıda bırakmak zorunda kaldı. Kurum ile stajının herhangi bir bağlayıcılığı da olmadığı için herhangi bir talepte bulunma ya da itiraz etme şansının da olduğunu sanmıyorum.”
Görkem, okulunun kendisinden sonra değişen staj yönetmeliğinden yana ümitli olduğunu da belirtiyor: “Duyduğum kadarıyla şimdi staj koşullarının iyileştirilmesi ile alakalı okul içerisinde birkaç düzenlemeye gidilmiş. Umuyorum ki bu düzenlemeler sayesinde alt dönemdeki arkadaşlarım daha verimli staj dönemleri geçirebilmişlerdir ya da geçireceklerdir.”
‘Ücretsiz’ ifadesi çoğu kurumun kapısını açıyor
Maltepe Üniversitesi’nden Berkay, fakültesinde yaz dönemi yapılması koşuluyla zorunlu staj bulunduğunu kaydediyor. Buna rağmen daha uzun süre tecrübe edinebilmek ümidiyle gönüllü stajyerlik için çeşitli kurumlara başvurduğunu fakat herhangi bir yanıt alamadığını söyleyen Berkay, bu yüzden yazın yapması gereken zorunlu staja dair de ümitsiz. Henüz üçüncü sınıf öğrencisi olan Berkay, üst sınıflarda stajlarını tamamlamış arkadaşları ile konuştuğunda onların da genellikle tanıdıkları vasıtasıyla staj yaptıklarını gözlemlemiş. Tecrübe edinmek adına okulda yeni medya alanında kendi çabalarıyla çeşitli girişimlerde bulunduğunu fakat destek görmediği için gerçekleştiremediğini de ekliyor ve “Neden gençlere yardımcı olmayan bir sistemimiz var diye düşünüyorum” diyor.
Ankara Üniversitesi’nden adını vermek istemeyen bir başka öğrenci ise fakültesinde zorunlu staj olmadığı için gönüllü stajyerlik yapabileceği bir kurum arayanlardan. “Ücretsiz” ifadesinin çoğu kurumun kapısını açtığını söyleyen öğrenci, bu kurumların maalesef kendisine iş öğretebilecek türde kurumlar olmadığını da ekliyor. Ayrıca, staj aşamasında bile 10 parmakta 10 marifet arandığını ifade ediyor ve stajyerlik sürecinde ezilmekten, kötü muamele ile karşılaşmaktan çekindiğini itiraf ediyor.
‘İşsizlik psikolojisi yaşamamak için staja devam ediyorum’
Adnan Menderes Üniversitesi’nden Ceren’in fakültesinde de zorunlu staj yok. Ceren, “Biz Türk gençleri daha iyi bir iş bulabilmek ya da aslında sadece bir iş bulabilmek umuduyla yaşar hale geldik. Maalesef ki şirketler, ajanslar veya devlet kurumları stajyer konusunda çok esnek değiller ve seçiciler. Ben mezun olduktan sonra işsiz kalmaktan korkuyorum. Bu korku eminim tüm üniversite öğrencilerinde vardır” diyor.
Akdeniz Üniversitesi’nden Zeynep ise fakültesinde zorunlu stajı olanlardan. Stajyer olarak Türkiye’nin önde gelen haber ajanslarına başvurduğunu ama kabul edilmediğini ifade eden Zeynep, bu şirketlerden birinden “telifli muhabirlik” teklifi almış olsa da, mezun olduğunda işsiz kalmaktan korkuyor.
Selçuk Üniversitesi mezunu olan Harun öğrenciliği süresince fakültesinin televizyon biriminde stajyer olarak çalışmış. Fakat mezun olduktan sonra kendi alanında iş bulamayınca farklı sektörlere yönelmiş. İstanbul’da çalışmak istediğini fakat iş bulamayınca memleketine döndüğünü ifade eden Harun, “işsizlik psikolojisi” yaşamamak için bir reklam ajansında stajyer olarak çalışmaya devam ettiğini söylüyor. Çalıştığı kurumdan herhangi bir ücret almadığını, sadece yol ve yemek parasını ödediklerini ifade eden Harun, işsiz olduğu için askere gitmeye karar verdiğini söylüyor ve askerden dönene kadar özellikle gençleri etkileyen işsizlik sorununa bir çözüm bulunmasını ümit ediyor.
* Bu haber için konuştuğumuz öğrencilerden bazıları soyadlarının yazılmamasını talep etti. Bu nedenle tüm öğrencilerin soyadlarını gizledik.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR – VAZGEÇMEYİN, ASIL ŞİMDİ GAZETECİLİK ZAMANI
