Ankara’nın resmi talebinin üzerinden 2 ay geçti ama “Turkey” yerine “Türkiye” kullanımı dünya medyasında en azından şimdilik pek tutmamış görünüyor. ABD ve Avrupa medyasının önde gelen haber kuruluşları arasında “Türkiye” ismini kullanmaya başlayan yok. Ortadoğu ve Asya’dan bir dizi ülkede yayımlanan haberlerde artık “Türkiye” deniliyor. İktidara yakın Daily Sabah’ın haberlerinde bazen “Türkiye,” bazen “Turkey” ifadesinin kullanılması dikkat çekiyor. Dünyadan 42 yayıncının İngilizce haberlerini inceledik. Hindi ile “Turkey” sözcüklerinin ilginç tarihi ve etimolojik kökeni de bu içerikte…
Ankara, İngilizce içeriklerde ve platformlarda “The Republic of Turkey” yerine “Türkiye” ifadesinin kullanılması yönündeki talebini, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu imzasıyla Birleşmiş Milletler’e 31 Mayıs’ta gönderdiği mektupta açıklamıştı.
Fransızca, İspanyolca, Rusça, Çince ve Arapça gibi dillerde hâlihazırda “Türkiye” sözcüğünün türevlerinin kullanıldığını, İngilizce’de de özgün biçiminin tercih edilmesi gerektiğini vurgulayan mektup uluslararası medyada, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “yeniden markalama” stratejisinin bir parçası olarak yorumlanmıştı.
Ekonomi ve Dış Politika Araştırma Merkezi (EDAM) Direktörü Sinan Ülgen, “Türkiye’nin isim değişikliğinin arkasındaki ana neden, kuş cinsiyle çağrışımı ortadan kaldırmak. Bu sözcük [turkey] günlük İngilizce’de başarısızlığı belirtmek için de kullanılıyor” demişti.
İngilizce konuşulan Batılı ülkelerde, İngilizce konuşulmayan bir ülkenin isminin, İngilizce alfabede yer almayan “ü” gibi harfler kullanılarak anıldığına pek rastlanmıyor.
Aynı zamanda Türkiye’nin talebi, geçmişteki benzer vakalardan daha talepkâr. Örneğin Çek hükûmeti 2016’da ülkenin resmi adını “Çekya” olarak değiştirmiş, fakat “Çek Cumhuriyeti” isminin de kullanılmaya devam edebileceğini belirtmişti.
27 kuruluş isim değişikliğini haberleştirdi ama sadece 14’ü “Türkiye” demeye başladı
Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Bankası gibi Birleşmiş Milletler’e bağlı uluslararası kuruluşlar Ankara’nın resmi talebinin hemen ardından “Turkey” sözcüğünü terk edip “Türkiye” yazmaya başladı.
Ancak Türkiye’nin ısrarlı tutumu, Batı’nın haber medyasında pek karşılık bulmamış görünüyor. İngilizce yayın yapan 42 uluslararası haber kuruluşundan 27’si Ankara’nın isim değişikliği talebini haberleştirmesine rağmen sadece 14’ü yayınlarında artık “Türkiye” sözcüğünü kullanıyor. Bunlar arasında ABD veya Avrupa medyasından tek bir kuruluş bile yok.
Derlediğimiz verilere göre “Türkiye” sözcüğü en çok Ortadoğu ve Asya ülkelerinin medya kuruluşlarında tuttu. Bu ülkeler Katar, BAE, Çin, Libya, Umman, Ürdün, Mısır, Pakistan, Hindistan ve Suudi Arabistan. Ayrıntılı tabloyu bu haberin sonunda bulabilirsiniz.
Türkiye merkezli İngilizce yayın kuruluşlarından TRT World ve Hürriyet Daily News, hükûmetin talebinin hemen ardından haberlerinde “Türkiye” ifadesini kullanmaya başladı. İktidara yakın bir diğer gazete olan Daily Sabah zaman zaman “Turkey” sözcüğünü de kullanmaya devam ediyor.
“Turkey” sözcüğünün kökeni: Neden Hindistan?
Yüzlerce yıl önce İngilizce “turkey” sözcüğü Kuzey Amerika kökenli hindi için değil, Batı Afrika’ya özgü bir hayvan olan beç tavuğu (bugün “guineafowl” deniliyor) için kullanılıyordu.
O dönemde Batı Afrika’da iş yapan Portekizli tüccarlar, beç tavuğunu Osmanlı İmparatorluğu üzerinden dünyaya ihraç ediyordu. Zira Avrupa’da yüzlerce yıldır “Türkiye” adıyla da bilinen bu devlet, Batı Afrika’ya giden ticaret yollarına hâkim olan Hicaz ve Mısır’ı elinde tutuyordu.
“Hindi” ile “Hindistan” arasındaki tarihi bağlantı ise şöyle açıklanıyor: Amerika’nın 1492’de keşfedilmesinin ardından Yeni Dünya’ya özgü bir kuş cinsi olan hindi de Avrupa, Asya ve Afrika’ya ihraç edilmeye başladı. Ancak Kristof Kolomb dâhil ilk kâşifler Amerika’nın yeni bir kıta olduğunu önceleri anlamadı ve bu toprakları Asya ve Hindistan zannetti.
Bu yüzden hindi ismi örneğin Fransızca’ya “poulet d’inde” (Hint tavuğu) olarak girdi. Bugün de bu dilde hindiye “dinde” deniliyor. Birçok Slav dilinin yanı sıra Türkçe’deki isimlendirme de aynı mantığa dayanıyor.
Amerikalı hindi, Türkiye ile nasıl bağdaştırıldı?
Peki, hindi ile Türkiye nasıl bağdaştırıldı? Buna dair iki kuram var. İlkine göre, Amerika’nın keşfinin ardından tüccarlar hindiyi, beç tavuğu ile aynı aileden bir kuş cinsi sanıp ona da “Turkey bird” (Türkiye kuşu) demeye başladı. İkinci kuram ise ortada böyle bir kafa karışıklığı olmasa bile hindinin de uzun süre Portekizli tüccarlarca Türkiye üzerinden ihraç edildiğini ve bu yüzden zamanla bu ismi aldığını savunuyor.
Oxford İngilizce Sözlüğü’ne göre bu dilde hindi için “turkey” sözcüğünün kullanıldığı en eski yazılı eserler 1500’lü yılların ortasında yayımlanmış. William Shakespeare’in en geç 1597’de tamamladığı sanılan Dördüncü Henry oyununda “turkey-cocks” (Türkiye horozları) ifadesi geçiyor.
İngilizce‘nin yanı sıra Hindistan’da yaklaşık 35 milyon kişinin konuştuğu Malayalam dilinde de hindi sözcüğü, etimolojik olarak Türkiye ile bağlantılı (“tarkki“). Ancak 300 milyonu aşkın kişinin konuştuğu Hintçe dilinde sözcüğün kökeni, Peru’ya dayanıyor (“piru“). Bu kuşu Yeni Dünya’dan Eski Dünya’ya taşıyan Portekizli tüccarlar, aynı ismin Portekizce‘ye de “peru” şeklinde girmesine neden oldu.
Fransız tavuğu, yedi yüzlü kuş, tehditkâr horoz?..
Hindinin ismi daha birçok dile tarihteki ticaret kaynakları yoluyla girmiş. Bu kuş örneğin Makedonya’da Mısır, Brezilya ve Hırvatistan’ta Peru, Malezya’da Hollanda, İskoçya ve Kamboçya’da Fransız tavuğu diye biliniyor.
Mısır’da aynı kuşa (Anadolu için yüzlerce yıl kullanılan isme atfen) Rum horozu, Suriye’de ise Habeş (Etiyopya) horozu deniliyor. Hollandaca’da, Endonezyaca’da ve İskandinav dillerinde hindi sözcüğünün kökeni Hindistan’ın Kozhikode şehrinin Batı dillerindeki eski adı olan Calicut sözcüğüne dayanıyor.
Bazı dillerde etimolojik olarak bir ülke ismi değil, hindinin görüntüsü esas alınmış. Örneğin Japonca ve Korece’deki “yedi yüzlü kuş” ismi, hindinin aniden değişen suratına bir gönderme gibi görünüyor.
Hindinin çıkardığı sese dayanan isimlendirmelere de rastlanıyor. Mesela Almanca’da hindi için “truthahn” sözcüğü kullanılıyor. “Hahn” horoz demek, “trut” sözcüğü hindinin çıkardığı sesin bir taklidi. Bu ifadenin, söz konusu kuşun erkeğinin saldırganlığı nedeniyle Orta Almanca’daki “droten” (tehdit etmek) sözünden evrildiğini öne sürenler de var (“tehditkâr horoz”).
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: BU HABERİN İNGİLİZCE SÜRÜMÜ
