Viyana merkezli Uluslararası Basın Enstitüsü (IPI), “Bu Böyle Gitmez: Türkiye’nin Gazetecileri Daha Özgür Bir Döneme Nasıl Hazırlanabilir?” başlıklı yeni raporunu TGS Akademi’de açıkladı. Raporda, Türkiye’de yerelden ulusal ölçeğe, medyada gazetecilik öğrencilerinin ve genç gazetecilerin karşılaştığı sorunlar saptanıp yenilikçi çözüm önerileri sunuluyor.
Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) Genel Sekreteri Mustafa Kuleli’nin açılışını yaptığı basın toplantısında IPI Direktörü Barbara Trionfi, IPI Yönetim Kurulu Üyesi ve Türkiye Ulusal Komitesi Başkanı Kadri Gürsel ve IPI Türkiye Ulusal Komitesi Başkan Yardımcısı Emre Kızılkaya raporu anlatıp soruları yanıtladı.
Kuleli, “Türkiye’de gazetecilik kutuplaşmış, politize ve romantize olmuş halde. Bizim yeniden gazeteciliğin temel prensiplerine dönmemiz ve haberin niteliğine odaklanmamız gerekiyor” dedi. Trionfi, “Olumlu değişikliklerin olacağına dair beklentilerin yaşandığı bir dönemde, bir kuşak gazeteciyi kaybetmemek ve Türkiye’deki gazetecilik kapasitesini nasıl geliştirebileceğimize bakmak adına bu raporu hazırladık” ifadesini kullandı. Gürsel ise “Demokrasinin işleyişi için bağımsız ve özgür medyaya ihtiyaç var. Türkiye de bu ilkeden muaf tutulamaz ve demokrasiden bahsetmek için gazetecilerin durumuna bakmak gerekir” diye konuştu.
Rapor için Şubat-Nisan 2019 döneminde 100’ü aşkın gazetecilik öğrencisi, yerel gazeteci, yayıncı ve iletişim akademisyeni ile görüşen Kızılkaya, Türkiye’nin tüm bölgelerini kapsayan söz konusu saha araştırması ve önerilerin IPI 1950’lerden beri ülkede basın özgürlüğünü ve gazeteciliğin kalitesini yükseltmek için sürdürdüğü tarihsel misyonla örtüştüğünü vurguladı.
Araştırma nasıl yapıldı?
Şubat – Nisan 2019 ayları arasında yürütülen çalışma boyunca Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden 67 gazetecilik bölümü / iletişim fakültesi öğrencisinin yanı sıra yine tüm bölgelerden yerel gazeteci ve yayıncılar ile görüşmeler yapıldı.
Gazetecilik öğrencilerinin, ülkedeki eleştirel seslere karşı devam eden tutuklamalar ve gençler arasındaki yüksek işsizlik oranı gibi sorunlara rağmen mesleklerini yapmak için yüksek seviyede direnç gösterdiği gözlemlendi. Bunun yanı sıra, gençler gazetecilikte “modası geçmiş” üniversite eğitim modelleri ve iş yerinde eğitim fırsatlarının eksikliğinden şikayet ettiler. Sansür, eskimiş müfredat ve beceri odaklı staj yoksunluğu en çok bahsedilen problemler oldu.
Türkiye’nin haber çölleri
Yerel gazeteci ve yayıncılara göre; Türk lirasındaki değer kaybı ve kamu ilanlarından sağlananlar da dahil olmak üzere giderek azalan ilan gelirlerinin ciddi ekonomik etkileri oldu ve daha birçok medya kuruluşu 2019 bitmeden kapanma tehlikesiyle karşı karşıya. Yerel patronaj ilişkileri ve ulusal medya kuruluşlarının giderek küçülen bölge büroları, Türkiye’nin kırsal kesimlerinde ve Kürt popülasyonunun yoğun olduğu güneydoğu illerinde adeta “haber çölleri” oluşturdu.
Rapora göre özellikle gençler arasında kamu yararına, nitelikli gazetecilik yapması iradesi devam etse de; bu durum, Türkiye medyasının ekosisteminin daha özgür bir döneme geçildiğinde kaliteli gazetecilik üretmeye hazır olduğunu söylemek için yeterli değil. Yukarıdan aşağıya ve kısa vadeli programlar yerine uzun vadeli, aşağıdan yukarıya bir yaklaşımla bu yeterliliği sağlamak için öneriler ortaya kondu. Saha araştırmasının ardından İstanbul’da tasarım odaklı düşünme tekniklerinden esinlenerek hazırlanan ve yenilikçi çözümler üretmeye odaklanan üç gazetecilik atölyesinde geliştirilen bu önerilerden bazıları şöyle:
MOOC, medya okuryazarlığı, doğaçlama haber merkezleri…
* Gazetecilik üzerine Türkçe, Kürtçe ve Arapça sağlanacak Kitlesel Çevrim İçi Kurslar (MOOC) ve buna uygun açık kaynaklı bir müfredat hazırlamak
* Ülkenin her yerinde toplumun yeni medya okur-yazarlığını artırmak amaçlı, halk odaklı “Yaratıcı Kafeler” ve “Gazetecilik Tecrübe Merkezleri” açmak
* Doğaçlama haber merkezleri kurma hedefine yönelik ilk aşama olarak yereldekiler başta olmak üzere ülke çapında güvenilir haber kurumlarını ve yerel muhabirleri belirlemek
* Erken evredeki gazetecilik girişimlerini desteklemek amacıyla kuluçka ve hızlandırıcı programlar hazırlamak
* Türkiye’nin yeni gazeteci nesillerine eğitim ve motivasyon amaçlı sponsorlu yurtdışı staj programı sağlamak ve dijital medya odaklı yeni bir gazetecilik ödülü oluşturmak.
Raporun tam metni IPI sitesinden okunabilir. IPI bu raporu uluslararası medyanın ve donörlerin yanı sıra, danışman statüsüne sahip olduğu Avrupa Komisyonu ile de paylaşacağını bildirdi.
Dünyanın en ünlü gazetecilik okullarından birine ev sahipliği yapan Columbia Üniversitesi’nde 1950 yılında kurulan IPI, 60 yılı aşan bir tarihinin bulunduğu Türkiye’de en uzun süredir faaliyet gösteren uluslararası meslek örgütü. Ahmet Emin Yalman’ın kurucuları arasında yer aldığı, geçmişte yönetiminde Abdi İpekçi gibi gazetecilerin bulunduğu Viyana merkezli kuruluşun üyeleri arasında 100’ü aşkın ülkede binlerce seçkin gazeteci var.
