Suç örgütü lideri Sedat Peker’in siyaset, yargı ve uyuşturucu çeteleri üçgeninde ortaya attığı iddialar bu haftanın haber gündemine damgasını vurdu. Küresel Araştırmacı Gazetecilik Ağı’nın (GIJN) yeni rehberi, habercilere bu alanda tavsiyeler içeriyor. Bu kısa rehberin yazarı Steven Dudley’in sahadaki gazetecilere bir uyarısı şöyle: “Uyuşturucu yakalamaları hakkında yayımlanan resmi veriler size resmin sadece küçük bir kısmını gösterir ve hatta bazı durumlarda gerçeği çarpıtabilir.”
Uyuşturucu kaçakçılığı, dünyanın en kazançlı yasa dışı faaliyetlerinden biri. Yılda 500 milyar dolarlık hacmi, İsveç gibi bir ülkenin tüm gayri safi yurt içi hasılası ile kıyaslanabilir.
Aynı zamanda sağlıkla ilgili sorunların, ilgili halk sağlığı bakım maliyetlerinin, şiddet ve iç çatışmaların, siyasi ve ekonomik çalkantıların ve daha birçok sorunun ana kaynaklarından biri uyuşturucu kaçakçılığı.
Bu konu haberleştirilerken çoğunlukla uluslararası suç örgütlerinin başındaki ana oyuncular olan sözde “baronlara” ve onların astlarına odaklanılıyor. Oysa ki uyuşturucu ticaretinde incelemeye değer çok daha fazla katman, insan ve konu var.
Suç örgütleri, küresel emtia ağları gibi çalışır
Öncelikle, çoğu büyük suç örgütünün devasa bir dağıtım zinciri işlettiğini belirtmek gerekiyor. Bu zincir diğer küresel emtia ağlarına benziyor: Kaynak alanları, dağıtım kanalları, odak merkezleri, işleme istasyonları, sevk noktaları, tüketici dağıtım kanalları vb. var.
Bunların her biri aynı organizasyonun parçası olabilir veya üçüncü taraflarca yönetilebilir. Bazı durumlarda taşeron yükleniciler o kadar çok para kazanıyorlar ki kendi güçlü suç örgütlerini oluşturuyorlar.
Örneğin, Orta Amerika’daki yasadışı uyuşturucuları kısa mesafelere taşımak için sözleşmeli uyuşturucu taşıma taşımacılığı yapan gruplar, bugün bölgedeki en güçlü suç örgütlerinden bazıları. Bölge genelinde kara para aklama konusunda uzmanlaşan çok sayıda kaçakçılık alt grubu da var. Diğer gruplar, hatta bazen polis veya ordu içindekiler bile, koruma faaliyetleri konusunda uzmanlaşıyor.
Tabii ki bu büyük kuruluşların hiçbiri “üst kapak” dediğimiz şey olmadan çalışmıyor. Bu üst kapağı; politikacılar, kolluk kuvvetleri, savcılar, düzenleyiciler ve suç örgütünün ticari çıkarlarını koruyabilen diğer kişiler oluşturuyor. Sağladıkları gizli koruma karşılığında onlara rüşvet veya başka maddi çıkarlar sağlanıyor.
Uyuşturucu parası, siyaset üstünden egemen sınıfı dönüştürebilir
Örneğin bir politikacı, hem doğrudan yapılan ödemeleri, hem de seçmenlerinin ve müttefiklerinin bulunduğu yerde ekonomik yatırım vaadini içerebilecek kampanyası için destek bekleyebilir. Bankacılar ve ekonomik seçkinler, nakit paranın yanı sıra her türlü yatırım fırsatını da getiren uyuşturucu kaçakçılarına sessizce kapılarını açar. Ve zamanla, uyuşturucu tacirleri bu yerlerde egemen sınıfın bir parçası hâline gelir ve bu da seçkinlerin baştan aşağı yeniden yapılandırılmasına yol açar.
Uyuşturucu kaçakçılığının örtülmeye değer yan etkileri de vardır: Uyuşturucu tüketiminde bağımlılık sorunlarına ve hızla artan sağlık hizmetleri maliyetlerine yol açan ani artışlar, uyuşturucu kaçakçılığı koridorlarının veya satış noktalarının kontrolüyle ilgili yaşanan şiddet, uyuşturucu kaçakçılığı faaliyetleriyle finanse edilen süreçlerde yaşanan iç çatışmalar, uyuşturucuların yasallaştırılması ve/veya suç olmaktan çıkarılması, uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadelede cezai yaklaşımların tali zararı (örneğin ABD’de devletin “Uyuşturucuya Karşı Savaş” doktrini) ve daha fazlası bunlara örnektir.
Anahtar sorular: Kaynaklar kim? Nasıl araştırmalı? Nereye gitmeli?
Uyuşturucu kaçakçılığını örtbas etmek doğası gereği zordur ve tehlikeli de olabilir. Bilgi de yetersizdir ve veriler genellikle şüphelidir. Buna ek olarak uyuşturucu kaçakçılığıyla ilgili cezalandırıcı yaklaşımlar çoğu hükûmetin temel konuları arasında yer aldığından ve cezalandırma politikalarının yan zararları oldukça yaygın olduğundan, uyuşturucu kaçakçılığıyla ilgili kamu politikası oldukça tartışmalıdır.
Çoğu durumda, mümkün olan en iyi verileri ele alarak başlamak en iyisidir. Uyuşturucu kaçakçılığı eğilimlerine ilişkin veriler, resmi ve yerel kaynakların yanı sıra, uyuşturucu kaçakçılığı eğilimlerini yakından takip eden Birleşmiş Milletler (BM) ve ABD gibi hükûmetlerle çok taraflı kuruluşlar aracılığıyla elde edilebilir. Özellikle, BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) ve ABD Dışişleri Bakanlığı, uyuşturucu kaçakçılığı eğilimleri hakkında genellikle yerel kaynaklardan alınan düzenli raporlar yayımlar.
Avukatlarla konuşun, kamuya açık duruşmalara katılın
Bununla birlikte her durumda dikkatli olun: Uyuşturucu kaçakçılığı, özellikle uyuşturucu yakalamaları hakkındaki veriler size resmin sadece küçük bir kısmını gösterir ve hatta bazı durumlarda gerçeği çarpıtabilir. Örneğin, daha atılgan bir hükûmet daha fazla uyuşturucuya el koyuyor olabilir ancak bu mutlaka sınırlarından daha fazla uyuşturucunun geçtiği anlamına gelmez. Buna karşılık mücadelede daha pasif veya yozlaşmış bir hükûmet az miktarda uyuşturucuya el koysa bile aslında kaçakçılık faaliyetinin ana merkezi olabilir.
Uyuşturucu kaçakçılığı operasyonlarını bizzat anlamak için işin içinde olanlara gitmek en iyisidir. Bu, uyuşturucu tacirlerine erişmeye çalışmak veya adli belgelerdeki tanıklıklarını incelemek anlamına geliyor. Bunu yapmanın en iyi yolu, genellikle bilgileri el altında bulunduran veya müvekkillerine erişmenizi sağlamaya istekli olabilecek avukatları aracılığıyladır. Ve tabii ki kamuya açık duruşmalara katılabiliyorsanız, bunu yapın.
Polis ve istihbaratta haber kaynaklarınız olmalı
Kolluk kuvvetleri ve istihbarat içinde haber kaynakları elde etmek için de çok çalışmalısınız. Uyuşturucuyla mücadele birimlerindeki polis ve savcılar özellikle yararlıdır. Sizinle belirli durumlar hakkında konuşamazlarsa, belki de size genel olarak ticaretin nasıl işlediğini, nereye bakmanız gerektiğini ve bunların ötesinde kiminle konuşmanız gerektiğini söyleyebilirler. Ancak kolluk kuvvetlerinin ve istihbarat kaynaklarının, uyuşturucu ticareti ve bununla mücadelenin etkinliğine dair kendi tercih ettikleri anlatıları dayattıklarını unutmayın.
Adli belgeleri talep edin, uzmanlardan yardım alın
Tüm süreç boyunca adli belgeleri elde etmeye çalışmalısınız. Bunlar normalde halka açık kayıtlardır. Birçok ülkede kamuya açık kayıt yasalarını kullanarak bunları talep edebilmeniz gerekir. Bu yasalar ve bunların en iyi nasıl kullanılacağı hakkında bilgi edinin. Bunları sizin için talep edebilecek veya başarı şansınızı en üst düzeye çıkarmak için talebi yazmanıza yardımcı olabilecek uzman kuruluşlar da olabilir.
Belirtildiği gibi uyuşturucu kaçakçılığıyla ilgili yapabileceğiniz sayısız haber var. Bu haberler farklı türlerden kaynaklar gerektirse bile genellikle hepsi aynı metodoloji ile hazırlanabilir: Verileri bulun, birincil kaynakları takip edin; bunları ikincil kaynakların yanı sıra adli ve diğer resmi belgelerle tamamlayın.
Dünyadan örnekler: 3 kıta, 3 vaka
Guatemala’nın içişleri bakanı
Madalyalı eski bir subay olan Mauricio López Bonilla, 2012’de Güney Amerika ülkesi Guatemala’nın içişleri bakanı olarak atanmıştı. Bir yıldan biraz daha uzun bir süre sonra Marllory Chacón Rossell adlı kişiden Bonilla’ya beklenmedik bir mesaj geldi. ABD Hazine Bakanlığı kısa süre önce Chacón’u en önemli kara para aklama ve uyuşturucu kaçakçılığı aktörlerini içeren “baronlar” kara listesine eklemişti. Chacón bu yüzden Bonilla’ya şunu öneriyordu: “Beni hükûmetin verdiği araçlarla rakip uyuşturucu kaçakçılarından korursanız size büyük meblağlar öderim.”
Bonilla bu anlaşmayı onayladı. Daha sonra Chacón ile evinde yaptığı yüz yüze görüşmede büyük miktarda rüşveti kabul etti. Ancak ABD Uyuşturucuyla Mücadele İdaresi’nin (DEA) Chacón’un evine ses kayıt cihazları ve kameralar yerleştirdiğini bilmiyordu. Çünkü Chacón, güvenlik güçleriyle işbirliği yapan bir tanıktı.
Hazırladığım bu InSight Crime haberi, bahsettiğim ilişkinin yanı sıra, o sırada uyuşturucu kaçakçılarıyla çalışan ve aynı zamanda kendisini ABD hükûmetinin Guatemala’daki en iyi müttefiki olarak tanımlayan o zamanki içişleri bakanının diğer ilişkilerini de irdeliyordu.
Bu haber Chacón’un avukatı aracılığıyla verdiği ifadenin yanı sıra; DEA ajanları, Guatemalalı müfettişler ve kolluk kuvvetleriyle yapılan çok sayıda görüşmeye ve Bonilla ile yapılan bir dizi söyleşiye dayanıyordu. Haberin yayımlanmasından iki ay sonra Bonilla, ABD’de hazırlanan iddianamede uyuşturucu kaçakçılığından resmen suçlandı.
Mali’deki narko-terör tuzağı
2009 yılında DEA, Batı Afrika’da bir operasyon düzenledi. Masanın bir tarafında El Kaide ile bağlantılı olduklarını iddia eden ve Sahra Çölü’nden Avrupa’ya uyuşturucu kaçakçılığına yardımcı olabileceklerini söyleyen üç Mali vatandaşı vardı. Masanın diğer tarafında ise iki erkek bulunuyordu: Gizli bir DEA ajanı ile ücret karşılığında iş yapan yerel bir muhbir.
Bu iki kişi, kokaini taşımak isteyen Kolombiya Devrimci Silahlı Kuvvetleri’nin (FARC) temsilcisi gibi davrandı. Toplantıdan kısa bir süre sonra üç Malili tutuklandı ve ardından ABD’ye götürülüp yargılandılar ve sonuçta ‘narko-terörizm’den hüküm giydiler.
ProPublica‘dan Ginger Thompson’ın bu olayla ilgili haberi; ABD’nin kendi narko-terörizm yasasını sınır tanımaksızın aşırı biçimde kullanımını tartışmak için söz konusu vakadan yararlanıyordu. Terör grupları ve uyuşturucu kaçakçılığı arasında belgelenmiş bazı bağlantılar olsa da bunlar kapsam olarak sınırlıydı. Haber ise adli örnekler ve söyleşilerle bu hikâyeden ilgili ayrıntıları aktarıyordu.
Haber bazı mahrem anları; sanıkların hayatlarından dokunaklı portreleri ve ayrıca ABD kolluk kuvvetlerinin adalete yakın bir şeymiş gibi görünen her şeyi bariz bir şekilde görmezden gelişini de betimliyordu.
ABD’deki opioid krizinde Sackler ailesinin suç ortaklığı
İlaç şirketlerini genellikle uyuşturucu kaçakçıları olarak görmesek bile onlar da bazen bilerek, bazen de bilmeden yasa dışı uyuşturucuların kitlesel kullanımının temellerinin atılmasında büyük rol oynar.
ABD’deki Sackler ailesinin devasa ilaç şirketi Purdue Pharma, son derece güçlü bir bağımlılık yaratıcı etkisi olan Oxycontin ilacını yıllarca pazarlayarak opioid türündeki uyuşturucuların bu ülkeyi istilasında önemli bir rol oynadı.
Bu şirket, söz konusu ilacı pazarlamak için bağımlılıkla ilgili çok zayıf bilimsel verilere dayalı saldırgan ve vicdansız bir kampanya yürüttü. Doktorlar bu ilacı reçete etmemeye başladığında ise artık bağımlı hâle gelmiş insanlar genellikle yasa dışı olan diğer opioidlere yöneldiler. Önce eroin, sonra sentetik bir opioid olan fentanyl kullanmaya başladılar.
Sonuç, son 10 yılda ABD’deki aşırı doz ölümlerde yaşanan patlama oldu. New Yorker dergisinden Patrick Radden Keefe’nin bu haberi, Sackler ailesinin yükselişini ve ardından kendilerine karşı başlatılan hukuki süreçler nedeniyle kısmen çöküşlerini anlatıyordu.
Haberin gösterdiği gibi söz konusu aile, New York’taki Metropolitan Sanat Müzesi’ne bir bina bağışlamak ve dünyanın dört bir yanındaki bir dizi müze ve üniversiteye büyük bağışlar yapmak gibi hayırsever faaliyetlerle itibarını aklamaya çalıştı.
Uyuşturucu kaçakçılığının nasıl inceleneceğine dair 5 ipucu
- Az aslında çoktur: Bir vakaya, bir karaktere, bir hikâyeye odaklanmaya çalışın. Bu, araştırmaları kapsam açısından sınırlı tutmanıza ve daha yönetilebilir hâle getirmenize yardımcı olur.
- Birincil kaynakları bulun: Araştırmanızı oluşturmak için kaynaklarla görüşmeler yapın veya birincil kaynak materyali güvenceye alın. Bu, insan hikâyelerini daha ayrıntılı ve ilgi çekici bir biçimde anlatmanızı sağlar.
- Sabır ve özenle kaynakları geliştirin: İlk denemede harika haberler ortaya çıkmaz. Bağlantılar kurun. Düzenli irtibatla ve tek bir habere bağlı kalmayan ilişkiler geliştirerek teması sürdürün.
- Derine inin: Uyuşturucu kaçakçılığı hikâyeleri sadece harika haber konuları olmanın yanı sıra yapısal sorunları, sisteme dair meseleleri ve hayatımızı yöneten temaları eşelemek için fırsattır. Kitleleri çekmek için uyuşturucu kaçakçılığı hikâyelerinden yararlanabilir ve daha büyük sorunlar hakkında konuşmanızı sağlayan fırsatları kullanabilirsiniz..
- Önce güvenlik: Harika haberler yapmak, cephe hattından ilgi çekici ve birinci elden anektotlar edinmek için kendinizi feda etmek demek değildir. İşinize yarayacak, editörlerinizin ve yayıncılarınızın destekleyeceği, sizi veya sevdiğiniz insanları tehlikeye atmayacak haberler bulun.
Sonuç olarak, uyuşturucu kaçakçılığı sınırları aşan, kentsel ve kırsal alanlara benzer şekilde nüfuz eden, gezegendeki her sınıfı ve ırkı içeren, kamusal ve özel hayatın neredeyse her köşesini etkileyen bir iştir.
Bu işi, olduğu gibi haberleştirin: Yani parçalarına ayırın, arkasında yatan politikalarla ekonomisini deşifre edin ve bu işin direksiyonunda olan yahut ondan etkilenen insanların hikâyelerini anlatın.
- Bu makale ilk olarak Global Investigative Journalism Network’te (GIJN) 13 Eylül’de İngilizce yayımlandı. Verigazeteciligi.com tarafından önceki gün Türkçeleştirilen metinde bazı küçük düzeltmeler yaptık ve birkaç arabaşlık ekledik. Spotta bahsedilen Sedat Peker’in iddialarıyla ilgili güncel arka plan bilgisi ise şu haberde bulunabilir.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR – J RAPORU: SEDAT PEKER, SÜLEYMAN SOYLU, MEDYA VE GAZETECİLER
