Seçim günü yasakları ve gazetecinin hakları: Kısa bir hukuk rehberi

Seçim sürecinde hangi yasalar uygulanıyor?

Anayasa, basın özgürlüğünü güvence altına alır. Ancak, adil ve şüphesiz bir seçim süreci sağlamak için, basın faaliyetlerine de bazı kısıtlamalar getirilmiştir. Ancak bu kısıtlamalar Yüksek Seçim Kurulu, seçim sürecindeki basın faaliyetlerine yönelik kuralları belirler. Bu süreçte uygulanacak yasalar arasında Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun, Milletvekili Seçimi Kanunu ve Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu bulunmaktadır.

Anayasa madde 28 ve devam hükümleri basın özgürlüğünü teminat altına almaktadır. Bu özgürlüğün kısıtlanabileceği hâller ilgili hükümlerde sayılmakla birlikte seçim sürecinde dürüst ve şaibesiz bir seçim yapılabilmesi adına basın faaliyetlerine de aşağıda belirtildiği üzere kimi kısıtlamalar getirilmiştir. Bu kısıtlamalar hiçbir suretle basın özgürlüğünü ve haber alma hakkını ortadan kaldırılacak şekilde yapılamaz.

Anayasa’nın madde 79 hükmü ile seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma seçim süresince ve seçimden sonra seçim konuları ile ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama görev ve yetkisi Yüksek Seçim Kurulu’na verilmiştir.

Seçim günü yayın kısıtlaması hangi saatler arasında?

Bununla beraber 6112 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun madde 30 hükmü uyarınca seçim dönemlerinde yapılan yayınlara ilişkin usul ve esaslar Yüksek Seçim Kurulu tarafından düzenlenir. Dolayısıyla seçim sürecindeki serbestlikler ve kısıtlamalar konusundaki yetkili karar mercii Yüksek Seçim Kurulu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Seçimlerin ne şekilde yürütüleceğine dair mevzuata bakıldığında ise 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun, 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu ve 6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu seçim sürecinde uygulanacak olan mevzuatı oluşturan kanunların en önemlileri olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca YSK içtihadı ve genelgeleri seçim kural ve yasaklarına dair diğer önemli başvuru belgeleridir.

298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’da seçim sürecinde yürütülen basın faaliyetleri ile alakalı düzenlemeler aşağıdaki şekilde sayılmıştır:

1. Madde 55/B hükmü uyarınca oy verme gününden önceki on günlük sürede, yazılı, sözlü ve görsel basın ve yayın araçları ile kamuoyu araştırmaları, anketler, tahminler, bilgi ve iletişim telefonları yoluyla mini referandum gibi adlarla bir siyasi partinin veya adayın lehinde veya aleyhinde veya vatandaşın oyunu etkileyecek biçimde yayın yapılması ve herhangi bir surette dağıtımı yasaktır.
2. Madde 80 uyarınca Seçim günü saat 18.00’a kadar radyolar ve her türlü yayın organları tarafından seçim ve seçim sonuçları ile ilgili haber, tahmin ve yorum yapılması yasaktır.

Saat 18.00 ile 21.00 arasında ancak radyolarda Yüksek Seçim Kurulu tarafından seçim ile ilgili olarak verilecek haber ve tebliğler yayımlanabilir.

Saat 21 den sonra ise bütün yayınlar serbesttir.

1. Madde 82 uyarınca basın mensuplarının sandık çevresinde, sandık başı işlemlerine engel olmamak şartıyla ve haber amacıyla görüntü ve bilgi elde etmeleri serbest bırakılmıştır.
2. Aynı kanun madde 81 uyarınca sandık çevresi, oy sandığının konulduğu ve sandık kurulunun görev yaptığı oda, bölüm veya bu amaçla oluşturulan yerdir.
3. Madde 151 hükmü ile seçimden bir önceki gün saat 18.00’dan sonra “asılsız” haber çıkaranlar üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır şeklinde düzenleme bulunmaktadır.

İkinci tura kalırsa yayın kısıtlaması ne zaman olur?

Önümüzdeki seçimlere yönelik Yüksek Seçim Kurulu’nun 15/03/2023 Tarihli ve 2023/123 ve 2023/124 sayılı kararlarında basın ve propaganda faaliyetlerine ilişkin aşağıdaki kararlar alınmıştır:

1. Basın ve iletişim araçları yoluyla yapılacak propagandanın 13 Mayıs Cumartesi saat 18.00’a kadar, seçimin ikinci tura kalması hâlinde ise 27 Mayıs Cumartesi 18.00’a kadar yapılabileceği belirlenmiştir.
2. Oy verme gününden önceki on gün içinde 4 Mayıs 2023 Perşembe gününden itibaren 13 Mayıs 2023 Cumartesi günü saat 18.00’e kadar; seçimin ikinci oylamaya kalması hâlinde ise Yüksek Seçim Kurulu tarafından birinci oylamanın kesin sonuçlarının ilân edileceği 19 Mayıs 2023 Cuma gününden itibaren 27 Mayıs 2023 Cumartesi günü saat 18.00’e kadar yazılı, sözlü ve görsel basın ve yayın araçları ile; kamuoyu araştırmaları, anketler, tahminler, bilgi ve iletişim telefonları yoluyla mini referandum, gibi adlarla, bir siyasi partinin veya adayın lehinde veya aleyhinde veya vatandaşın oyunu etkileyecek biçimde yayın yapılmasının ve herhangi bir surette dağıtımının yapılmasının yasak olduğuna karar verilmiştir.

Gazetecilerin sandık çevresinde görev yapması için basın kartı şart mı?

Sandık çevresi ve oy sandıklarının bulunduğu binalarda gazetecilerin görevlerini yapması için basın kartı ve akreditasyon şartı aranmaz. Basın kartı sadece gazetecinin kimliğinin tespitine yarayan bir araçtır. Bu sebeple gazetecilerin çalıştıkları kurumlardan veya ulusal/uluslararası meslek örgütlerinden aldıkları kimlikler seçim günü çalışmaları için yeterlidir.

Basın kartı, akreditasyon, güvenlik veya seçim gizliliği gibi sebeplerle gazetecilerin mesleki faaliyetleri engellemek kamu görevinin icrasının engellenmesi olup ve Türk Ceza Kanunu’na göre suç teşkil etmektedir.