2024 Sigma Ödülleri’nde 78 ülkeden 591 veri gazeteciliği projesi yarıştı. Uydu görüntülerini ve algoritmaların taraflı kararlarını inceleyen veri temelli haberler, bu yılki ödüllerin önemli bir bölümünü kazandı. ABD, İngiltere, Almanya, Hollanda, Nijerya, Bangladeş ve Tayvan’dan gazetecilerin çalışmaları ödüllendirildi. Uluslararası jürinin ödüle değer bulduğu 10 veri gazeteciliği projesini özetledik:
1. Financial Times (İngiltere): “Çin İslam’ı nasıl yıkıyor” başlıklı araştırmayı 9 gazeteci yürüttü. Çin’deki 4.450 adet caminin son dönemdeki “dönüşümü” haberde ayrıntılarıyla incelendi. Çin hükûmetinin Arap üslubundaki yapıları “Çinlileştirme” projesini belgeleyen ilk çalışma böylece ortaya çıktı. Haber, Pekin yönetiminin sadece Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde değil, ülkenin dört bir yanında camilerin minarelerini ve kubbelerini söküp pagoda gibi Çin mimarî öğeleriyle yapıları yeniden inşa ettiğini gösteriyor (üstteki görsel).
2. Bloomberg (ABD): “İnsanlar taraflıdır, üretici yapay zekâ ise daha da taraflı” başlıklı haber, Leonardo Nicoletti ve Dina Bass imzalı. Bloomberg gazetecileri bu haber için metinden görsel üreten modelleri kullanarak farklı mesleklerden 5 bin çalışanın “fotoğraflarını” oluşturdu. Bir yandan da çeşitli suçlarla ilişkilendirilen insanların görüntüleri üretildi. Ardından resmî istatistiklere göre bu grupların gerçekteki ırk ve cinsiyet dağılımı incelendi. Sonuçta yapay zekânın, insanların taraflı bakışını yeniden ve daha güçlü olarak ürettiği saptandı.
3. Wired (Uluslararası): “Şüphe makinesinin içinde” başlıklı haber, 24 kişilik uluslararası bir gazeteci ekibinin işi. Ekip, Hollanda’nın Rotterdam kentinde işsizlik maaşı almak için sahtekârlık yapanları belirlemek üzere kullanılan algoritmanın nasıl çalıştığının kamuoyuna açıklanması için yetkililerle bir buçuk yıl müzakere yürüttü. Algoritmanın hedef aldığı Rotterdam sâkinleri, soruşturma boyunca hizmetlerden mahrum bırakılıyor ve evlerine baskın düzenlenebiliyor. Gazeteciler, ciddî sonuçları olan bu algoritmanın insanları anadilleri, cinsiyetleri ve hatta giyim tarzlarına göre “risk” diye değerlendirdiğini, üstelik vardığı sonuçların isabet oranının zar atmaktan çok farklı olmadığını ortaya çıkardı.
4. Netra News (Bangladeş): “Ölü sayısı” adlı araştırmayı Bangladeşli 10 gazeteci yaptı. Haber, bu Güney Asya ülkesindeki yargısız infaz vakalarını konu alıyor. Jüri şu ifadeleri kullandı: “İstihbarat örgütlerini ve kolluk kuvvetlerini soruşturmanın son derece tehlikeli olduğu Bangladeş’te çalışan ve risk alan isimsiz gazetecilere bu hikâyeyi gün ışığına çıkardıkları için teşekkür etmeliyiz. Bu çaba, sınırötesi veri gazeteciliğinin güvenli olmayan ortamlardaki muhabirleri koruyabileceği ve aynı zamanda son derece önemli konuları ortaya çıkarabileceği bir geleceğin işaretidir.”
5. Grist (ABD): “Nasılsa rüzgâr esiyor” başlıklı haber, Naveena Sadasivam ve Clayton Aldern imzasıyla yayımlandı. Haberde, Texas Körfezi kıyısındaki bir kimyasal tesis ele alınıyor. Koch şirketine ait olan ve yerel bir yasadaki boşluğu keşfeden bu tesisin yöneticileri, tesisin pervanelerini rüzgârın estiği yöne göre çalıştırıp salınan zehirli gazların yasal sınırın altında kalmasını sağlıyor. Sonuçta olan, zehirli gazı soluyan bölge yerlilerine oluyor.
6. TW Reporter (Tayvan): “İlk ada zincirine karşı Çin’in savaş davulları” başlıklı haberde Tayvanlı 11 gazetecinin imzası var. Jüri haberi şöyle özetliyor: “Proje, ham askeri verileri alıp dünyanın önemli parlama noktalarından birinde patlak verebilecek bir savaşın tehlikelerini vurgulamak için ilgi çekici bir görsel anlatıya dönüştürdü. Bu meseleyi gözden kaçırmış olabilecek bir izlerkitle için çatışmanın risklerini daha net hâle getirdi” (alttaki görsel).
7. HumAngle Media (Nijerya): “Nijerya’nın unutulmuş toplu mezarları” konulu bu haber de uydu görüntülerinin analizine dayanıyor. 5 gazetecinin imza attığı araştırma, açık kaynaklı araştırma yöntemlerinin sadece büyük haber kuruluşlarınca değil, daha küçük ekiplerce de kullanıldığında kayda değer çalışmaların ortaya çıkabileceğini gösteriyor. Jüri, ayrıca bu haberin diğer gazeteciler tarafından kullanılabilecek bir yönteme sahip olduğunu vurguluyor.
8. The Markup (ABD): “Los Angeles’ta evsizlik” başlıklı haber, Colin Lecher ve Maddy Varner’a ait. Rotherdam’da olduğu gibi bu ABD kentinde de yerel yetkililer birçok kararı alırken artık algoritmalar kullanıyor. Bu kez konu, konut ve barınma yardımı. Haber, algoritmanın Los Angeles’taki siyah ve Latino azınlığın “öncelik” skorlarını taraflı bir şekilde düşük verdiğini gösteriyor.
9. Streetsblog NYC (ABD): “Hayalet plakalar” başlıklı haberin muhabiri Jesse Coburn, New York’ta karaborsaya düşen geçici otomobil plakalarını inceliyor. 4 bölüm ve takip haberlerinden oluşan bu uzun soluklu araştırma, bazı ikinci el otomobil satıcılarının yasadaki boşlukları kullanarak elde ettikleri geçici plakaları suçlulara nasıl sattığını ortaya koyuyor.
10. Airwars (Uluslararası): “Şahid’in yılı” başlıklı haber, Der Spiegel ve Financial Times gazetecilerinin de dâhil olduğu 14 kişilik uluslararası bir ekipçe üretildi. İran’ın çok ucuza üretip sattığı silahlı insansız hava aracı HESA Şahid-136’nın Rusya tarafından Ukrayna işgalinde nasıl kullanıldığına odaklanan haber, jürinin ifadesiyle şöyle: “Eser, saldırı modellerine ilişkin derinlemesine veri analizini, bunların sonuçlarına ilişkin birinci şahıs anlatımlarını ve hem bu silahların tarihine hem de kullanım biçimlerine ilişkin çok sayıda bağlamı bir araya getiriyor. Hikâye, basit ama etkili bir dizi veri görselleştirmesi, akananlatım (scrollytelling) bölümleri, insansız hava araçlarının iyi uygulanmış 3 boyutlu vektörleriyle birlikte fotografik ve sesli kanıtlarla anlatıyı örüyor. Özetle, zengin bir multimedya deneyimi…”
22 Mart’ta açıklanan 2024 Sigma Ödülleri’ni kazananların yanı sıra bu yılın 591 başvurusu ve geçmişteki başvuruların tamamı şu sayfada yer alıyor. İlk aşamada tüm başvuruları, akademisyen Pınar Dağ’ın da üyesi olduğu, Google yöneticisi Simon Rogers’ın başkanlık ettiği 19 uzmandan oluşan uluslararası kurul değerlendirdi. Bu kurul 52 eserlik bir kısa liste oluşturdu. Semafor’dan Gina Chua ve Temple Üniversitesi’nden Aron Pilhofer’ın liderliğindeki jüri ise kısa listeyi değerlendirip Sigma ödülüne değer bulunan 10 eseri seçti. Toplam 5 bin dolarlık para ödülü, kazananlar arasında paylaştırılacak.
GEÇEN YILIN SIGMA ÖDÜLLÜ HABERLERİ:
SIGMA ödülleri açıklandı: Dünyadan 10 veri gazeteciliği örneği
