10 maddede yazı tipleri: Font nasıl değiştirilir, nereden bulunur ve daha fazlası

Yazı tipleri ve fontlar, medya işinin ayrılmaz bir parçası. Gazetecilerin de yararlanabileceği bu kısa rehberde, Türkçe’ye özel tasarlanmış fontlardan “sans serif” gibi teknik terimlere, yazı tiplerinin stil ve sınıflarından tipografinin tarihine dek çeşitli alanlarda az veya yanlış bilinenlere değiniyoruz.

Gazetecilik ve yazı tipleri, tarih boyunca her zaman iç içe geçmiş iki kavram. Haberlerin sunumu ve okunabilirliği, yazı tiplerinin estetik değeri ve kullanılabilirliğiyle yakından ilgili. Öncelikle, “font” ve “yazı tipi” terimlerinin son yıllarda eş anlamlı olarak kullanıldığını, ancak aslında farklı şeylere işaret ettiğini vurgulayalım.

1. Yazı tipi nedir?

Yazı tipi (typeface), bir alfabenin veya dilin karakterlerinin görsel tasarımını ifade eden terimdir. Yazı tipleri, tipografi sanatının temel taşıdır. Yazının biçimini ve stilini belirler. Modern yazı tipleri, tasarım ve işlevsellik açısından çeşitlilik gösterir, farklı amaçlara hizmet eder. Birçok insanın “font” derken kast ettiği terim aslında yazı tipidir.

2. Font nedir, nasıl değiştirilir?

Font, belli bir yazı tipinin farklı karakterlerine işaret eder. Bir font; harfler, rakamlar, noktalama işaretleri ve diğer karakterlerin tümünü içerir. Basılı ya da dijital ortamlarda kullanılmak üzere hazırlanan fontlar, yazı tipinin boyutu, ağırlığı ve stili gibi özelliklerini belirler.

Örneğin “Bauer Bodoni” çok kullanılan bir yazı tipidir. Bu yazı tipinin standart fontuna “Roman” adı verilir. Ayrıca “bold” (kalın) ve “italik” fontları da vardır. Bu fontlar çeşitli boylarda (punto) sunulur.

Microsoft Word, Google Docs veya Adobe Photoshop gibi belirli bir uygulamada yazı tipi veya font değiştirmek istiyorsanız, o uygulamanın metin düzenleme araçlarını kullanmanız gerekir. Genellikle metni seçtikten sonra, üst menü çubuğundaki font menüsünden veya araç çubuğundaki açılır menüden istediğiniz yazı tipini seçebilirsiniz.

Bilgisayardaki fontları değiştirme ve yeni font yükleme işlemi ise kullanılan işletim sistemine göre farklılık gösterir. Windows ve macOS işletim sistemlerinde font değiştirmenin temel yöntemleri şöyle:

Windows için:

1. Başlat menüsüne gidin, ‘Ayarlar’ı (dişli simgesi) tıklayın ve “Kişiselleştirme” seçeneğine gidin.
2. Sol taraftaki menüden “Yazı Tipleri” seçeneğini tıklayın.
3. Burada, mevcut yazı tiplerini görebilir ve yeni bir yazı tipi yüklemek için “Yeni yazı tipi yükle” seçeneğini tıklayabilirsiniz.
4. Yeni bir yazı tipi yükledikten sonra, metin düzenleyicilerinizde ve diğer uygulamalarınızda bu yazı tipini seçebilirsiniz.

macOS için:

1. Launchpad’e gidin ve “Font Book” uygulamasını açın.
2. “File” menüsünden “Add Fonts” seçeneğini tıklayarak yeni bir yazı tipi yükleyebilirsiniz. İndirdiğiniz yazı tipi dosyasını (.ttf veya .otf) seçin ve “Aç” butonuna tıklayarak yükleyin.
3. Yeni bir yazı tipi yükledikten sonra, metin düzenleyicilerinizde ve diğer uygulamalarınızda bu yazı tipini seçebilirsiniz.

3. “Serif” ve “sans serif” ne demek?

Yazı tiplerinin kategori veya stil olarak tanımlanan özellikleri vardır. “Serif” ve “sans serif” de bunlardan en bilinen ikisi.

1. Serif (serifli): Serif yazı tipleri, yazı karakterlerinin köşelerinde, uçlarında ve bitiş noktalarında küçük çıkıntılara sahip olan yazı tipleridir. Bu çıkıntılara “serif” denir ve yazının akıcılığına ve okunabilirliğine katkı sağlar. Serifler, metnin görsel olarak birbirine bağlanmasına ve gözün daha rahat hareket etmesine yardımcı olur. Bu nedenle uzun paragraflar ve metinler için serif yazı tipleri sıklıkla tercih edilir. Serif yazı tipleri, daha klasik ve geleneksel bir görünüm sunar. Kitaplar, dergiler ve gazetelerde yaygın olarak kullanılır. Özellikle yazılı basın ve akademik yayınlarda tercih edilirler. Old Garamond, Times New Roman, Palatino ve Baskerville gibi popüler serif yazı tipleri vardır.
2. Sans-serif (serifsiz): Sans-serif yazı tipleri, karakterlerin uçlarında ve bitiş noktalarında seriflere sahip olmayan yazı tipleridir. “Sans” Fransızca’da “olmaksızın” anlamına gelir, yani bu durumda “serifsiz” anlamında kullanılır. Sans-serif yazı tipleri, daha modern ve temiz bir görünüm sunar ve metnin okunabilirliği üzerinde farklı bir etki yaratır. Sans-serif yazı tipleri, genellikle başlıklar, altyazılar ve kısa metinler için kullanılır. Ayrıca dijital ortamlarda, özellikle web tasarımında ve kullanıcı arayüzlerinde daha yaygındır. Bu yazı tipleri, düşük çözünürlüklü ekranlarda serife sahip yazı tiplerinden daha okunaklı olabilirler. Helvetica, Arial, Futura ve Gill Sans gibi popüler sans-serif yazı tipleri vardır.

4. Yazı tipi ve fontlarda başka hangi stiller var?

Bir yazı tipinin birden fazla kategoriye girebileceğini vurgulayarak belli başlı diğer kategorileri de birkaç örnekle sıralayabiliriz:

• Slab serif (levha serif): Bu yazı tipi, kalın ve düz serifle karakterize edilir. Bu tür yazı tipleri genellikle başlıklar için kullanılır. Rockwell, Courier ve Clarendon gibi yazı tipleri bu kategoriye girer.
• Script (el yazısı): Bu yazı tipi, akıcı ve elle yazılmış gibi görünen karakterlere sahiptir. Script yazı tipleri, davetiyeler ve el yazısı efekti vermek istediğiniz projeler için kullanılır. Edwardian Script, Brush Script ve Lobster gibi yazı tipleri bu kategoriye girer.
• Decorative/display (dekorafik/gösterim): Bu yazı tipi; süslü, özgün ve çoğunlukla dikkat çekici karakterlere sahiptir. Reklam, afiş ve başlıklar için kullanılır, ancak genellikle uzun metinler için uygun değildir. Cooper Black, Algerian ve Plakkaat gibi yazı tipleri bu kategoriye girer.
• Monospace (eş boşluklu): Bu yazı tipi, her karakterin aynı sabit genişliğe sahip olduğu karakterlere sahiptir. Genellikle kod yazımında ve düz metin belgelerinde kullanılır. Courier, Monaco ve Consolas gibi yazı tipleri bu kategoriye girer.

5. Yazı tipleri ve fontların sınıflandırması nasıl yapılır?

Üstte yazı tiplerinin kategorilerini (veya stil) anlattık. Yazı tipleri ayrıca belirli sınıflara (classification) ayrılıyor. Vox-ATypI sınıflandırması, yazı tiplerini 11 ana gruba ayıran, Uluslararası Tipografi Derneği (ATypI) tarafından kabul edilen bir sistem. Vox-ATypI yazı tipi sınıflandırması özetle şöyle:

• Humanist: Bu kategori, eski el yazısı formlarına benzerlikler gösteren, genellikle dik açılı ve açık formlu yazı tiplerini içerir. Humanist serif ve sans-serif yazı tipleri bu kategoriye girer.
• Garalde: 15. ve 16. yüzyıllardan itibaren kullanılan ve karakteristik yuvarlak ve açık formlara sahip olan yazı tiplerini içerir. Garamond ve Palatino gibi yazı tipleri bu kategoriye dâhildir.
• Transitional: Bu kategori, Barok ve Aydınlanma dönemleri arasında ortaya çıkan ve dik açılı, daha az kontrastlı formlara sahip yazı tiplerini içerir. Baskerville ve Times New Roman gibi yazı tipleri bu kategoriye girer.
• Didone: Bu kategori, 18. ve 19. yüzyılların sonlarına doğru popüler olan ve ince ve kalın çizgiler arasındaki büyük kontrastla tanınan yazı tiplerini içerir. Bodoni ve Didot gibi yazı tipleri bu kategoriye dâhildir.
• Mechanistic: Bu kategori, Sanayi Devrimi’nden etkilenen ve düz, geometrik formlara sahip yazı tiplerini içerir. Slab serif yazı tipleri ve Futura gibi bazı sans-serif yazı tipleri bu kategoriye girer.
• Lineal: Bu kategori, modern sans-serif yazı tiplerini içerir ve daha düz, düz çizgili formlara sahip olanları kapsar. Helvetica ve Univers gibi yazı tipleri bu kategoriye dâhildir.
• Glyphic: Bu kategori, taşa kazınmış veya oyulmuş yazıları andıran yazı tiplerini içerir. Bu tür yazı tipleri genellikle kalın, çizgi çekirdekli ve geniş serifle karakterize edilir.
• Script: Bu kategori, el yazısı veya kaligrafi tarzında yazı tiplerini içerir ve daha akıcı, doğal formlara sahiptir. Zapfino ve Mistral gibi yazı tipleri bu kategoriye girer.
• Blackletter: Bu kategori, Gotik ve Fraktur gibi Ortaçağ Avrupası’ndan esinlenen yazı tiplerini içerir ve karmaşık, süsleyici formlarıyla tanınır.
• Non-Latin: Bu kategori, Latin alfabesi dışındaki yazı sistemlerine dayanan yazı tiplerini içerir; örneğin Arap, Hint, Çin ve Japon yazı tipleri…
• Experimental: Bu kategori, geleneksel sınıflandırmaların dışında kalan, özgün veya deneysel tasarımlara sahip yazı tiplerini içerir. Bu tür yazı tipleri, tipografi dünyasında yeni fikirler ve yaklaşımlar sunar.

Vox-ATypI, tipografi alanında daha ayrıntılı bir sınıflandırma sunar. Yazı tiplerini estetik, tarihsel ve stilistik özelliklerine göre gruplar. Bu sınıflandırma sistemi, tipografik tasarımın ve yazı tipi seçiminin daha bilinçli ve bilgilendirici bir şekilde yapılmasına yardımcı olur.

Bu sınıflandırma sisteminin sürekli evrim geçiren tipografi dünyasındaki tüm yazı tiplerini kapsamayabileceğini, ayrıca kategorilerde olduğu gibi bir yazı tipinin birden fazla sınıfa girebileceğini unutmamak gerekir.

6. Resimden font bulma

İnternette aradığınız fontu bulmak için çeşitli yöntemler vardır. Yazı tiplerinin ve fontlarının da telif haklarıyla korunduğunu unutmayın. İşte adım adım bir rehber:

a. İnternet üzerindeki font kütüphanelerini ve mağazalarını kullanın: Google Fonts, Adobe Fonts, DaFont, Font Squirrel ve MyFonts gibi platformlar, büyük font koleksiyonları sunar. Bu sitelerde arama yaparak istediğiniz fontu bulabilirsiniz.

b. Font tanıma uygulamaları ve siteleri: Bir önceki maddede sıralanan uygulamalar ve siteler, belirsiz bir fontu tanımak için kullanılabilir. Görsel veya açıklama yoluyla istediğiniz fontu tanımlayabilir ve benzer fontlar bulabilirsiniz.

c. Tasarımcılarla iletişime geçin: Fontun tasarımcısına veya lisans sahibine ulaşarak istediğiniz fontun lisansını satın alabilirsiniz.

8. En güzel fontlar hangileri?

En güzel fontlar kişisel zevke ve kullanım amacına göre değişiklik gösterir. Tipografi alanında yaygın olarak kullanılan bazı fontlar şunlar:

a. Helvetica: İsviçreli tipograflar tarafından 1957’de tasarlanan Helvetica, temiz ve okunabilir bir tasarımıyla dikkat çeker. Minimalist ve modern bir görünüm arayanlar için mükemmel bir seçimdir.

b. Times New Roman: 1931’de Stanley Morison tarafından İngiliz gazetesi The Times için tasarlanan Times New Roman; özellikle kitaplar, dergiler ve gazeteler için popülerdir. Okunabilirliği ve klasik görünümü ile ünlüdür.

c. Futura: 1927’de Alman tipograf Paul Renner tarafından tasarlanan Futura, geometrik şekillerle oluşturulan temiz ve modern bir yazı tipidir. Logo ve başlık tasarımlarında sıklıkla kullanılır.

d. Garamond: 16. yüzyıl Fransız tipografi ustası Claude Garamond’un adını taşıyan Garamond, kitap ve dergi basımında sıkça kullanılır. Klasik ve zarif bir görünüm sunar.

e. Arial: 1982’de Monotype Corporation tarafından tasarlanan Arial, Helvetica’ya benzer bir görünüme sahip ve okunabilirliğiyle bilinir. Web ve metin düzenlemede yaygın olarak kullanılır.

9. Gazetecilikte en çok kullanılan yazı tipleri neler?

Gazetecilikte yazı tipi kullanımının tarihi, matbaanın icadı ve Avrupa’da ilk gazetelerin yayımlanmasıyla başlar. 15. yüzyılın sonlarında Johannes Gutenberg’in matbaayı icat etmesi, yazılı metinlerin üretiminde devrim yaratmış ve gazeteciliğin doğuşuna ön ayak olmuştu.

İlk gazeteler, genellikle siyah ve beyaz renkte, sade ve okunabilir yazı tipleri kullanarak basılırdı. 19. yüzyılın ortalarından itibaren gazetelerde kullanılan yazı tipleri çeşitlenmeye başladı. O dönemde, gazeteler reklam alanı yaratmak ve dikkat çekmek için daha büyük, iddialı başlıklar kullanmaya başladı. Bu, yazı tipi tasarımında büyük bir değişim yaşanmasına neden oldu.

20. yüzyılda bilgisayar ve dijital teknolojilerin gelişimiyle yazı tipi tasarımı daha da çeşitlendi ve gazetecilikte kullanılan yazı tipleri özelleşti. Türkiye’de bu konuya yeterince özen gösterilmese de bugün dünyada gazeteler ve dijital medya platformları farklı yazı tiplerini kullanarak içeriklerini öne çıkarıp okunabilirliği artırmaya çalışıyor.

Üstte ismi geçen “en güzel fontların” yanı sıra şu yazı tipleri de gazetecilikte sıkça kullanıyor:

• Georgia: 1993 yılında Matthew Carter tarafından tasarlanan Georgia, özellikle web ortamında kullanılmak üzere geliştirilmişti. İyi okunabilirlik sağlayan bu yazı tipi, gazetelerin dijital versiyonlarında sıklıkla kullanılır.
• Franklin Gothic: 1902’de Morris Fuller Benton tarafından tasarlanan Franklin Gothic, sans-serif yazı tipi ailesine ait. Birçok gazete başlıklarında kullanır.
• Bodoni: 18. yüzyıl İtalyan tipograf Giambattista Bodoni tarafından tasarlanan Bodoni, ince ve kalın çizgilerin kontrastıyla karakterize edilir. Gazetelerde başlıklarda ve logolarda sık kullanılır.
• Palatino: 1948’de Hermann Zapf tarafından tasarlanan Palatino, klasik ve okunabilir bir yazı tipi olarak bilinir. Hem basılı hem de dijital gazetecilikte metin gövdesi ve başlıklar için kullanılır.

Şunu da belirtelim: Journo’nun logosunda Chunk Five, başlıklarında ise Fira Sans yazı tipini kullanıyoruz.

10. Türkçe fontlar

Sadece Türkçe bir daktiloya bakarak diller hakkında öğrendiklerim

En iyi logolar: Ressamlara en beğendikleri yayıncı logolarını sorduk