Haberlerde dil kullanımına ve doğru yazıma dikkat edilmesi gerektiği söylendiğinde genellikle yazım yanlışları ön plana çıkıyor. Oysa noktalama yanlışları da okuduğumuzu anlamada en az yazım kadar önemlidir. Noktalama işaretleri bir haberin okunmasında, anlatılmak ya da vurgulanmak istenenin doğru bir şekilde anlaşılmasında önemli bir yer tutar. Son dönemde yayımlanan haberlerde sıkça yapılan noktalama yanlışlarını inceledik.
Tırnak ile birlikte diğer noktalama işaretleri nasıl kullanılır?
Türk Dil Kurumu (TDK) kurallarına göre alıntılama yapılırken tırnak içerisinde verilen tümcenin bitiminde noktalama işareti kullanılması gerekir.
Tırnak işaretinin kullanıldığı birçok haberde tırnağın içinde olması gereken noktalama işareti ihmal ediliyor.
Osman Müftüoğlu’nun Hürriyet’teki köşe yazısından güncel bir örnek verebiliriz:
- Fahrettin Koca da dikkati çekti, “Sinir ve depresyon ilaçlarının satış rakamlarında patlama noktasına vardık” dedi.
TDK kurallarına göre bu ifade, tırnak içindeki alıntının sonuna nokta koyarak şöyle yazılmalıydı:
- Fahrettin Koca da dikkati çekti, “Sinir ve depresyon ilaçlarının satış rakamlarında patlama noktasına vardık.” dedi.
Tek tırnak ne zaman kullanılır?
TDK kurallarına göre cümle içinde belirtilmek istenen sözler tek tırnakla değil, çift tırnakla gösterilmeli. Yeni Şafak’ın şu haberindeki başlık, bu tür yanlış kullanıma dair sayısız örnekten biri.
TDK noktalama işaretlerinde tek tırnak işaretinin kullanımını ise şöyle açıklıyor:
- Tırnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanılır.
Tek tırnağın başka bir kullanım alanı yok.
Kısaltmalara ekleri nasıl getiririz?
Gazete Duvar’da yayımlanan haberin başlığı şöyle: “KYK’da porsiyon küçüldü, AK Partili Erdoğan ‘peygamberimiz de mideyi boş bırakırdı’ dedi”
TDK kurallarına göre “k” ince okunmalı ve harflerin okunuşu esas alarak eki ona göre getirilmelidir. Bu yüzden başlıkta bu kısaltma, “KYK’de” şeklinde yazılmalıydı.
Düzeltme işareti (şapka) ne zaman kullanılır?
Düzeltme işaretinin kullanımına dair kafa karışıklığı henüz giderilmiş değil. TDK düzeltme işaretinin kalkmadığını ve belirli durumlarda kullanmamız gerektiğini, kullanılmadığında yazım yanlışlığına yol açtığını belirtiyor.
Örneğin 19 Ekim’de Milliyet’te yayımlanan şu haberde “hala” sözcüğü “henüz” anlamı taşıyor. Akrabalık bildiren “hala” ile anlam karışıklığı yaratabileceği için bu sözcük “hâlâ” şeklinde yazılmalıydı. Aynı haberde “şikayet” sözcüğü de “şikâyet” şeklinde olmalıydı.
Haberde “hafriyat” sözcüğü de yanlış kullanılmış ama bu türden hatalar başka bir yazının konusu olsun.
Aktarı cümlelerini nasıl yazarız?
Sedat Ergin’in Hürriyet’te yayımlanan köşe yazısında şu ifade var:
- Örneğin, Cumhurbaşkanı Erdoğan, ertesi gün 25 Mart 2018 tarihinde Trabzon’da yaptığı bir konuşmada “Fırat Kalkanı Harekâtı ile terör koridoru projesine ilk darbeyi vurduklarını, ardından Zeytin Dalı Harekâtı ile bu koridoru Akdeniz’e bağlama çabasının önünün kesildiğini belirterek, “İnşallah kısa sürede Tel Rıfat’ı da kontrol altına alarak, bu harekâtı hedefine ulaştıracağız” diye konuştu.
Bu ifadedeki ilk tırnak işareti, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sözünün alıntılandığını belirtiliyor ancak sonrasında dolaylı anlatıma geçilip bir başka cümlesi ayrıca tırnak işareti içine alınıyor. “Fırat Kalkanı Harekâtı” yazılacakken tırnağın kapatılması unutulunca yapılan bir hata olsa gerek…
Özel isimden sonra gelen her ek kesme işaretiyle gösterilir mi?
TDK kurallarına göre kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.
Haberlerde bu kural da sık sık ihlal ediliyor. Yeniçağ’daki “İstanbul Teknik Üniversitesi’nde büyük rezalet” başlığı ve Yeni Şafak’ın şu haberindeki “Güney Kore Sendikalar Konfederasyonu’nun“ ifadesi bu konuda güncel örnekler.
Editörün notu: Şu yazının sonunda da belirtildiği gibi, Journo’da genel olarak TDK yönergelerine uysak da bazı istisnalar var. Bu istisnalar, özellikle son yıllarda değiştirilen bazı TDK kurallarının, kendi içinde çelişkili, tutarsız veya işlevsiz olmasından kaynaklanıyor. Örneğin üstteki son madde, belirli özel isim türlerine yönelik gereksiz bir istisna getirerek Türkçe yazımda standartlaşmayı zorlaştırıyor. Bu nedenle biz de mesela “Güney Kore Sendikalar Konfederasyonunun” yerine, “Güney Kore Sendikalar Konfederasyonu’nun” yazmayı tercih ediyoruz. İlk iki maddedeki tırnak kullanımının Türkçe basında bir yazım geleneğine dayandığını da belirtmek gerekir. Gazeteler, alıntılama yapılırken tırnak içerisinde verilen tümcenin bitiminde noktalama işareti kullanımının cümlenin akıcılığını bozup okunabililirliğini düşürdüğünü savunarak bu TDK kuralına karşı çıkageldi. Başlıklarda çift yerine tek tırnak kullanılması da kâğıt gazete sütunlarında yer tasarrufu amacıyla yaygınlaşmış bir uygulama olsa gerek.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR – ŞAPKA İŞARETİ KALDIRILDI MI?
