Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’na (RTÜK) internet yayınlarını denetleme yetkisi veren yönetmelik bugün Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yeni uygulamayı “Netflix buzlanacak” diye özetlemek eksik bir yaklaşım… Kontrol mekanizmasının internetteki haber yayıncılarını da kapsayacağını vurgulayan Prof. Dr. Yaman Akdeniz’e göre “Hedef sansür. Başka açıklaması yok.” Bireysel yayıncılar bile bir gün RTÜK radarına girebilir. Akdeniz, RTÜK’ün interneti sansür yönetmeliğini Journo takipçileri için beş soruda özetledi.
6112 sayılı ‘Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’a 21 Mart 2018 tarihinde “Yayın Hizmetlerinin İnternet Ortamından Sunumu” başlıklı 29/A maddesi eklenmişti.
Bu maddenin beşinci fıkrasında, internet ortamından radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetlerinin sunumuna, bu hizmetlerin iletimine, internet ortamından medya hizmet sağlayıcılara yayın lisansı, platform işletmecilerine de yayın iletim yetkisi verileceği belirtiliyordu.
Yayınların denetlenmesi ve maddenin uygulanmasına ilişkin usûl ve esasların RTÜK ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından müştereken çıkarılacak bir yönetmelikle düzenleneceği hüküm altına alınmıştı.
Yönetmelik taslağı ilk kez Eylül 2018’de basında yer aldı ve o günden beri sansür tartışmalarının konusu oldu. Bugün ise aylardır süren tepkilere rağmen Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Yönetmeliği, İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz’e sorduk.
‘SETA raporundaki yayıncılar ilk hedef olacak’
1. RTÜK yönetmeliği, video ve sesli yayın yapan dijital haber yayıncılarını nasıl etkileyecek? Bu alanda yabancı televizyon kanallarının Türkçe internet yayınlarından, Türkiye’deki bağımsız gazetecilerin bireysel YouTube ve Scope yayınlarına kadar geniş bir yelpaze söz konusu… Kimler etkilenecek?
Bireysel yayıncılar dışında herkesi etkileyecek yeni RTÜK yönetmeliği. Bireysel iletişimin de ne şekilde değerlendirileceği belli değil. Fakat DW Türkçe, BBC Türkçe gibi haber kaynakları ve özellikle SETA raporunda bahsi geçen dış kaynaklar bu yönetmeliğin ilk hedefi olacak. Yargı reformunda internetten bahsederken yeni bir kontrol mekanizmasının geleceği belli olmuştu. Bu sistem yeni bir kontrol ve sansür mekanizması olacak. Ayrıca Netflix’i dünyada ilk engelleyen ülke olma ihtimalimiz yükseldi.
2. Yönetmelikte “isteğe bağlı yayın hizmetleri” diye geçen Netflix, BluTV, Puhu gibi eğlence temelli platformlarda da RTÜK dayatması olan buzlamalar (blur) mı göreceğiz artık? Ve televizyonda olduğu gibi, ihlal durumunda bu platformlara para cezası veya erişim engellemesi mi gelecek?
RTÜK kesinlikle Netflix, BluTV gibi platformlara el atacak. Sansür ve kontrol daha da artacak. Demokratikleşme derken çok ciddi bir geri adım olarak değerlendiriyorum. Frekans sorunu olmayan bir ortamda lisanslamaya hiç gerek yok. Avrupa’da bu tip engeller veya kontrol mekanizmaları internet yayıncılığı için yok. Bizde olması da ciddi şüphe yaratıyor.
‘Lisans parasını ödemeyene erişim engellenecek’
3. Yönetmelik, internetten radyo yayın lisans bedeli olarak 10 bin, TV ve isteğe bağlı yayın hizmeti lisans bedeli olarak ise 100 bin TL’lik ücretler belirlemiş. Abonelik yoluyla izlenebilen yayınlar ayrıca yıllık net satışlarının binde beşi kadarını RTÜK’e ödeyecek. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Lisans ve ceza bedelleri çok yüksek. Dolayısıyla lisans alamayacak olan yayıncılar veya lisans verilmeyen yayıncılar RTÜK talebi ile sulh ceza hakimleri tarafından erişime engellenecek.
4. 5651 sayılı internet yasası zaten var. Bu yönetmeliğe devlet neden ihtiyaç duydu? Sizce amaç bağımsız internet yayıncılarını da RTÜK eliyle sansürlemek veya otosansüre zorlamak mı?
Başta SETA raporunda bahsi geçen ve yurt dışından Türkiye ile ilgili Türkçe yayın yapan BBC, DW ve VOA gibi haber kaynaklarını zapturapt altına almaya çalışıyor bu yönetmelik. Hedef sansür, başka hiçbir açıklaması yok.
5. Şu anda hem haber hem de eğlence alanında internet üzerinden video ve sesli yayın yapan tüm kuruluşlar lisanssız çalışır duruma düştü. Bugünden itibaren süreç nasıl işleyecek? RTÜK re’sen mi harekete geçecek, şikayete göre mi bakacak?
Yönetmeliğin 10 ve 11. maddeleri için bir aylık bir süre var ama geneli itibarı ile süreç başladı diyebiliriz. RTÜK kendi de harekete geçebilir, şikâyet de gelebilir.
Internet yayınlarına lisans zorunluluğu ve RTÜK denetimini sadece Netflix vb. üzerinden tartışmak hata. Asıl haber üreten alanlara lisans şartı ve denetim geliyor. Bunların çoğunun geliri bile yok ama lisans almak zorundalar. Düzenleme diye sunulan bu kanun sansürdür.
— Şenay Aydemir (@senayaydemir) August 1, 2019
