Türk Dil Kurumu (TDK) 18 kelimenin yazımını iki yıl önce değiştirmişti. Son aylarda yayımlanan yüzlerce haberi tarayarak medyanın bu değişikliğe ne kadar uyduğunu araştırdık. Haberlerde de sıkça geçen, “ünvan” ve “kayyım” gibi sekiz kelimeyi inceledik. Sonuçlara göre medyanın büyük bölümü TDK’nin 2023 tarihli yönergesine uymadı.
Journo’da 2022 tarihli “Gazeteciler imlada hangi kaynakları referans alıyor” başlıklı yazıda editörlere haberleri girerken hangi yazım kılavuzunu esas aldıklarını sormuştuk. Beş haber merkezinde TDK, Dil Derneği ve Necmiye Alpay çoğunluklu cevaplardı.
Temmuz 2023’te ise TDK 18 kelimenin yazımında değişiklik yaptığını açıkladı. Bazı bitişik kelimelerin ayrı, bazı ayrı kelimelerin bitişik yazılmasına karar vermişti. Bu değişikliği şu yazıyla duyurmuştuk.
Bu yazıda ise 2023’te yazımı değişen kelimelerin haber mecralarında nasıl yazıldığını, TDK tarafından yapılan değişikliği esas alıp almadığını araştırdık. Ayrıntılı verileri şu tabloda bulabilirsiniz. Sonuçların özeti ise şöyle:
“kayyım”
TDK, “kayyum” sözcüğünü “kayyım” olarak değiştirdi. Türk Dil Derneği ve Necmiye Alpay ise “kayyum” şeklinde yazmaya devam ediyor.
Hürriyet, Sözcü, Cumhuriyet, BBC gibi birçok haber kuruluşu TDK’nin 2023’te yaptığı değişikliği esas almayarak “kayyum” şeklinde yazmaya devam etti. T24, Bianet, Milliyet, Evrensel gibi kuruluşlar ise bu kelimeyi “kayyım” diye yazıyor.
“hasır altı”
TDK, “hasır altı” kelimesini 2023’te yaptığı değişiklikten önce “hasıraltı” biçiminde bitişik yazıyordu, fakat yaptığı değişiklikle ayrı yazma kararı aldı.
T24 TDK’nin yaptığı değişikliği esas aldı ve bu kelimenin yazımını güncelledi. Diğer birçok haber kuruluşunda ise bu kelimenin bazen ayrı, bazen bitişik yazıldığını görüyoruz.
“ünvan”
Bu kelime “unvan” şeklinde yazılıyordu. TDK bu yazımı güncelleyerek “ünvan” biçiminde yazılmasına karar verdi. Türk Dil Derneği ve Necmiye Alpay hâlâ “unvan” biçiminde yazıyor.
Haber kuruluşlarında ise eskiden beri “ünvan” yazanları da görüyoruz, değişikliği esas almayıp “unvan” yazanları da… Örneğin Hürriyet’in 2015 tarihli bu haberinde ünvan şeklindeki kullanım karşımıza çıkıyor.
T24 ve Sözcü, TDK değişikliğini esas alıp 2023 öncesinde “unvan” diye yazarken değişiklikten sonra “ünvan” ifadesini kullandı. Cumhuriyet ise yazım konusunda Dil Derneğini esas aldığını belirtmişti. Şu haberden de anlaşıldığı üzere, TDK’nin yaptığı değişikliği esas almadılar.
“yeşil soğan/ yeşil biber/ yeşil zeytin”
Bu üç kelimenin TDK dışında bitişik yazılması gerektiğini belirten yoktu. TDK de bu sözcüklerin neden bitişik yazıldığına dair ikna edici bir gerekçe sunmuyordu.
Özellikle “yeşil zeytin” bitişik, “siyah zeytin” ayrı yazılıyordu. Neyse ki TDK, bu kafa karışıklığını gidererek bu kelimelerin tamamının ayrı yazılması gerektiğini açıkladı. Haber kuruluşları ise bu kelimeleri yapılan değişiklikten önce de ayrı yazıyordu.
“çi börek”
TDK, 2023’teki değişiklikle bu kelimenin “çi börek” şeklinde yazılması gerektiğini açıklamıştı. Türk Dil Derneği ve Necmiye Alpay, “çiğbörek” şeklinde yazılması görüşünde.
Haber mecralarında ise bu sözcüğün yazımı konusunda bir netlik yok, “çiğ börek/ çibörek/ çi börek…” Bu üçünü de aynı mecrada, hatta aynı haberin içinde dahi görebiliyoruz. Örneğin Hürriyet şu haberin spotunda “çibörek” yazmış, fakat haberde çiğ börek şeklindeki yazımla da karşılaşıyoruz.
“Doğubayazıt”
TDK, “Doğubeyazıt”ı güncelleyerek “Doğubayazıt” şeklinde yazılması gerektiğini açıkladı. Türk Dil Derneği hâlen “Doğubeyazıt” yazıyor, Necmiye Alpay ise her ikisini de doğru kabul ediyor.
Independent Türkçe’de olduğu gibi bazı haber mecraları zaten “Doğubayazıt” yazıyordu, hâliyle yapılan değişiklikten etkilenmediler.
“yakantop”
TDK, “bitişik yazılan birleşik kelimeler” maddesinde oyun adlarının bitişik yazıldığını belirtiyor. 2023’ten önce “yakan top” ayrı yazılıyordu, bahsi geçen kuraldan dolayı ayrı yazılan bu kelimenin bitişik yazılmasına karar verdi. Bu kelimeyi Türk Dil Derneği ise bitişik yazıyor.
Haberlerde hem bitişik hem ayrı yazımını gördüğümüz bu kelimeyi Yeni Şafak 2015’teki haberinde bitişik yazmış. Anadolu Ajansı, TDK’nin yaptığı değişiklik öncesinde ayrı yazarken şimdi bitişik yazıyor.
“boy pos”
2023 tarihinde yapılan değişiklikle “boy bos” olan kelime, “boy pos” olarak değiştirildi. Türk Dil Derneği bu kelimeyi “boy bos” olarak yazıyor.
Hürriyet’in 2023’teki şu haberinde “boy bos” yazarken TDK’nin yaptığı değişikliği esas almış. Örneğin Nisan 2014’te yaptığı başka bir haberde “boy pos” biçiminde yazıldığı görülüyor.
Bu haberde de görüldüğü üzere TDK kılavuzunu esas alan haber kuruluşları epey azınlıkta. Hâliyle 2023’te yapılan değişiklik de haber mecralarını pek etkilemiş değil. Editörlerin imlada hangi referans kaynaklarına başvurduğunu sorduğumuz habere göre de TDK editörler tarafından güvenilir bulunmuyordu. Her mecranın farklı kaynakları referans alması, dilde bazı ikiliklerin ortaya çıkmasına neden oluyor.
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR:
Gazeteciler imlada hangi kaynakları referans alıyor? 5 haber merkezinde son durum
