“Gazetecilik nedir?” sorusuna sözlükler, “gazetecinin yaptığı iş” gibi yanıtlar veriyor. “Gazeteci nedir?” diye sorarsak bu kez “gazeteciliği iş edinen kimse” türünden tanımlar görüyoruz. Bu kısır döngüyü (biz olumlu anlamda kullanıyoruz) bir yana bırakıp bu soruları gazetecilerin kendisine sorduk. 2022’ye girerken 30 gazetecinin gazetecilik tanımlarını sizler için derledik. Deneyimli gazetecilerin yanı sıra farklı mecralardan ve bölgelerden genç meslektaşlar ile serbest muhabirlerin görüşlerini aldık.
Google aramalarında mesleğe dair en çok sorulan soruların başında “Gazetecilik nedir?” ve “Gazeteciler ne iş yapar?” geliyor. Sözlüklerde geçen tanımlar ise genelde kendi kendisine referans verir nitelikte. (Örneğin TDK Sözlüğü, Kubbealtı Lugâti ve Dil Derneği Sözlüğü)
Bu yüzden gazeteciliğin ne olduğunu bir de gazetecilere sorduk. 30 gazetecinin verdiği yanıtlardaki gazetecilik tanımlarında en sık geçen sözcükler; haber, toplum, bilgi, gerçek/hakikat, meslek, kamu/kamuoyu, doğru ve taraf/tarafsız.
Tanımlarda kullanılan toplam 1.364 sözcük, 613 kökten geliyor. En sık kullanılan 200 ifadenin sözcük bulutu şöyle:
Kısacası gazetecilerin kendi mesleklerine dair tanımları çok çeşitli. Öyle ki, üsttekiler dışında, yanıtlarda 10’dan fazla tekrarlanan sözcük ve kavram yok.
Görüş aldığımız haberciler arasında gazeteciliğin en kısa tanımını, 6 sözcük kullanan İsmail Saymaz yaptı. Olabildiğince özlü tanımlar istediğimizden, uzun yanıtları bir miktar kısalttık.
Gazetecilerin (soyadına göre alfabetik sırayla) yanıtları ise şöyle oldu:
İrfan Aktan: Gazetecilik en yalın hâliyle belli bir grubun, toplumun veya tüm insanlığın belli konulardaki “n’aber” sorusunu yanıtlamak üzere yapılan araştırma, inceleme, çeşitli süzgeçlerden geçirerek (teyit, editöryel süreç vs.) aktarma faaliyetidir. Fakat gazetecilik illa toplumun merak etmesiyle başlamaz. Hatta çoğu kez gazeteciler, sıradan insanların bihaber olduğu olay ve olguların izini sürerek elde ettiği bilgilerle sarsıcı etkiler yaratır, kamuoylarının oluşmasını sağlar. Bu açıdan gazeteci sadece merak gidermez, aynı zamanda merak da uyandırır.
Ayşenur Aslan: Gazetecilik; sınırları olmayan hakikat ülkesinde yandaşlık yapmadan, körü körüne taraf tutmadan, dogmalara saplanıp kalmadan, akıldan bilimden sapmadan, hakikatin peşinde koşmaktan ve her daim soru sormaktan ibaret bir görevdir. İşten ziyade bir görev, bir misyondur benim için.
Sahra Atila: İktidarların gücünü kullanması ve bilgiyi tekeline alması sonucunda gazeteciliğin işlevi de tanımı da değişti. Bu yüzden gazeteci, bütün bu karmaşa ve siyasi baskı içerisinde dezenformasyonu ve misenformasyonu kırmaya çalışan ve doğru bilgiyi kamuya sunmaya çalışan kişi.
Minez Bayülgen: Gazeteciliği muma benzetirim. Kimi onunla karanlığı aydınlatır, kimi ise onunla yangın çıkarır.
Faruk Bildirici: Gazeteci benim için bilgiyi tedavüle çıkarma işine tapınan kişidir. Türkiye Gazetecilik Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’ndeki “…haber alma, işleme, iletme veya görüş, fikir belirtme görevi üstlenen ve asıl işi ile başlıca geçim kaynağı bu olanlar gazetecidir” tanımına da katılıyorum. Bu geniş çerçeveye giren herkesi gazeteci kabul eder, kimseye “Sen gazeteci değilsin” ya da “Gazetecisin” deme hakkını kendimde göremem.
Sariye Dönmez: Gazetecilik, toplumun vicdanını ayakta tutan, saklıyı gün ışığına çıkaran bir meslek.
Can Ertuna: Gazetecilik toplumun bilgi alma hakkı için çalışmak; gerektiğinde hakikat mücadelesini, parçası olduğu, içinde bulunduğu topluluğun çıkar ve genel kabul gören egemen değer yargılarıyla çelişse dahi sürdürebilmektir.
Tuğrul Eryılmaz: Gazetecilik, kamu yararı ve güçsüzlerin seslerini duyurmak söz konusu ise, onları hiçbir gücün durduramayacağı, haber yazarken de cinsiyetlerini, dinlerini ve hatta ideolojilerini arka plana atabilen kadın ve erkeklerin icra ettikleri meslektir.
Abdurrahman Gök: Gazetecilik halkın doğru bilgiye ulaşması için gerektiğinde gazetecilik etik kuralları çerçevesinde iktidar ve güç odaklarına karşı savaşmayı göze alabilmedir. Bir ülkede bilgi akışı engellendiğinde toplumun üzerine zifiri karanlık çöker ve endişe alabildiğine artar. Sessizlik hüküm sürer ve çürüme başlar. Bu karanlığı yırtmayı, endişe bulutlarını dağıtmayı ve sessizliğin içinde en ufak bir sesin yankı bulmasını sağlamayı 5N 1K’nin yanında vicdani yükümlülükle donananmış bir gazetecilik ancak mümkün kılabilir. Bu da bedel gerektiriyor. Bu bedeli göze alabilmedir gazetecilik.
Hüseyin Gündoğdu: Gazetecilik, “journalism” kelimesinin genel anlamıyla habercilik demektir. Haberci, günlük gelişmeleri yakından takip edip bunları çarpıtmadan tarafsız ve eksiksiz bir biçimde kamuoyuna aktarmaktan da ileri giderek, merak edilen eksik unsurları araştırıp sorarak tamamlayan ve kamu yararına olan her türlü bilgiyi öğrenip halkın da öğrenmesine aracılık eden (bu yüzden medya deniyor) meslek mensubudur.
Kadri Gürsel: Gazetecilik, demokrasilerde vatandaşlar ülkenin yöneticilerini seçerken onları yerinde ve çözüm üreten tercihler yapmaları bakımından ilgilendiren her türlü gelişme hakkında gecikmeksizin ve objektif olarak, dengeli ve etraflı biçimde bilgilendirmeyi amaçlayan bir kamusal hizmet mesleğidir. Sadece gazetecilik için yapılan doğru ve iyi gazetecilik, her durumda nihai olarak demokrasinin ulvi amaçlarına hizmet eder.
Ayça Han: Gazeteci; bilgiyi araştıran, bulan, derleyen, temizleyen ve kamuya, kamu yararı için aktaran profesyonel bilgi işçisidir. Onun yaptığı işe de gazetecilik denir.
Hazal Ocak: Benim için gazetecilik çarpıtılmamış gerçek saf bilgiyle halkın arasındaki köprü. Gazeteci ise bugün çoğunluk medyada gördüğümüzün aksine hiçbir baskı ve korku altında kalmadan gerçekleri yazan ve topluma ulaştıran kişidir. Gazetecinin mesleğini yaparken en büyük kılavuzu vicdanıdır.
İpek Özbey: Gazetecilik soru sorma ve gerçeği ortaya çıkarma gücüdür ve asla suç değildir!
Ahu Özyurt: Gazetecilik bana göre sabır ve merak işidir. Hayatın her köşesinden haber çıkabileceğini bilmek, doğru haber için zamanı beklemek, belgeye ve gerçeğe sadakatle bağlı olmak, güçlü olandan korkmamak ve haklı olduğunuzu bilerek zayıf olanı korumaktır. Yaptığımız iş, halk adına bilgiyi halkla paylaşmak ve yetkililerin hesap vermesini sağlamaktır. Gazetecilik vatandaşın hakkını ve kamuoyunun bilme ve doğru karar verme hakkını savunmaktır. Demokrasiyi, eşitliği ve adaleti korumaktır.
Evrim Kepenek: Kimine göre gazetecilik, “hakikati anlatmak,” kimine göre “gerçeğin peşinden gitmek,” kimine göre “hikâye anlatmak,” bazısına göre “tarih yazmak,” ‘bugünü kayıt altına almak’la özdeştir. Her bir tanıma katılmakla birlikte benim için gazetecilik, hayata ve topluma bakışımı ifade etmemi sağlayan, var oluşumu anlam katan bir mücadele hattıdır. Kadına ve çocuğa yönelik gerçekleşen her türlü hak gaspına, ekolojik yıkımlara, adliye koridorlarındaki adalet talebine ses verdiğim bir “5N1K” aracıdır benim için gazetecilik.
Nevşin Mengü: Gazeteci, olanı ulaştıran kişidir. Bir yerde bir şeyler olur, olan şeyler olağan dışıdır ve birileri bu olan şeylerin üstünü kapatmak ister, ama insanların bu olan biteni öğrenmesi haklarıdır. İşte bunu gazeteci yapar.
Fatih Polat: Herakleitos, “Güneş her gün yenidir” derken, güneşin her gün yeni bir dünyanın üzerine doğduğunu vurguluyordu. Yani değişimi. Gazetecilik de her gün nasıl bir dünyaya ve ülkeye uyandığımızı görmek, anlamaya çalışmak ve gösterme işidir. Kuşkusuz ‘5N1K’dan daha fazlasıdır.
Murat Sabuncu: Gazetecilik aşktır. Kendini sadece halka karşı sorumlu hissederek; öğrenmeye, sormaya, anlatmaya, aktarmaya, doğrulara, duyulan bir aşk. Gazetecilik, temastır ve mesafedir. Toplumun her kesimiyle, her siyasi görüş ve felsefeyle temas hâlinde olurken aradaki mesafeyi sürekli korumaktır. Gazetecilik borçtur. Doğrulara ve onları aktarmaya duyulan bir borç. Gazetecilik taraf olmaktır. İnsan haklarından, özgürlüklerden, hukuktan yana taraf… Gazetecilik bir yaşam biçimidir. ‘İyi ki’dir, ‘bir daha hayata gelecek olsam yine’dir.
Altan Sancar: En basit tanımı ile gazetecilik haberleri toplama ve bu haberleri gerekli uygun araçları kullanarak kitlelere ulaştırmaktır. Ancak bu tanımdaki her olgu alt başlıklara ayrıldığında her başlık için ayrı tanımlama kaçınılmaz oluyor. Ama benim için, doğruyu söylemek, hem de her ne pahasına olursa olsun söylemektir. Zira toplumu aydınlatmak yalnızca dürüstçe olabilir. Bu tanımdaki doğruyu aramak da gazeteciliğin ta kendisidir bana kalırsa.
İsmail Saymaz: Gazetecilik, sıradan insanların sıradışı hikâyesini anlatmaktır.
Cansu Şimşek: Bir nevi Matrix gazetecilik, gönüllü Neo olma hâli. “Bu yaşadığımız dünya aslolan değil. Bak arkada neler dönüyor. Gözünü aç artık” demenin meslek formu.
Gökçer Tahincioğlu: Gazetecinin işi haberdir, gazeteci de haberle ilgilidir. İçerik üreten, basit trafik kazasından cinayete, yolsuzluktan kültür sanat etkinliklerine kadar haberlerin içeriğini bulan, oluşturan, yayına hazır hâle getiren kişilerdir gazeteciler. Haberi üretenler ve mutfak bölümünde bulunanlardır. Ve bu kişilerin yaptığı iştir gazetecilik. Bu manada evet bir otoyolun açılışı da haberdir ancak bu basit bir bildirim haberidir. Bununla yetinen bir faaliyet de gazeteciliktir ancak eksik ve kötü gazeteciliktir. O otoyolun ihale şartlarını, bedelini, şartnameye uygun yapılıp yapılmadığını, kamunun bir zararı olup olmadığını, varsa bunun nasıl ortaya çıktığını yazıyorsanız iyi gazetecilik yapmış olursunuz.
Barış Terkoğlu: Gazetecilik, bir mesajı, bir bilgiyi, bir olayı aktarma mesleğidir. Kuşkusuz aktarılan, gazetecinin elinde yeniden şekillenir. İçerdiği olgularla derinleşir. Bu nedenle gazeteci, gerçeğe bağlı kalarak ilerledikçe, gerçeği de tanımlama ayrıcalığına sahiptir.
Esra Tokat: Gazetecilik, toplumun ihtiyaç duyduğu güvenilir ve doğru bilgiyi üreterek ona ulaştırma ısrarıdır… Gazeteci haberi yapmaya karar verdiği anda bir taraftır ve olmalıdır da. Gazetecilik mesleğinin bağlı olduğu tek şey bu noktada toplumdur. Gazeteciler kadın cinayetleri haberinde kadınların, çocuk istismarları haberinde çocukların, iş cinayetleri haberlerinde de işçilerin yanındadır. Onların yaşadığı sorunları aktarmakla yükümlüdür. Ancak gazetecilik sadece sorunları, yolsuzlukları anlatmak değil; olması gerekeni de yazmaktır. Burada da gazeteciliğin gözlemci rolü ön plana çıkar.
Çiğdem Toker: Gazetecilikle ilgili genel tanımım: Gazetecilik, toplumu ilgilendiren haberleri, mesleğin evrensel kurallarını gözeterek, gazetecilik araçlarıyla topluma aktarmaktır. Özel tanımım ise: Bizim adımıza güç, nüfuz ve kamu kaynağı kullanan yöneticilerin toplumdan sakladıklarını ortaya çıkarıp topluma aktarmaktır.
Selin Uğurtaş: Gazetecilik, toplumun bilgiye dayalı karar verebilmesini sağlaması gereken bir meslektir. Gazeteciler henüz bilinmeyen, üstü örtülen veya doğru anlaşılması istenmeyen olay veya durumları ortaya çıkarmaya çabalar.
İbrahim Varlı: Formel hâliyle tanımlarsak gazetecilik, haberin kamuoyuna ulaştırılmasıdır. Ancak bu teknik bir tanımlama. Her şeyde olduğu gibi gazeteciliğin işlev ve tanımlaması da zamanla değişiyor. Değişmesi de gerek. Salt haberin aktarımından ibaret bir gazetecilik olamaz. Gazeteciliğin zamana göre dönüşen kuralları olsa da değişmez, dönüşmez ilkeleri vardır. Herkesin kendisine göre bir gerçeklik algısının olduğu günümüz dünyasında gazetecinin görevi, gerçekleri nesnel bir biçimde, çarpıtmadan aktarmaktır. Ancak nesnellik ve tarafsızlığı suya sabuna dokunmadan gördüğü şeyi olduğu gibi aktarmak yanıltıcıdır. İçinden geçilen bu karanlık iklimde tarafsızlık diye bir şey olmaz. Gerçeğin kendisi taraf tutmayı gerektirir. Ancak bunu yaparken de “objektif” olmak zorunludur. Taraf tutmak, gerçeği eğip bükmeyi, manipüle etmeyi gerektirmez.
Murat Yetkin: Gazetecilik ya da habercilik güncel ya da geçmişteki gelişmeleri yasalar, doğrulama kuralları ve etik ilkeler çerçevesinde işleyip okura, izleyiciye sunma işidir. Kitle iletişimi anlamıyla Sanayi Devrimi ile birlikte ortaya çıkmıştır, bir endüstriyel faaliyet sayılır ancak kamuoyunu aydınlatma ve bilgilendirme yoluyla toplumun denge-denetleme ihtiyacına yanıt vermesi nedeniyle kamu hizmeti yönü de vardır. Bu bakımdan işleyen demokrasilerde yasama, yargı ve yürütme kuvvetleriyle birlikte “dördüncü kuvvet” sayılagelmiştir. Gazetecilik ya da habercilik faaliyetinin kalitesi, ülkedeki demokrasinin kalitesiyle düz orantıdadır. Bu çerçevede ifade ve basın özgürlüğünün daha rahat kullanılabildiği ülkelerde, habercilik de kamuoyunu bilgilendirme ve yanlışlıklara karşı toplumu uyarma görevini daha iyi yerine getirebilir.
İpek Yezdani: Gazetecilik, olaylarla ilgili gerçekleri olabilecek en tarafsız, adil ve dengeli şekilde kamuoyuna aktararak kamuoyunu doğru bir şekilde bilgilendirmek, ilginç ve/veya önemli olayları, kişileri ve insan hikâyelerini okur ya da izleyiciyle yalın bir dille paylaşarak toplumda, ülkede ve dünyada olup bitenlerden kamuyu haberdar etmektir.
Journo Proje Editörü Emre Kızılkaya’nın notu: 2018 başındaki şu yazımda bu soruları Hürriyet’in eski yayın yönetmenlerine sormuş ve yanıtlarını aktarmıştım. 2022 itibarıyla benim gazetecilik tanımım değişmedi: “Gazetecilik, bu işi profesyonel olarak yapan insanların veya kuruluşların, tarihsel süreçte evrilen belirli mesleki ilkeler ve yöntemler kullanarak önemli ve güncel verileri toplamasını, bunları işleyip kamu yararını haiz bilgiler hâline getirmesini ve kamuoyunun ilgisini çekip toplumsal etki yaratacak biçimde paylaşmasını esas alan özgün bir demokratik faaliyettir.”
Bu içeriği paylaşırken gazeteciliğin tanımına dair sizlerin görüşlerini de sormuştuk. Haberi şu sayfada bulabilirsiniz:
Gazeteciliğin tanımı: Sizlerden gelen 30 yorumda da ilk 5 değişmedi
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR – “GAZETEC…” DİZİSİNDE ÖNCEKİ BÖLÜMLER
