Giriş
Journo, merkezi İstanbul’da bulunan, etik habercilik standartlarını en üst düzeyde tutmaya adanmış, Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) ve Avrupa Birliği tarafından malî olarak desteklenen, kâr amacı gütmeyen bir gazetecilik platformudur. Yapay zekânın (YZ) gazeteciliğin farklı alanlarına giderek daha fazla entegre olması, Journo’da YZ kullanımına dair net bir editöryel yönerge oluşturulmasını zorunlu kıldı. Bu yönerge; yapay zekânın, Journo’nun içeriğinin bütünlüğüne, güvenilirliğine ya da izlerkitlesinin ona duyduğu güvene zarar vermeden, çalışanlarımıza ve Journo’ya katkıda bulunanlara yardımcı olan bir araç olarak hizmet etmesini sağlıyor.
Journo’nun yeni nesil üretsel yapay zekâ uygulamalarıyla ilgili ilk haberini yayımlayıp DALL-E, ChatGPT ve benzeri araçların gazeteciler ve medya kuruluşları için bir tehdit mi yoksa bir fırsat mı olduğunu sormamızın üzerinden tam bir yıl geçti. Biz yapay zekânın haber ve medya üzerindeki etkisini ele almaya devam ederken, bu teknolojilerin gazetecilere rutin işleri otomatikleştirerek, verimliliği artırarak ve yeni yaratıcı olanaklar sunarak yardımcı olabileceği kabul görmeye başladı. Ancak her araçta olduğu gibi, yapay zekânın gazetecilikteki kullanımı da şeffaf, sorumlu ve etik standartlara uygun olmalı.
Bu yönerge; metin üretimi, görsel içerik ve diğer editöryel amaçlarla Journo’da yapay zekânın nasıl kullanılacağını belirleyerek haber üretiminde insan odaklı bir yaklaşımı korumamızı sağlıyor.
⛩️ Journo’nun YZ Kullanımında 4 Temel İlke
Journo’da yapay zekâ yaklaşımımız şu temel ilkelerle şekilleniyor:
- Şeffaflık: İçeriğin oluşturulmasında veya düzenlenmesinde yapay zekâ kullanıldığında, okurlarımıza YZ’nin ne zaman, nerede ve nasıl kullanıldığını açıkça belirtmeye özen gösteriyoruz. Görsel üretiminde ya da düzenleme sürecinde yapay zekânın bir rolü olduğunda, bunu da Journo takipçilerine bildiriyoruz.
- İnsan Denetimi: Yapay zekâ, insan muhakemesinin yerine geçemez. Journo’daki tüm editöryel kararlar insanlar tarafından verilir. Yapay zekâ bazı görevlerde bize yardımcı olabilir; ancak içeriğin doğru, etik ve değerlerimize uygun olduğundan emin olma sorumluluğu nihayetinde biz insanlara aittir.
- Etik Standartlar: Yapay zekânın gazetecilikte kullanımı, özellikle yanlılıklar, yanlış bilgiler ve hesap verebilirlik gibi konularda önemli etik soruları gündeme getiriyor. Journo, yapay zekâdan sorumlu bir şekilde yararlanmaya ve kullanımının editöryel standartlar ile uygulamalar üzerindeki etkilerini eleştirel bir gözle değerlendirmeye kararlıdır.
- Hesap Verebilirlik: Journo tarafından yayımlanan her içerikte olduğu gibi, yapay zekâ yardımıyla hazırlanan tüm materyaller de titiz bir editöryel inceleme sürecine tâbi tutulur. Yapay zekâ araçları, içeriğe herhangi bir hata ya da yanlılık eklerse, insan editörlerimiz bunları tespit edip yayına girmeden önce düzeltmekle yükümlüdür.
Kullanacağımız yapay zekâ araçlarını ya da tekniklerini seçerken, bu genel prensiplerin yanı sıra, yüksek kaliteli gazetecilik normlar ve Journo’nun etik standartlarıyla uyumu göz önünde bulunduran alttaki ölçütler doğrultusunda sistematik bir değerlendirme yapıyoruz.
📜 Metin Üretiminde YZ
1. YZ Üretimi Metinler Yayımlamıyoruz
Journo, yapay zekâ tarafından üretilen metinleri gazetecilik ürünü olarak görüp yayımlamaz. Yapay zekâ dil modelleri giderek gelişse de, gazetecilerin incelikli muhakeme, eleştirel düşünme, insanî bakış ve titiz araştırma yeteneklerine YZ hâlâ sahip değildir. Bu nedenle, özgün haber metinlerinin, analizlerinin veya görüş yazılarının yaratımı her zaman Journo’nun insan muhabirleri ve editörleri tarafından yapılır. Yapay zekâ, yalnızca çalışanlarımıza ve Journo’ya katkıda bulunanlara yardımcı olacak biçimde aşağıdaki alanlarda kullanılır:
Düzelti ve İyileştirme: Yapay zekâ araçları, yazım hatalarını düzeltmek, dilbilgisi hatalarını gidermek ya da stil iyileştirmeleri önermek gibi rutin düzeltme görevlerinde insanlara yardımcı olabilir. Ancak yapay zekâ tarafından önerilen değişikliklerin uygunluğunu gözden geçirmek ve örneğin metnin anlamını ya da tonunu değiştirmediğinden emin olmak, insan editörlerin sorumluluğundadır.
Kontrol ve Doğrulama: Yapay zekâ araçları, olası bilgi hatalarını belirlemeye yardımcı olabilir. Ayrıntılı bir doğruluk kontrolü yapmak ve kaynakları teyit etmek ise gazetecilerimizin sorumluluğundadır. Yapay zekâ, destekleyici bir araç olarak hizmet verebilirse de, Journo’nun profesyonel gazetecilerinin muhakeme ve uzmanlığının yerini alamaz.
Özetleme: Bazı durumlarda yapay zekâ uzun belgeleri, araştırma makalelerini ya da deşifreleri (transkript) özetlemek için kullanılabilir. Ancak bu özetlerin doğru, adil ve bağlama uygun olduğundan emin olmak için insan editörlerin gözden geçirme ve iyileştirme yapması gerekir.
2. İnsan Merkezli Yayıncılık Süreci
Journo’da yayımlanan her içerik titiz bir editöryel süreçten geçer. Bu süreç şunları içerir:
Taslak Hazırlama: Tüm haber makaleleri ve diğer yazılı gazetecilik türleri, insan çalışanlar ve katkı sağlayanlar tarafından taslak olarak hazırlanır. Yapay zekâ, ifadeler veya cümle yapısı konusunda öneriler sunabilir, ancak içerik her zaman gazeteciler tarafından yazılır ve editöryel denetime tâbi tutulur.
Editöryel İnceleme: İnsan editörler, yapay zekâ yardımıyla gerçekleştirilen tüm görevleri (örneğin düzeltme, özetleme, veri analizi) gözden geçirir ve YZ tarafından yapılan değişikliklerin doğru ve uygun olduğundan emin olur. Yapay zekâ araçları verimliliği artırmak için kullanılır, ancak insanların editöryel kontrolünün yerini almaz.
3. Emeği, Özgünlüğü ve Yaratıcılığı Korumak
Journo çalışanlarının ve serbest gazetecilere destek programımıza katılanların ortaya koyduğu emek, yaratıcılık ve özgünlük bizim için büyük değer taşır.
Yapay zekâ araçları, insanın hikâye anlatma veya araştırmacı gazetecilik kapasitesini sınırlamamalıdır. Bunun yerine, rutin görevleri kolaylaştırıp hızlandırarak gazetecilerin daha katma değerli, daha yaratıcı işlere odaklanmalarına yardımcı olmalıdır. İnsan emeği, yaratıcılığı ve özgünlüğü, tüm yayınlarımızın merkezinde yer alır.
🖼️ Görsel Üretiminde YZ
1. YZ Üretimi Görsellerin Kullanımı
Journo, yapay zekâ üretimi görsellerin sadece illüstratif amaçlarla kullanımına izin verir. Bu görseller, Türkiye’deki veya yurtdışındaki haber olaylarının birincil temsili olarak ya da bağımsız içerik olarak kullanılmaz. Bunun yerine, soyut kavramları veya sanatsal yorumlamaları aktarmaya yardımcı olmak amacıyla, içerikleri zenginleştirmek üzere kullanılır. Yapay zekâ üretimi görseller, aşağıdaki kurallara tâbidir:
Açık Beyan: Yapay zekâ ile üretilmiş bir görsel Journo’da yayımlandığında, bu görselin YZ ile üretildiğini açıkça belirtiriz. Buna, şu örnekte görüldüğü gibi, kullanılan YZ modelinin tanımlanması, verilen komutun/istemin (prompt) belirtilmesi ve görselin o içerik bağlamındaki rolünün açıklanması da bu bildirime dâhildir.
İnsanların Fotoğrafçılığını Tamamlama: Yapay zekâ görselleri, geleneksel fotoğrafçılık, videografi veya grafik tasarımın yerini almaz. Sadece insan tarafından üretilen görsellerin uygun olmadığı ya da pratik olmadığı durumlarda illüstratif amaçlarla kullanılır. Gerçek dünyadaki olayları temsil etmek için gazeteciler veya profesyonel fotoğrafçılar tarafından çekilen fotoğraflar, tercih ettiğimiz görsel araçlar olmaya devam etmektedir.
2. YZ Görsellerinde Etik Hususlar
Journo, yapay zekâyla üretilen görselleri değerlendirirken aşağıdaki etik kaygıları dikkate alır:
Derinsahte (Deepfake) ve Yanıltıcı Bilgilerden Kaçınma: Yapay zekâ ile üretilen görseller izleyicimizi yanıltmamalı veya yanlış bilgilendirmemelidir. Gerçek olaylarla karıştırılabilecek kadar gerçekçi görüntüler üretmek için yapay zekâ kullanmayız ve derinsahte içeriklerin oluşturulmasına veya yayılmasına katılmayız. Journo’da yapay zekâ yardımıyla üretilen görseller tamamen illüstratif olup her zaman bu şekilde etiketlenir.
Yanlılık ve Önyargıdan Kaçınma: Görsel üretiminde kullanılan yapay zekâ modelleri, kendilerini eğitmekte kullanılan veri kümeleri veya başka nedenlerle yanlılıklar ve önyargılar taşıyabilir. Journo; yanlı, önyargılı veya benzeri nedenlerle uygunsuz görsellerin yayımlanma riskini en aza indirmeye kararlıdır. Tüm yapay zekâ görselleri, etik standartlarımıza uygun olduklarından, zararlı stereotipleri ya da yanlış bilgileri yaymadıklarından emin olmamız için insan editörlerimiz tarafından incelenir.
3. Telif Hakkı ve Fikri Mülkiyet
Journo, fikrî mülkiyet haklarına büyük önem verir. Yapay zekâyla görsel üretirken, kullanılan YZ modellerinin ve veri kümelerinin bağlamında, ilgili telif hakkı yasalarına tam uyum sağlarız. Herhangi bir harici yapay zekâ aracı kullanıldığında, lisans anlaşmalarını ve kullanım koşullarının, etik ve yasal sorumluluklarımızla uyumlu olup olmadıklarını inceleriz.
📊 YZ Destekli Veri Analizi
Yapay zekâ teknolojilerini, Journo’nun veri analizi ve araştırmacı gazetecilik çalışmalarımızda sorumlu bir şekilde kullanmak için uğraşıyoruz. Yapay zekâ araçları, araştırma süreçlerini hızlandırma, büyük veri kümelerini işleme ve değerli içgörüler elde etme açısından önemli bir potansiyele sahip olsa bile; tüm aşamalarda doğruluk, dürüstlük ve hesap verebilirliği korumak için insan denetimini ve editöryel muhakemeyi önceliklendiriyoruz. Bu yönerge, yapay zekânın veri analizine nasıl destek olabileceğini ortaya koyarken, onun kısıtlılıklarının dikkatle yönetilmesini ve Journo’da en yüksek gazetecilik standartlarının korunmasını temin etmeye çalışıyor.
Veri Odaklı Araştırmalar: Journo’da, çeşitli yapay zekâ araçları büyük veri kümelerini analiz etmek ve görselleştirmek için kullanılabilir. Bu araçlar, daha derin araştırmacı gazetecilik çalışmalarını yönlendirebilecek trendleri, bağıntıları ve örüntüleri tespit etmeye yardımcı olabilir. Bu süreç; resmî kayıtların, kamuya açık veri kümelerinin veya gazetecilik çalışmalarıyla elde edilen özel verilerin işlenmesini içerir.
Belge İncelemesine Yardımcı Olma: Yapay zekâ; resmî kayıtlar, hukukî belgeler veya paylaşılan materyaller gibi büyük hacimli belgeleri incelemede ve düzenlemede yardımcı olabilir. Bu araçlar, araştırmacı gazetecilik için gerekli olan önemli bilgileri, anahtar kelimeleri veya temaları belirlemeyi kolaylaştırır. Yapay zekâ destekli veri analizi ve görselleştirme araçları ayrıca, verilerde ortaya çıkan eğilimleri, sapmaları ya da anomalileri tespit etmekte kullanılabilir ve bu da yeni haber fikirlerinin veya bakış açılarının geliştirilmesi için gazetecilere yol açabilir.
Ancak yapay zekâ destekli veri işleme sürecinden elde edilen tüm bulgular da Journo’nun insan gazetecileri tarafından doğrulanmalıdır. Yapay zekâ, örüntüleri bulma gibi görevlerde gazetecilere katkı sağlasa da, nihaî yorum ve yayıncılık kararları her zaman editöryel denetim altında olmalıdır.
Yapay zekâ araçlarının veri analizi için kullanımı; hangi modellerin, algoritmaların veya tekniklerin kullanıldığını net bir şekilde belgelendirmeyi gerektirir. Bu süreç, veri kümelerinin kaynağını, kullanılan metodolojiyi ve yapay zekâ desteğiyle ulaşılan bulguların gazetecilik sürecine nasıl entegre edildiğini içermelidir.
Ayrıca Journo’nun yapay zekâ destekli bulguları, her zaman geleneksel gazetecilik araştırma yöntemleriyle (örneğin görüşmeler, arşiv araştırması veya sahadan haberler) karşılaştırılmalı ve doğruluğu teyit edilmelidir. Yapay zekâ araçlarının veri analizi sırasında gösterdiği performans, yanlılık ve önyargılara olan duyarlılığı ve uygulanmasında ortaya çıkabilecek etik sorunlar düzenli olarak gözden geçirilmelidir.
Bu önlemler, yapay zekânın veri analizinde destekleyici bir araç olarak hizmet etmesini sağlar ve Journo’da araştırmacı gazeteciliğin titiz standartlarının korunmasını temin eder.
🎓 Kurum İçi Eğitim ve Bilgilendirme
Gazetecilikte yapay zekâ araçlarının etkili ve etik bir şekilde kullanılması, sürekli eğitim ve beceri gelişimini gerektirir. Journo, haber merkezindeki tüm çalışanlarına yapay zekâ teknolojilerinin doğru kullanımını öğretmeyi amaçlar. Bu kapsamda, çalışanlarımıza, yapay zekâ araçlarının yetenekleri ve kısıtlılıkları ile bu araçların kullanımına ilişkin potansiyel etik riskler tanıtılmaktadır. Yapay zekâ sistemlerinin teknik yönlerini kullanmayı öğrenmenin yanı sıra, önyargı ve yanlış bilgilendirme risklerini anlamak ve yapay zekâ destekli editöryel görevleri insan merkezli bir yaklaşımla yönetmek de eğitim programının parçasıdır. Ayrıca veri koruma yasalarına uyum, gazeteciliğin etik standartları ve yapay zekâ ile veri konularında genel okuryazarlık konusunda bilgi desteği de çalışanlarımıza sağlanmaktadır.
Journo, aynı zamanda, yapay zekâdaki yeni gelişmeleri ve bunların veri gazeteciliği de dâhil olmak üzere haber üretimine etkileri konusunda düzenli bilgi güncellemelerini kamuoyuna da sunmaktadır. Bu güncel içerikler, tüm gazetecilerimizin ve ağırlıklı olarak medya profesyonellerinden oluşan Journo’nun takipçi kitlesinin, yapay zekâ teknolojilerinin kullanım alanlarındaki gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmasını sağlar. Bu gelişmeler arasında medya alanında yapay zekâ uygulamalarına yönelik yasal ve etik değişiklikler de yer almaktadır.
🔒 YZ ve Veri Mahremiyeti
Yapay zekâ araçları genellikle büyük miktarda veriye dayanır ve bu veriler arasında hassas kişisel bilgiler de bulunabilir. Journo; okuyucularımızın, izleyicilerimizin, kaynaklarımızın ve gazetecilerimizin gizliliğine ve güvenliğine azamî saygı gösterir. Yapay zekâ kullanırken de şu veri gizliliği standartlarına bağlı kalırız:
Veri Anonimleştirme: Journo tarafından kullanılan yapay zekâ araçları, kişisel verilerin analizi veya işlemesi başlamadan önce anonimleştirilmesini veya kaldırılmasını sağlayacak şekilde seçilir ve yapılandırılır. Açık rıza olmadan, tanımlanabilir kişisel verileri işleyen veya depolayan yapay zekâ araçlarını kullanmayız.
Veri Koruma Yasalarına Uyum: Seçtiğimiz yapay zekâ araçlarının ve uygulamalarının, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) ve Avrupa Birliği’nin Genel Veri Koruma Yönetmeliği’ne (GDPR) uygun olmasına dikkat ederiz. Journo’nun yapay zekâ kullanımının, veri mahremiyetiyle ilgili tüm yasal ve etik çerçevelerle tam uyumlu olması için çalışırız.
✅ İzleme and Değerlendirme
Yapay zekâ teknolojileri sürekli gelişiyor ve bu durum, beraberinde yeni etik sorunları da getiriyor. Bu yüzden Journo, yapay zekâ kullanım politikalarını hem teknoloji hem de gazetecilik etiğindeki en son gelişmelere göre düzenli olarak gözden geçirip günceller. Bu çerçevede şunları yapıyoruz:
Kalite Kontrol İçin Düzenli Denetimler: Journo’nun editöryel iş akışlarına yapay zekâyı entegre etme yaklaşımında yüksek kalite standartlarını korumak esastır. Bu nedenle, yapay zekâ araçlarının ve uygulamalarının editöryel yönergelere ve etik standartlara uygunluğunu sağlamak için periyodik denetimler ve meslektaş değerlendirmeleri yapılır. Yapay zekâ yardımıyla oluşturulan tüm içeriklere dair kalite standartları sıkı bir değerlendirme sürecinden geçer. Bu değerlendirme süreci, insan editörlerin yapay zekâ desteğiyle ortaya çıkan sonuçları incelemesini; doğruluk, bağlamsal bütünlük, önyargı veya yanlış kullanım gibi konuları tespit etmesini ve editöryel yönergelere uygunluğu sağlamasını içerir. Yazım denetimi, görsel üretimi veya veri analizi gibi alanlarda yapay zekânın desteklediği her kullanım durumu belgelenir ve periyodik olarak gözden geçirilir.
Gazeteciler İçin Eğitim: Çalışanlarımıza, yapay zekâ araçlarının yetenek ve kısıtlılıklarını anlamalarını sağlayacak sürekli eğitimler verilir. Bu eğitimler, Journo çalışanlarının yapay zekâyı sorumlu ve etkili bir şekilde kullanmalarını sağlar.
Toplumla İletişim: Şeffaflık taahhüdümüzün bir parçası olarak, takipçilerimizle ve gazetecilik topluluğunun geneliyle aktif bir şekilde iletişim kurar, yapay zekâ kullanımımıza ilişkin geribildirimleri toplarız. Journo, gazetecilikte yapay zekânın rolü hakkında açık diyalogları teşvik eder ve takipçilerinin bu alandaki endişelerine veya önerilerine de duyarlı kalmaya özen gösterir.
🔎 Uyum ve Hesap Verebilirlik
Journo Proje Editörü, bu yönergelerin uygulanmasını sağlamak için, aynı zamanda platform genelinde Yapay Zekâ Etik Koordinatörü olarak görev yapar. Koordinatör, Journo’da yapay zekâ kullanım politikalarına uyumu izlemek, yapay zekâyla üretilen içerikleri düzenli olarak gözden geçirmek ve olası etik sorunların hızla ele alınmasını sağlamaktan sorumludur. Ayrıca koordinatör, çalışanların ve Journo’ya dışarıdan katkıda bulunanların yapay zekâ kullanımına ilişkin endişe ve önerilerini paylaşabileceği bir irtibat noktasıdır.
Journo, yapay zekâyla ilgili endişeler için açık bir raporlama yapısı oluşturmuştur. Çalışanlar ve katkıda bulunanlar, yapay zekâ kullanımının editöryel yönergelere aykırı olduğunu, etik standartları ihlal ettiğini veya olası önyargılar oluşturduğunu düşündükleri durumları bildirmeye teşvik edilir. Bu yönergelerin ihlal edilmesi durumunda, Journo Yayın Kurulu tarafından resmî bir inceleme süreci başlatılır ve uyumsuzluk derecesine göre yeniden eğitimden disiplin cezasına kadar değişen yaptırımlar uygulanır.
📢 Halka Açıklık ve Şeffaflık
Journo’nun şeffaflık taahhüdünün bir parçası olarak, yapay zekâ kullanım politikalarımızı detaylandıran bu sayfayı herkese açık tutuyoruz. Yeni ihtiyaç ve durumların gerektirdiği hallerde güncellenen bu sayfa aracılığıyla takipçilerimiz, Journo’nun editoryel iş akışlarında yapay zekânın nasıl kullanıldığı, uygulama kapsamı ve etik koşulların nasıl sağlandığı gibi konularda güncel bilgilere erişebilir.
Journo, gazeteciliğe güveni korumanın anahtarının açıklık olduğuna inanıyor. Özellikle Türkiye gibi siyasî kutuplaşmanın gazetecilere duyulan kamuoyu güvenini büyük ölçüde zayıflattığı bir ülkede bu şeffaflık daha da önem kazanıyor. Bu nedenle, yapay zekâ uygulamalarımızı proaktif bir şekilde açıklayarak, takipçilerimizle gazetecilikte yapay zekânın rolü hakkında yapıcı bir diyalog kurmayı amaçlıyoruz. Bu şeffaflık taahhüdü, Journo’nun daha geniş bir editöryel misyonu olan, gazeteciliğin güçlendirilmesi yoluyla Türkiye’de ve ötesinde bilinçli ve katılımcı bir demokratik kamuoyu oluşturmaya katkıda bulunma vizyonunu da yansıtıyor.
Sonuç
Gazetecilikte yapay zekânın kullanımı, hem fırsatlar hem de zorluklar sunuyor. Journo olarak, çalışmalarımızın kalitesini ve verimliliğini artırmak amacıyla yapay zekâdan yararlanırken, gazeteciliğin en yüksek etik standartlarını korumaya kararlıyız. Bu yönergelere uyarak, yapay zekânın, kamuoyunu bilgilendirme ve iktidarı denetleme görevini üstlenen gazetecilerin yerini almak yerine, onların çalışmalarına destek sağlayan bir araç olarak hizmet etmesini sağlamayı amaçlıyoruz.
Sürüm: 1.0
Son Güncelleme: Temmuz 2023
Journo Yapay Zeka Etik Koordinatörü’nün irtibat adresi: editor@journo.com.tr
