KONDA Araştırma ve Danışmanlık, “Televizyonla Değişen Algılar, Sosyal Medyanın Yükselişi ve 10 Yıllık Medya Serüvenimiz 2008 – 2018” alt başlıklı 2019 Medya Raporu’nu yayımladı. İstanbul Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi’nden Prof. Dr. Aslı Tunç’un imzasını taşıyan giriş yazısına göre rapor, şirketin son 10 yılda gerçekleştirdiği bir dizi araştırmanın bulgularını kıyaslayarak onları kuramsal bir çerçeveye oturtmayı amaçlıyor. “2008-2018 yılı arasında haber mecralarına yaklaşım, medyaya güven, televizyon ve internete yaklaşım nasıl bir değişim göstermiştir?” sorusundan hareket eden raporda dikkatimizi çeken 10 bulgu şöyle:
1. Türkiye’de internetin bir numaralı işlevi haber
“Bir bilgiye ihtiyaç duyduğumda ilk bakacağım yer internettir” diyenlerin oranı üç yıl içinde 9 puan arttı. Türkiye’de internet kullanıcıları bu mecrayı en çok haber için kullandıklarını söylüyorlar. Ancak dizi, spor ve eğlence içeriklerinin tamamı toplandığında, internetin temel işlevi olarak haber tüketimini geride bırakıyor. (Yukarıdaki tablo)
2. Televizyona ve internete güven arttı, gazeteye düştü
2015 yılındaki bulgular kıyaslandığında haber kaynağı olarak televizyona olan güven 2018 itibariyle yüzde 70,1’den yüzde 72,3’e çıktı, gazeteye olan güven ise yüzde 10,5’tan yüzde 7,2’ye düştü. İnternet haber sitelerine güven de yaklaşık iki puanlık artışla yüzde 14,7’ye yükseldi. Sosyal medyaya güven ise bir puanlık gerilemeyle yüzde 5,8 seviyesinde kaldı.
3. Medya tüketim pratikleri siyasal görüşe göre değişiyor
Kanal 7, A Haber, TRT ve ATV gibi iktidara yakın kanalları izleyenler haber kaynağı olarak sosyal medya ve internete başvurmuyor. Dünya algısını sadece bu kanalların haber ve bilgi akışıyla biçimlendiriyorlar. Fox, CNN Türk, Ulusal Kanal ve Halk TV izleyicileri ise yelpazenin diğer ucunda. Yani onlar, izledikleri televizyon dışındaki kaynaklardan (gazeteler, internet siteleri, sosyal medya) da haber takip ediyorlar.
4. İktidar seçmeni de Fox’ta haber izliyor
Adalet ve Kalkınma Partisi seçmenlerinin yüzde 20’si haberleri TRT’den, yüzde 20’si ATV’den ve yüzde 15’i de A Haber’den izliyor. Ancak Fox TV haberlerini izleyen kayda değer bir iktidar seçmeni kitlesi de mevcut. Muhalefet partisi seçmenlerine bakıldığında ise Fox açık ara birinci tercih. Bu arada günlük ortalama televizyon izleme süresi 3 saat 34 dakika olarak belirtiliyor, hafta sonu bu ortalama 3 saat 45 dakikaya çıkıyor.
5. Televizyon haberlerinde de ‘yankı odası’ var
Fox (yüzde 19,7), ATV (yüzde 14,6) ve TRT (yüzde 13,1) haber kaynağı olarak gösterilen televizyon kanalları. Sadece yüzde 15,8 televizyon izlemediğini, yüzde 0,2 ise haberleri televizyondan almadığını belirtiyor. Yankı odası veya yankı fanusu (echo chamber) kavramı özellikle sosyal medya çağının bir olgusu olsa da Türkiye’de haber alma sürecinde televizyonun baskın olması nedeniyle de ortaya çıkıyor. FOX TV, CNN Türk ve Halk TV’den haber izlemeyi tercih edenler TRT ve ATV haberlerine; TRT ve ATV izleyenler ise FOX, CNN Türk ve Halk TV haberlerine güvenmiyor.
6. Haberleri TV’den izlemeyenlerin oranı 0’dan yüzde 14’e çıktı
2016 ve öncesindeki araştırmalarda tüm katılımcılar televizyondan haber izlediklerini söylemişti. Ancak son dönemde haberleri TV’den izlemeyenlerin oranı giderek artıyor. 2017’de yüzde 4 olan bu oran 2018’de yüzde 14’e çıktı.
7. Haber için televizyona güvenenler daha iyimser
Haber kaynağı olarak televizyona güvenenlerin, diğer mecralara güvenenlere kıyasla daha iyimser beklentilere sahip oldukları gözleniyor. Korkulara bakıldığında, “Türkiye’nin bölünmesinden” endişe edenler açısından mecralar arasında kayda değer bir fark yok. Ancak gazetelere, internet sitelerine ve sosyal medyaya güvenenler, televizyon haberlerine güvenenlere kıyasla “özgürlüklerinin kısıtlanmasından” daha çok korkuyorlar.
8. Gazetelere güvenen de, okuyan da az
2018 araştırma bulguları katılımcıların yüzde 73,9’unun gazete okumadığını gösteriyor. Günlük yazılı basına olan güven yüzde 7,2 seviyesinde. Siyasi kutuplaşma gazete tercihlerinde de kendisini gösteriyor. Sözcü (yüzde 4,5), Posta (yüzde 4,3) ve Sabah (yüzde 3,5) geri kalan yüzde 26,1’lik dilimde yerlerini alıyorlar.
9. Erkekler daha fazla haber tüketiyor
Televizyonda farklı içerik tüketimi bağlamında kadın ve erkek izleyiciler arasında fark görülüyor. Haber tüketimi erkeklerde daha fazlayken, dizi izleme alışkanlığı kadınlar arasında daha yaygın görünüyor.
10. Sosyal medya yükseldi ama doyuma ulaşmış gibi
Türkiye’de haber tüketimi ve bilgilenme amacıyla internet ve sosyal medya kullanımı, 2011 yılından bu yana keskin bir yükselişte. Raporda, ifade özgürlüğü alanının kısıtlanmasıyla ana akım medya kuruluşlarında çalışması mümkün olmayan yetkin ve nitelikli gazetecilerin habercilik reflekslerini sosyal medyaya taşıdığı belirtilerek “Yalan ve gerçeğin, manipülasyon ve tanıklığın iç içe geçebildiği sosyal medya ortamının eleştirel analizi anlamlı olsa da Twitter, Instagram, YouTube, Facebook, WhatsApp’ın son dönem haber evreninde kalıcı birer aktör olduğu açıktır” deniliyor. Bununla birlikte söz konusu platformlar arasında sadece WhatsApp’ın son bir yılda Türkiye’de kullanıcı sayısını artırdığı, diğerlerinin ise yerinde saydığı veya gerilediği görülüyor.
* Konda raporunun eklerinde, televizyon izleyicileri ve sosyal medya kullanıcılarının profillerine dair detaylar da yer alıyor. Raporun tam metnine şu bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
