Gazetecilik, zorlu bir meslek. Baskılar, etik dışı uygulamalar, düşük ücretler, güvencesiz çalışma koşulları… Tüm bunlar gazetecilerin önündeki engellerden sadece birkaçı. Kurumların içinde bu zorluklarla baş edemeyen veya meslekte daha özgür olmak isteyen birçok gazeteci, çözümü serbest gazetecilikte buluyor. Peki, serbest gazetecilik dünyasında başarılı olmanın püf noktaları neler? Bazıları Journo’ya da katkıda bulunan 10 serbest gazeteciye bunu sorduk.
1. Hedef kitleyi anlayın, planlı çalışın ve hikâyeleştirin
Okuyucularla bağ kurmanın ve onları etkilemenin en etkin yollarından biri, hikâye anlatımıdır. Hollandalı gazeteci Ingrid Woudwijk, meseleleri kişiselleştirerek anlatmanın önemini vurguluyor. Konuyu, onu yaşayan birinden dinlemenin her zaman daha etkili olduğunu vurgulayan Woudwijk, hedef kitleyi iyi anlayarak onların ilgisini çekecek hikâyelerin, kalplerine dokunacak şekilde anlatılabileceğini söylüyor:
- Her zaman kendine şu soruyu sor: Okuyucunun bunu neden şimdi okuması gerekiyor? Bu sorunun güçlü bir cevabı yoksa muhtemelen okuyucuyu da ikna edemem.
- Hollandalı bir izleyici kitlesine yönelik çalışan bir Türkiye muhabiri olarak şunu da düşünmeye çalışıyorum: Bu hikâye Türkiye’yi veya Türkiye’deki gelişmeleri daha iyi anlamaya yardımcı olacak mı?
- Tabii ki basit, genel haberler de yazıyorum; ancak uzun bir hikâye yazacaksam, her zaman Hollandalı okuyucunun Türkiye’deki toplumu, siyaseti ya da ekonomiyi daha iyi anlamasına yardımcı olacak kişileri ve konuları seçmeye çalışıyorum.
Woudwijk, fikir bulmakta zorlandığında ise geçmişte ona ilham veren, etkileyici bulduğu haberleri kaydettiği listeye bakıyor. “Önemli olan pes etmeyip yola devam etmektir” diyen Woudwijk, bir konu bulunduğunda diğer gazetecilerle konuşarak veya başarılı gazetecilerin ipuçlarını paylaştığı podcast’leri dinlemek gibi yollardan bunun geliştirilebileceğini söyleyip ekliyor: “Bazen de biraz ara vermeniz, bilgisayarınızdan uzaklaşmanız, dışarı çıkıp yürüyüşe çıkmanız gerekir ve sonra birdenbire en iyi fikirler aklınıza gelir.”
Emrah Sermiyan Bakır‘ın vurguladığı noktalardan biri, haberi üretmeden önce, kapsamlı bir ön araştırma yapılması gerekliliği. Hedef kitleyi anlayıp haberi ürettikten sonra da iş bitmiyor. Serap Turgut‘un değindiği gibi, “Okuyucularla iletişim hâlinde olun, geribildirimleri dikkate alın. Onların ilgi alanlarına yönelik içerikler üretin.”
Bu süreç haberciye özgürlük sunarken aynı zamanda disiplin gerektiriyor. Oğuz Bakır, “Sürekli içerik üretmek zorundasınız” diyor. Dış haberler alanında serbest gazetecilik yapan Ata Ahmet Kökçü de bu işin, mesleğin doğasına aykırı görünse de “planlı ve programlı bir çalışma gerektirdiğini” söylüyor.
2. Çok yönlü olun, farklılaştırın, merak edin
Günümüzde sadece haber yazmak yeterli değil. Farklı beceriler edinerek, haberlerinizi daha etkili bir şekilde sunabilir ve daha geniş bir kitleye ulaşabilirsiniz. Songül Karadeniz, “Fotoğraf, video, podcast… Kendinizi geliştirmeniz gerekiyor” diyor ve ekliyor:
- Öncelikle çok yönlü bir gazeteci olmak zorundasınız. Bu sektörde yer edinebilmek için, haber yazabilmenizin yanında, hem fotoğraf hem video çekip bunu kurgulayabilmeniz hem de gerektiğinde podcast yapabilmeniz şart.
Bu sürecin bir parçası da teknoloji. Yeni medya teknolojilerini takip edin ve haberlerinizi daha etkili bir şekilde sunmak için onları kullanın. Sosyal medya, video araçları, podcast platformları… Bunlar, daha geniş bir kitleye ulaşmanızı ve etkileşiminizi artırmanızı sağlayabilir. Turgut, “Değişen medya ortamında rekabetçi kalabilmek için yenilikçi olun” tavsiyesinde bulunuyor.
Becerileriniz ve araçlarınız kadar, haber konularını ve gazetecilik yaklaşımlarınızı farklılaştırmanız da önemli. Toplumun çeşitli kesimlerine dair az bilinen ama kitlelerin öğrenmesinde kamu yararı bulunan önemli konulara odaklanarak, özgün içerikler üretebilir ve fark yaratabilirsiniz. İhsan Birgül, “Daha çok işlenmemiş ve gözden kaçan konuları tercih ediyorum” diyor:
- Bulunduğun iş alanı ve edindiğin çevre, içerik hazırlamak konusunda fikir açıcı bir rol oynuyor. Bununla beraber bağımsız olduğun için toplumun her kesiminden içerik çıkarıp farkını ortaya koyabilirsin.
Farklılaşma, haber dilinde ve üslûbunda da özgünlüğü kapsar. Kendi tarzınızı bulun, sesinizi duyurun ve okuyucularınızla güçlü bir bağ kurun. Net, anlaşılır ve etkili bir dil kullanın. Karmaşık konuları kolay anlaşılabilir biçimde anlatın. “Serbest gazetecilerin bu alanda var olabilmeleri için, daha doğrusu mesleği icra edebilmek için kendilerine ait bir haber dilinin olması gerekiyor” diyor Barış Dönmez.
Tüm bunları yapabilmek için serbest gazetecinin bitmek tükenmek bilmez bir merak duygusuna da sahip olması şart. Bir olayın ardından onunla ilgili bilgi edinme güdüsünü körükleyen o duygu olunca gerisi daha kolay geliyor. Bunu vurgulayan Bakır, “Merak duygusunu sürekli olarak yenilememiz lazım” diyor.
3. İçerik önerdiğiniz medya kuruluşunu iyi tanıyın
Bir yandan hedef kitlenizi iyi tanıyıp bir yandan gündemi yakından takip ederken serbest gazeteci olarak bir odağınız daha olmalı: İçerik önerdiğiniz medya kuruluşunun ihtiyaç ve beklentilerini doğru anlamak. Ebru Apalak şunları anlatıyor:
- Haberin yayımlanacağı mecrada daha önce yapılan haberleri inceliyorum. Mecranın hangi içeriklere yer verdiği de önerimi şekillendiriyor. Gündemi çok iyi takip etmek gerekiyor. Bazen de yapılan içeriklere bakarak o içeriklerde bırakılan eksiklere ve boşluklara eğilmeye çalışıyorum. Güncel ve kamu yararı barındıran konuları göz önünde bulunduruyorum. Mecrayı çok iyi tanımak ve o mecraya uygun haberleri iyi bilmek ve ona göre öneri yapmak gerekiyor.
Birgül bu noktada, serbest gazetecinin, bir kuruluşta kadrolu olarak çalışan haberciye kıyasla avantajını gündeme getiriyor. Serbest gazeteci, hangi kuruluşa neyi haber olarak önereceğini kendisi seçer. “Bir kuruma bağlı olanlar sadece o kurumun yakın durduğu çizgide içerik üretebiliyor. Bu da darlığı getiriyor” diyen Birgül, serbest gazetecilerin bu imkânına dikkat çekiyor.
Dönmez’e göre, farklı yayınlarla ve editörlerle anlaşarak içerik üretimine devam etmek serbest gazetecilere fayda sağlıyor. “Farklı konuları irdelemek, sabit bir kaynak yerine farklı kaynaklar edinmek çok önemli” diyor Dönmez.
4. Gelişiminizi sürdürün ve çalışmalarınızı sergileyin
Gazetecilik, sürekli öğrenmeyi ve gelişmeyi gerektiren bir meslek. Bu yüzden durmadan okuyun, izleyin, dinleyin, araştırın, öğrenin ve kendinizi geliştirin. Bakır şunları söylüyor:
- Bu sektörde başarılı olmanın yolunun entelektüel bir bilgi birikimine sahip olmaktan geçtiğine inanan biriyim. Gazeteci okuyarak ve araştırarak kendini daha çok kanıtlar ve olaylar arasında bağlantıyı kurmakta zorluk çekmez.
Yaşam boyu eğitim perspektifi, hem becerilerin güncel kalmasını sağladığı gibi, gelecekte işbirliği yapılabilecek kişi ve kuruluşların yer aldığı sosyal ağınızı da geliştiriyor. Esra Ece Kutlu şöyle diyor:
- Zaman sıkıntım olmadığı için, başta Türkiye Gazeteciler Sendikası Basın Akademisi (TGS Akademi) olmak üzere, farklı oluşum ve kurumlarda çeşitli eğitim ve atölyelere katılarak meslekî gelişimim için bir şeyler yapmaya fırsat buldum ve network açısından zenginleştim.
İş bağlantılarının yanı sıra haber kaynaklarının çeşitlendirilmesi de önemli. Dönmez, “Kaynak ağı ne kadar geniş olursa haber çeşitliliği de o kadar artar. Muhabirin yaşadığı ilde ve o ilin neredeyse tüm ilçelerinde bir kaynağının olması gerekiyor. Kaynak çeşitliliği burada muhabire büyük bir özgüven aşılar” ifadesini kullanıyor.
Kökçü de “daha sosyal ve girişken bir yapıya sahip olmanın” serbest gazetecilere fayda sağladığı görüşünde. “Alışagelmiş gazetecilik uygulamalarının dışına çıkmaya çalışmak, yeni gazetecilik uygulamalarını takip etmek ve uygulamak işi çok daha nitelikli bir hâle getirecektir” diyen Kökçü, yabancı dil bilmenin ve gazetecilikte deneyim paylaşımının önemini de vurguluyor.
Bu noktada Dönmez, serbest gazetecilerin çalışmalarını sergilemesi gerektiğini de ifade ediyor: “Muhakkak bir kişisel web sitesi oluşturarak bu siteyi güncel tutmanız gerekiyor.”
5. Gazetecilik ilkelerine hep bağlı kalın
Doğruluk, bağımsızlık, tarafsızlık, insanîlik ve hesap verebilirlik başta olmak üzere evrensel gazetecilik ilkelerine uyum, mesleğin genelinde olduğu gibi serbest haberciler için de olmazsa olmaz. Turgut, “Gazetecilik etiği konusunda bilinçli olun ve meslek ilkelerine bağlı kalın” derken şunu ekliyor:
- İyi bir gazeteci her zaman bilgiyi araştırır ve doğruluğuna özen gösterir. Kaynakları doğrulamak için çaba sarf edin ve bilgiyi sağlam bir temele dayandırın. Tek bir kaynağa bağlı kalmak yerine çeşitli görüşleri ve bilgi kaynaklarını kullanın. Gazetecilikte tarafsızlık ve objektiflik önemlidir. Kişisel görüşlerinizi habere yansıtmamaya özen gösterin ve farklı perspektifleri dengelemeye çalışın. Özellikle haber kaynaklarını açıklamak, gizliliğe saygı göstermek ve haber değeri taşıyan bilgileri paylaşmak konusunda dikkatli olun.
Apalak da “Hangi mecraya yazarsam yazayım emin olmadığım bir şeyi yazmıyorum. Haberlerimdeki bilgileri en az 2 kere, bazı yerlerde 3-4 kez teyit etmeye çalışıyorum. Gerekirse, teyit edilmeyen bir haberi yazmıyorum” ifadesini kullanıyor.
Özetle; serbest gazetecilik, getirdiği zorlukların yanında, özgürce üretme keyfini de habercilere sunuyor. Deneyimli serbest gazetecilerin tavsiyeleri, bu zorlu yolda başarılı olmak isteyenlere yardımcı olabilir.
✨6 yılda 33 ilden 203 serbest gazeteciye, hazırladıkları 620 adet içerik için 62.000 Euro (güncel kurla 2.345.129 TL) #telif ücreti ödedik. @TGS_org_tr ve @EUDelegationTur desteğiyle 1 Eylül 2025'e kadar sürecek bu programın şartları ve başvuru formu: https://t.co/GlkfGoAJS0 pic.twitter.com/HZOriAMGDo
— Journo (@JournoComTr) August 28, 2024
Pitch nedir, nasıl yapılır? Asla reddedilemeyecek bir içerik önerisinin püf noktaları
Serbest gazetecilik hobi mi, kariyer mi? 20 ülkeden haberciler anlatıyor
Serbest gazeteciler için telif programlarında son durum: Haberciler anlatıyor
