Telegram, birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de son dönemde en hızlı yükselen haber platformu. Peki Telegram’daki Türkçe kanallarda en çok hangi konular haberleştiriliyor? Ne tür içerikler daha çok etkileşim alıyor? Haber tüketicileri niye bu platformu tercih ediyor?
Bu soruları yanıtlamak için takipçi sayısı 28.000 ile 237.000 arasında değişen 10 Telegram kanalının 3 günde paylaştığı 693 haberi inceledim. Yayımladıkları reklamlara baktım. Telegram kullanan haber tüketicileriyle görüştüm. Ve işte bazıları beni de şaşırtan bulgular…
Telegram‘ı 2013 yılında Rusya’da Nikolay ve Pavel Durov kardeşler kurmuştu. Bu ülkenin en büyük sosyal medya ağı VKontakte‘nin (VK) de kurucularından olan Pavel Durov, Putin Yönetimi’nin baskısı artınca 2014’te ABD’ye yerleşmişti.
Birden çok platformda çalışan, bulut tabanlı bir anında mesajlaşma uygulaması olan Telegram’ın merkezi bugün Dubai’de. 2021’nin ocak ayında tüm dünyada en çok indirilen mobil uygulama olan Telegram’ın kullanıcı sayısı bu yaz 700 milyonu aştı.
Telegram’ın, başlıca rakipleri WhatsApp ve Facebook Messenger‘ı geride bıraktığı yerler arasında eski Doğu Bloku ağırlıklı olsa bile Etiyopya, Ürdün ve Kamboçya gibi ülkeler de dikkat çekiyor.
Telegram’ın, WhatsApp’tan farkı ne?
Telegram, popüler kanallarda içerik üreticilerine reklam ve “premium” özelliğiyle abonelik geliri getirmesiyle öne çıktı.
Veri güvenliği ve mahremiyet özellikleri de Telegram’ın ilk günlerinde onu cazip kılan özellikler arasında gösteriliyordu. Ancak gerek uçtan uca şifrelemenin artık neredeyse her mesajlaşma uygulamasında sunulması, gerekse Telegram’ın kendi geliştirdiği protokolle ilgili dile getirilen şüpheler bu özellikleri gölgede bıraktı.
Yine de Telegram’ın bir haber platformu olarak dünyada yükselişi sürüyor. Bu platformda eğlence, spor, sohbet, eğitim gibi birçok farklı alana odaklanan kanallar, Türkiye’de de geniş bir kitlenin ilgisini çekiyor.
Gazetelerin ve haber sitelerinin Telegram kanallarını Journo geçen yıl incelemişti. Bense bu mini araştırma için Telegram’daki yeni nesil haber kanallarından 10’unu rastgele seçtim ve 16-18 Eylül döneminde, yani 3 gün boyunca paylaştıkları toplam 693 haberi inceledim:
Kişisel hesaplar, haber kuruluşlarının resmi hesaplarına kıyasla birçok sosyal medya platformunda genelde daha yüksek etkileşim alıyor. Journo’da temmuz ayında yayımlanan bir araştırmada, “Instagram, YouTube ve TikTok’taki 44 spor yayıncısının, yüksek takipçi sayılarına kıyasla oldukça düşük bir etkileşime sahip” oldukları belirtilmişti.
Telegram’da en çok etkileşimi, siyaset ve yaşam haberleri alıyor
Yukarıda sıralanan kanalların etkişilimine bakıldığında ise Telegram’da durum farklı. Kişisel değil, haber kuruluşu/sayfası ismini taşımalarına rağmen Telegram’daki popüler kanallarda paylaşılan haberlerin etkileşim oranları da oldukça yüksek. En çok etkileşimi ise siyaset ve yaşam kategorisindeki haberler alıyor.
Kanalların takipçi sayısı ile bir günde paylaştıkları haber sayısı arasında bir orantı yok. En az takipçi sayısına sahip haber kanalları arasında bulunan “Gündeme Dair Her Şey” 3 günde 236 paylaşımla en çok haber paylaşan kanal oldu. En fazla takipçiye sahip “BPT Haber” ise en az haber paylaşımı yapan ikinci haber kanalı.
- 3 günde 10 ila 50 arasında haber paylaşan Telegram kanalları: “Haber” (39), “Solcu Gazete” (43), “BPT Haber” (23), “Haber Paylaşımı” (13)
- 3 günde 50 ila 100 arasında haber paylaşan Telegram kanalları: “MHA” (52), “DarkWeb Haber” (62), “DWT Haber” (74), “Son Dakika | Haberler” (77), “SonDakika Haberler” (74)
- 3 günde 100 ve üzeri haber paylaşan Telegram kanalları: “Gündeme Dair Her Şey” (236)
Daha az etkileşim almasına rağmen dış politika haberleri de çok paylaşılıyor
Telegram kanallarında en çok siyaset, dış politika ve yaşam kategorisindeki haberler paylaşılıyor. Bu kanallarda 3 gün boyunca paylaşılan 693 haberin kategorileri şöyle:
- Siyaset (216)
- Dış Politika (177)
- Yaşam (136)
- Ekonomi (36)
- Spor (30)
- Teknoloji (28)
- Kültür-Sanat (21)
- Çevre (19)
- Eğitim (14)
- Sağlık (7)
- Kent (6)
- Kadın (3)
Dış politika haberleri, yüksek paylaşım sayısına kıyasla yaşam kategorisindeki haberlerden daha az etkileşim alıyor. Bu listede kadın kategorisinde haber üreten tek kanal “Solcu Gazete” iken en çok kültür-sanat haberi paylaşımını ise bu kanalın yanı sıra “Gündeme Dair Her Şey” de yapıyor.
Kanalların bir künyesi veya e-posta adresi yok. Genel olarak paylaşımlarda, herhangi bir haber sitesine bağlantı verilmediği de görülüyor. Örneğin, 230 bini aşkın takipçiye sahip “BPT” adlı Telegram kanalında siyasetçilerin demeçlerinden cümleler paylaşılıyor. Bu kanalda Recep Tayyip Erdoğan‘ın son demecini yaklaşık 30 bin, Selahattin Demirtaş‘ınkini 50 bini aşkın Telegram kullanıcısı görmüş.
Telegram haberciliğinde çiğnenen 4 gazetecilik ilkesi
3 günlük süreçte, bu kanalların 5’inde, gazetecilik ilkelerinin ihlal edildiğini düşündüğüm toplam 9 paylaşıma rastladım. Bu paylaşımlar, şu 4 etik ilkeyi çiğniyordu:
- Kaza ve cinayet haberlerinde kan ve şiddet unsurları içeren fotoğraf ve görüntüler yayımlanmamalıdır. Örneğin “MHA” adlı Telegram kanalı, Ukrayna’nın Harkiv bölgesindeki toplu mezarlarda bulunan cesetlerin görüntülerini buzlamadan paylaştı.
- Cinsel dokunulmazlığa, kadın ve çocuk istismarına ilişkin suçlarda, mağdurun açık ismi ve fotoğrafları yayımlanmamalı; kimliğini ortaya çıkaracak yayınlardan kaçınılmalıdır. Örneğin “Solcu Gazete” adlı Telegram kanalı, İran’da 16 Eylül günü ahlak polisinin darp ettiği genç kadının şiddet içeren görüntülerini ve ismini paylaştı.
- Özel yaşamın gizliliği esastır. Üstün bir kamu yararı olmadıkça veya kişinin rızası alınmadıkça özel yaşamın gizliliğini ihlâl eden habercilik yapılmamalıdır. Örneğin “DarkWeb Haber” adlı Telegram kanalı, tanınmış bir kişinin uyuşturucu madde kullandığı iddiasıyla izinsiz ve gizlice çekilen görüntülerini paylaştı.
- Irka, milliyete, etnik kökene, cinsel kimliğe, cinsel yönelime, dile, dine ve mezhebe yönelik ayrımcılığı teşvik edecek yayın yapılmamalıdır. Örneğin “Son Dakika| Haberler” adlı Telegram kanalı, İstanbul’daki LGBTi+ karşıtı gösterinin reklamını yaparken bu gösteriye karşı çıkan tanınmış kişileri de hedef gösterdi.
Ana reklam kaynakları, yasadışı bahis siteleri
“Haber,” “Solcu Gazete,” “MHA,” “DarkWeb Haber” ve “Son Dakika | Haberler” adlı Telegram kanalları 3 gün boyunca hiç reklam yayımlamadı.
“SonDakika Haberler” 12 adet, “DWT Haber” 11, “BPT Haber” 2, “Gündeme Dair Her Şey” ile “Haber Paylaşım” adlı sayfalar ise 1’er reklam yayımladı.
Bu 27 reklamın tamamı, yasadışı bahis sitelerini tanıtıyordu.
Peki, haber tüketicileri neden Telegram’ı tercih ediyor? Bunu da onlara sordum.
Telegram’ın cazibesi: “Rahatsız etmeyen” reklamlar, konu bazlı takip imkânı ve bildirimler
Bugünlerde haberleri yalnızca Telegram üzerinden takip ettiğini vurgulayan Tuğçe Fedai şunları söylüyor:
- Geçmişte basılı gazetelerden gündemi takip ediyordum. Daha sonraları ise bana hız ve kolaylık sunduğu için web sitelerinden haber takibi yapmaya başlamıştım. Ancak şu an haber sitelerinin reklam politikaları dolayısıyla habere ulaşmak oldukça zorlaştı. Telegram bu noktada okuyucuyu rahatsız etmeyen reklamlarıyla habere ulaşmayı kolaylaştırıyor.
Haber takibini hem web siteleri hem de Telegram üzerinden yaptığını ifade eden Berk Yaray ise şu ifadeleri kullanıyor:
- Hâlâ ana haber kaynağım gazeteler ya da web siteleri. Ancak haber kanallarına üye olduğumda her yeni gelişmeden mesaj bildirimleri aracılığıyla haberdar olabiliyorum. Telegram haber kanallarını tercih etmemin tek sebebi, her haber paylaşımında bildirim geliyor oluşu.
Yalnızca spor haberlerini takip eden Gökhan Kılıç‘ın Telegram ile ilgili görüşü şöyle:
- Bir gazete aldığımda ya da haber sitelerine girdiğimde her konudan haberleri görüyorum. Telegram’da ise kanallar konulara göre ayrılabiliyor. İlgi alanıma yönelik kanallara üye olarak yalnızca ilgi alanıma göre haberleri görebiliyorum.
Etik ihlaller ve “yankı fanusu,” Telegram’ı tercih sebepleri!
Kılıç, gazetecilik araştırmalarında olumsuz bir kavram olarak işlenen “yankı fanusu” etkisinin Telegram’da da var olduğunu, fakat bunun kullanıcıları kaçırmak yerine cezbettiğini ekliyor:
- Telegram üzerindeki bazı haber kanalları belli siyasi görüşlere yakın yayınlar yapıyorlar. Birçok arkadaşım da bu kanallarda kendi siyasi görüşlerine yakın kişilerin haberlerini takip etmeyi tercih ediyor.
Tam isminin yayımlanmasını istemeyen İlker adlı kullanıcı ise Telegram haberciliğinde gözlenen bir başka olumsuzluğun, yani etik ihlallerinin de kullanıcıyı caydırmak yerine çekiyor olabileceği görüşünde. Örneğin kan ve şiddet unsurları içeren görüntülerin buzlanmaması gerektiğini belirten İlker şöyle diyor:
- Bana göre haberler açık, sade ve sansürsüz bir şekilde yayımlanmalı. Diğer yayın mecralarında haberler birçok açıdan sansürleniyor. Telegram’daki haber kanallarında ise paylaşımları tüm açıklığıyla görmeyi seviyorum.
Bu mini araştırmanın verilerini aşağıdaki tabloda bulabilirsiniz:
3 dijital platformda spor yayıncılığı: Takipçi çok, etkileşim az
