2024'ün basın özgürlüğü özeti: Baskı, tehdit ve hukuksuzluk

Yıl bitiyor ama Türkiye’de basın özgürlüğü ihlalleri bitmiyor. Gazeteciliğe yönelik baskının, tehditlerin ve hukuksuzluğun türlü yöntemlerini 2024’ün son günlerinde iyice yoğunlaşan ihlallerde gördük. Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS), son 5 günde yaşananları bugünkü açıklamasında özetledi:

Türkiye Spor Yazarları Derneği’nin seçilmiş yönetimine İstanbul Vali Yardımcısı kayyım olarak atandı ve köklü derneğin yönetimine el kondu. İktidar, seçimle gelen belediyelere el koyma alışkanlığını bir meslek örgütünde de devam ettirdi.
Suriye’de çalışırken silahlı insansız hava aracı (SİHA) saldırısıyla gazeteciler Cihan Bilgin ve Nazım Daştan öldürüldü. Ölümleri protesto etmek isteyen meslektaşları Diyarbakır, Van ve İstanbul’da engellendi. Diyarbakır’da açıklama yapılmasına izin verilmedi. Van’da 10 gazeteci gözaltına alındı. İstanbul Şişhane’de yapılmak istenen açıklamada, aralarında gazetecilerin de bulunduğu 59 kişi gözaltına alındı. Gözaltına alınan 7 gazeteci tutuklandı. “2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununa muhalefet” ve “örgüt propagandası yapmak” iddiasıyla tutuklanan meslektaşlarımız: Gülistan Dursun, Pınar Gayıp, Serpil Ünal, Hayri Tunç, Enes Sezgin, Osman Akın ve Can Papila
İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, gazeteci Özlem Gürses hakkında, kendi YouTube kanalı TV OZ’de yayınladığı videoda, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ile ilgili kullandığı, “Gördüğünüz üzere IŞİD yapısı, yani TSK-SMO yapısı Kürtlerin olduğu bölgelerde küçük küçük kazanımlar elde etmiş” şeklindeki sözleri üzerine, “halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” suçundan resen soruşturma başlattı. Ankara’da gözaltına alınan Gürses, İstanbul’a getirildi. Canlı yayında yaşanan bir dil sürçmesi, “devletin askeri veya emniyet teşkilatını alenen aşağılama” suçundan tutuklama talebine kadar büyüdü. Gürses hakkında yurtdışına çıkış yasağı ve ev hapsi kararı verildi.
Serhat News, Eylül 2024’te Adalet ve Kalkınma Partili Veysel Ürüm’ün şirketi Vefa Grup’un Van’ın Gürpınar ilçesine bağlı Topçudeğirmeni köyündeki maden faaliyetlerinin yarattığı doğa tahribatını ve bölge halkının yaşadığı mağduriyeti haberleştirdi. Ürüm, “halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma,” “yalan haber” ve “itibarı zedeleme” suçlamasıyla Serhat News’ten şikâyetçi oldu. Van Cumhuriyet Başsavcılığı da Ürüm’ün şikâyeti üzerine soruşturma başlattı. Soruşturma devam ederken Ürüm’ün damadı ve şoförü Orhan Delen, Serhat News Genel Yayın Yönetmeni Sıddık Güler’i arayarak, küfür ve hakaret etti, ardından ölümle tehdit etti.
Halk TV’nin İstanbul Zeytinburnu’nda bulunan binasına bir kişi saldırıda bulundu. Kanalın binasına giren Y.P. isimli saldırgan, eşyalara zarar verdi ve çalışanlara hakaretler yağdırdı.
İstanbul’da KRT TV’nin bulunduğu binaya, cumartesi akşamı, üzerinde el bombası olduğunu iddia eden bir saldırgan zorla girdi. Saldırgan polis tarafından gözaltına alındı.

“Bir kez daha söylüyoruz; gazetecilik suç değildir”

TGS, açıklamasının sonunda, şu ifadeleri kullandı: “Kayyım atamaları, gözaltılar, tutuklamalar, ev hapisleri, ölüm tehditleri ve fizikî saldırılarla geçen bir 5 gün yaşadık. Gazetecilik mesleğine yönelik düşman politikalar devam ettiği sürece benzerlerini yaşamaya da devam edeceğiz. İktidarı bir an önce bu politikadan vazgeçmeye, gazetecileri de meslek paydasında buluşup dayanışmaya çağırıyoruz. Ve bir kez daha söylüyoruz; gazetecilik suç değildir. Gazetecilik topluma doğruyu, gerçeği ulaştırma mesleğidir. Gerçeklerden korkmayın, gazetecilere saygı gösterin.”

Bugünün ilerleyen saatlerinde de ihlaller devam etti. Gazeteciler Öznur Değer ve Medine Mamedoğlu‘na yönelik soruşturmalar, haberciliğe karşı yıl boyunca sürdürülen adlî tacizin son örnekleri olarak görülüyor. Üstelik bu örnekler, 2024’te daha da artan gazeteciliğe yönelik anayasal ihlallerin sadece bir bölümünü oluşturuyor. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun (RTÜK) verdiği haksız cezalardan, dijital sansüre dek daha birçok alanda habercilik 2025’e bu ağır baskının eşliğinde giriyor.

Güncelleme (01.01.2025):

TGS hukuk biriminin yıl sonunda basınla paylaştığı açıklamaya göre 2024’te 11 gazeteci tutuklandı, 4 gazeteci hakkında ev hapsi kararı verildi ve 18 gazeteci 2025’e cezaevinde girdi. Diğer veriler şöyle:

Gazeteciler 51 soruşturma kapsamında ifadeye çağrıldı.
Gazetecilere yönelik en az 98 gözaltı işlemi uygulandı.
60 fiziksel saldırı ile 209 sözlü tehdit ve hedef gösterme vakası yaşandı.
17 tazminat davası görüldü. Bunlardan 5’i reddedildi. Bir davada gazeteci aleyhine 12.500 TL manevi tazminata hükmedildi.
137 ceza davası görüldü. Bunların neticesinde gazeteciler, toplamda 86 yıl 10 ay 9 gün hapis cezasına, 37 bin 470 TL adli para cezasına mahkûm edildi. 27 gazeteci hakkında beraat kararı verildi.
RTÜK bu yıl haber yayınları nedeniyle 26 ceza kesti. Bu karardan 8’i TELE1, 5’i Flash Haber TV, 4’ü SZC TV, 3’ü Halk TV ve 3’ü FOX TV’ye kesildi. Birer de TV 52, TGRT ve Akit TV hakkında karar açıklandı.
Açık Radyo’nun yayın lisansı, Açık Gazete programında geçen, 24 Nisan Anma Günü’nün yasaklandığına ilişkin ifade nedeniyle, 3 Temmuz 2024’te, RTÜK kararı ile iptal edildi. Radyo, RTÜK’ün kararına ilişkin İdare Mahkemesi’nin verdiği yürütmeyi durdurma kararı doğrultusunda yayınına bir süre daha devam etti. 29 Ekim 2024 tarihinde RTÜK yaptığı açıklamada Açık Radyo’nun yayın lisansını tamamen iptal ettiğini duyurdu ve radyo yayın hayatına son vermek zorunda kaldı.
28 siteye erişim engellendi. 120 haber içeriğine yönelik yaptırım uygulandı. Bu içeriklerden 84’ü hakkında erişim engelleme, 3’ü hakkında içerikten silme kararı verildi. 42’si hakkında hem erişim engelleme hem silme kararı verildi. 4 içerik hakkında ise erişim engelleme ve içerikten silme yaptırımlarının yanında arama motorlarından ilişkilendirilmemeye yönelik karar da verildi. (Not: Bu sayılar tekil haber içeriği olup bu kapsamda binlerce haberin silinmiş olması mümkündür. Örneğin bir haber içeriğinin yayınladığı 100 link engellenmiş olabilir.)
Ayrıca yıl içinde 5651 Sayılı Kanun’un 9. Maddesi, ifade özgürlüğü kapsamında yürürlükten kaldırılmasına karşın kanunun etrafından dolanarak yeni erişim engelleme kararları verilmeye yönelik girişimler söz konusudur.

TGS açıklamasının sonunda, “2024 gazeteciler için böyle geçti fakat 2025 için umutlarımız ve dileklerimiz baki, insanca yaşam için mücadelemiz yeni yılda da sürecek” dendi.

İLGİLİ: