En çok yolsuzluk haberleri engelleniyor: Dijital sansürün hedefi bağımsız gazetecilik

EngelliWeb verilerine göre bir yıl boyunca erişim engellemesi getirilen 424 adet haberi inceledik. En çok BirGün ve Cumhuriyet’in haberleri engelleniyor. Hukuka aykırı olarak uygulanan dijital sansür çoğunlukla, sulh ceza hâkimliklerinin “kişilik hakları” gerekçesine dayanan kararlarıyla; yolsuzluk, rüşvet ve yargıyla ilgili haberleri hedef alıyor. İlgili yasa maddesi ekimde yürürlükten kaldırıldı ama en az 1 hâkimlik yine bu gerekçeyle dijital sansüre başvurdu.

İfade Özgürlüğü Derneği’nin EngelliWeb projesi kapsamında Eylül 2023-2024 döneminde toplanan verileri inceledik. Bu dönemde engellenen 424 haberin başlıklarını, yayıncılarını, kararı veren mahkemeyi ve kararın gerekçesini listeledik. Ham veri kümesini şu sayfada bulabilirsiniz. Bir not: Bu liste sadece derneğin bu dönemde ulaşabildiği ve EngelliWeb hesabından paylaşılan kararları kapsıyor, yani engellenen tüm içerikleri barındırmak gibi bir iddia yok.

Eldeki verilere göre bu dönemde haberleri hakkında 10’dan fazla engelleme kararı alınan medya kuruluşları şunlar: BirGün (54), Cumhuriyet (37), Halk TV (28), Gazete Duvar (27), Artı Gerçek (25), Diken (22), Sözcü (22), Yeniçağ (17), Evrensel (16), Oda TV (11)

Erişim engellemesi getirilen haberlerde en çok rastlanan konular ise şöyle:

Yargıda rüşvet, kamu ihalelerinde usulsüzlük, zimmete para geçirme, rüşvet karşılığı iş takibi gibi iddialar
Siyasî partilere ve siyasîlere yönelik suçlamalar, usulsüzlük iddiaları ve etik dışı davranışlar
Çocuk istismarı, cinsel saldırı, taciz ve tecavüz gibi suçları içeren haberler
Erişim engeli ve sansür uygulamaları
Tarikat ve cemaatlerin karıştığı skandallar ile bu yapıların devlet kurumlarındaki kadrolaşma iddiaları

Ayrıca dolandırıcılık, usulsüz atama ve görevden almalar, terörle mücadele, örgütlü suçlar, erişim engellemeleri, mülteciler ve ekonomik sorunlar gibi konular da erişim engellemelerine hedef olan haberlerin konuları arasında.

İstanbul 4. ve 5. sulh ceza hâkimlikleri 19’ar kararla ilk sırada

İncelediğimiz dönemdeki haberlerin %88’ine “kişilik hakları” gerekçesiyle erişim engeli getirilmiş. 6 adet kararda “unutulma hakkı” gerekçesi var. Engellenen haberlerde çeşitli siyasetçilerin yanı sıra suç örgütü liderlerinin ismi sıkça geçiyor.

Bu dönemde en çok erişim engeli kararı veren kurum, 19’ar kararla İstanbul 4. ve 5. sulh ceza hâkimlikleri oldu. Büyük şehirler dışında, Sakarya’daki Akyazı Sulh Ceza Hâkimliği 10 adet erişim engellemesi kararıyla dikkat çekiyor.

Erişim Sağlayıcıları Birliği ise daha önce hakkında engelleme kararı alınan haberlerle aynı içeriklerin yayımlandığı gerekçesiyle 27 haberi engelledi. Kişilik haklarının ardından engelleme kararlarında en sık başvurulan gerekçe bu oldu.

Sansüre dayanak yapılan yasa maddesi kaldırıldı ama…

İncelediğimiz haberlerin büyük çoğunluğu, 5651 sayılı yasanın 9. maddesine dayanarak engellenmişti. İfade Özgürlüğü Derneği, “kişilik hakları ihlalleriyle” ilgili bu maddenin, geçen yıl Anayasa Mahkemesi’nin verdiği kararın ardından, 10 Ekim itibarıyla resmen yürürlükten kaldırıldığını açıklamıştı. Derneğin 9 Ekim tarihli bildirisinden bir bölüm şöyle:

5651 sayılı Yasanın 9. maddesi, Şubat 2014 değişikliklerinden itibaren kişilik haklarının korunması amacıyla sulh ceza hâkimlikleri aracılığıyla binlerce haber ve sosyal medya içeriğinin erişime engellenmesi ve 2020 sonrasında da yayından çıkarılması için kullanıldı. Bu süreçte, Derneğimizin EngelliWeb verilerine göre toplam 35.023 haber erişime engellenmiş, 29.253 içerik yayından kaldırılmış ya da silinmiştir.
Özellikle, iptal edilmiş yasa hükmünden en çok faydalananlar arasında üst düzey kamu görevlileri, hükûmete yakın kuruluşlar ve iş insanları yer aldı. Kişilik haklarının ihlali iddiasıyla verilen kararların önemli bir kısmı, Cumhurbaşkanı Erdoğan, oğlu Bilal Erdoğan, damadı Berat Albayrak, Ulaştırma Bakanı Adil Karaismailoğlu ve bazı hükûmete yakın iş insanları tarafından yapılan başvurular üzerine verilmiştir.
Ayrıca, kamu kurumları ve hükûmete yakın vakıflar tarafından da bu maddenin sıklıkla kullanıldığı İfade Özgürlüğü Derneği tarafından 2018’den bu yana yayınlanan yıllık EngelliWeb raporlarında gözlemlenmiştir. Bu kişiler ve kurumlar, incinen itibar, onur ve haysiyetlerinin korunması iddiasıyla binlerce haberin erişime engellenmesini ve yayından kaldırılmasını talep etmiş, sulh ceza hâkimlikleri ise bu talepleri büyük oranda karbon kopya kararlarla ve genel geçer ifadelerle kabul etmiştir.
Daha da vahimi, 2017’den bu yana sulh ceza hâkimliklerinin, Anayasa Mahkemesi’nin bağlayıcı kararlarını göz ardı ederek, kişilik hakları gerekçesiyle içeriklerin engellenmesi veya yayından çıkarılması konusunda keyfi kararlar vermeye devam ettiği de EngelliWeb raporlarında detaylı şekilde belgelenmiştir. Bu vahim durum, Anayasa Mahkemesi’nin Ekim 2021 içinde yapısal sorunlar tespit ettiği Keskin Kalem Yayıncılık ve Ticaret A.Ş. kararına rağmen değişmemiş ve aynen devam etmiştir.
Anayasa Mahkemesi’nin yasa hükmünü 11.10.2023 tarihinde iptal etmesi ve kararının Resmi Gazete’de 10.01.2024 tarihinde yayımlanmasından sonra da sulh ceza hâkimlikleri iptal edilen hükme istinaden karar vermeye devam etmiştir. İptal edilen hükümle ilgili Anayasa Mahkemesi kararı ise yarın [10 Ekim 2024] yürürlüğe giriyor ve artık sulh ceza hâkimlikleri 5651 sayılı Yasanın olmayan 9. maddesine istinaden erişim engelleme veya haber ve içeriklerin yayından çıkarılmasına karar veremeyecek.

Ancak yasal dayanak ortadan kalkmasına rağmen, Midyat Sulh Ceza Hakimliği, Diken’in “AKP’li belediyede vurgun” haberine 18 Ekim’de erişimi engelledi. Diken’in, bu konuda İfade Özgürlüğü Derneği kurucularından Prof. Dr. Yaman Akdeniz‘in açıklamalarına yer veren “Mahkemeden ‘yasaya aykırı’ karar” başlıklı haberi de 18 Kasım’da engellendi.

İLGİLİ: BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ