BİK ölçütleri yerel medyada da "tık yarışı" başlattı: Diyarbakır örneği

Basın İlan Kurumu’nun (BİK) yeni yönetmeliğiyle, yerel gazetelerin haber sitelerinin resmî ilan almasının da önü açılmıştı. Asgari haber sayısı, tekil ziyaretçi sayısı, sayfa görüntülenme sayısı ve asgari sayfada kalma süresi gibi sayısal ölçütlere uyan 300’den fazla haber sitesi 2024 şubatı itibarıyla BİK’ten reklam aldı. Türkiye’nin dört bir yanında onlarca haber sitesi de bu listede yer alıyor.

İncelediğimiz Diyarbakır yerel medyası örneği ise bize şunu söylüyor: İşverenler artık dijital yayınlarının da mali sürdürülebilirliğini BİK gelirlerine bağlamış durumda. Bu gelirlerin daha fazla gazetecinin sigortalı çalışmasını sağlaması olumlu. Ancak emekçiler eskisinden de daha fazla çalıştırılıp daha fazla haber üretmeye zorlanıyor ve yerel medyada da “tık avcılığı” teşvik ediliyor.

Anayasa Mahkemesi kararına rağmen yaygın medyada siyasî bir çifte standart uygulamakla eleştirilen Basın İlan Kurumu (BİK) Genel Müdürlüğü’nün Resmi İlan ve Reklam Yönetmeliği 1 Şubat 2023’te yürürlüğe girmişti. Geçen yılın nisan ayından beri aralarında yerel gazetelerin olduğu “internet haber siteleri” (İHS) de belirli ölçütler uyarınca ilk kez süreli yayın kapsamına alınıp resmî ilan ve reklam geliri elde edebilmeye başladı. Bu hakkı kazanan kuruluşlar BİK’in ilgili sayfasında yayımlanıyor.

BİK’in sayısal ölçütlerini bu içeriğin sonunda sıraladık. Yönetmelikteki bu ölçütlerin arasında asgari fikir işçisi sayısı, asgari haber sayısı, tekil ziyaretçi sayısı, sayfa görüntüleme sayısı ve günlük ortalama sayfada kalma süresi var.

BİK Genel Müdürü Cavit Erkılınç, haber sitelerinin resmî ilan yayımlama hakkı kazanmasının gazetecilik mesleğinin devamı yönünde çok önemli bir adım olduğunu söylemiş, yeni mevzuatın internet medyasının saygınlığını artıracağını ifade etmişti.

BİK’in yeni ölçütlerini eleştiren deneyimli gazeteci Faruk Bildirici ise T24’teki “Medya Ombudsmanı” köşesinde, “BİK’in internet haberciliğini kısır döngüden kurtarmak için yönetmeliği ve analiz yöntemini değiştirmesi gerek. Sayısal koşulları asgaride tutup, uzmanlar ve değerlendirme kurulu gibi farklı yöntemlere başvurulabilir. Yoksa BİK de devlet kesesinden ‘tık avcılığı’nı teşvikten kurtulamaz” demişti.

Yeni ölçütlerin uygulamaya girmesinin üstünden yaklaşık 1 yıl geçti. Diyarbakır yerel medyasını incelediğimizde, bu ölçütlerin bazı olumlu gelişmeleri beraberinde getirmekle birlikte, genel olarak gazetecilik kalitesini uzun vadede yükseltecek bir etki oluşturmayı başaramadığını söyleyebiliriz. Aksine, tıpkı Bildirici’nin dediği gibi, “tık avcılığı” yerel medyada bu kez de devlet eliyle teşvik edilmiş gibi görünüyor.

“Diyarbakır için çok sancılı bir süreç söz konusu”

Güneydoğu Gazeteciler Cemiyeti (GGC) Başkanı Felat Bozarslan‘ın verdiği bilgiye göre Diyarbakır’da ilçelerden 4, merkezden 8 gazete, kendi haber sitelerini yeni sisteme dâhil etmek üzere BİK’e başvurmuştu. Ocak 2024 itibarıyla bunlardan 6’sı BİK’ten reklam ve ilan almaya başladı. Diğer 6’sı ise BİK’in ölçütlerini (yurtiçi doğrudan tekil ziyaretçi en az 3.000, toplam tekil ziyaretçi 20.000, sayfa gösterimi 60.000 ve her bir ziyaretçi için ortalama sayfada kalma süresi 1 dakika) yerine getirmeye çalışıyor.

BİK’in “İHS” ölçütlerini yerine getirmeyen gazeteler için süreyi hazirana kadar uzattığını hatırlatan Bozarslan, kurum her ne kadar internet gazeteciliğini öne çıkarmayı amaçlasa da, 3. kategoride yer alan Diyarbakır’da kuruluşların ciddi sıkıntılar yaşadığına dikkat çekerek şunları söyledi:

Diyarbakır için çok sancılı bir süreç söz konusu. 8 çalışan şartının olması, sitelerin “SEO çalışması” adı altındaki yüksek maliyetlerin altına girmesi, mevcut ilan durumundaki yetersizlik gibi nedenlerle gazeteler ekonomik açıdan zor günler yaşıyor. 8 çalışanın asgari ücretle istihdamı, SGK primleri ve tazminat bedelleri ile SEO çalışmalarında oluşan aşırı yüksek maliyet, sürdürülebilir olmayı oldukça zorlaştırıyor.

BİK’in bu ölçütleriyle habercilik anlayışında çok ciddi bir değişimin yaşandığını söyleyen Bozarslan, yerel gazetecilikte klasik bir anlayışla bu yüksek sayısal ölçütleri tutturmanın ekonomik açıdan ağır maliyetler gerektirdiğini vurguladı. Bozarslan, yerel medyanın özgün gazetecilik içerikleri üretmenin yanı sıra, hem habercilik tarafında hem de dijital barındırma (hosting) gibi teknik hizmetler için deneyimli çalışanlar bulmakta ciddi sıkıntılar yaşadığına dikkat çekti.

Tıklanma kaygısı gazetecilerin sağlığını da bozuyor

Bozarslan’ın çizdiği manzara, BİK’in yeni ölçütlerinin yerel medyayı nasıl dönüştürdüğünü birkaç adımda anlatıyor: Bir yerel haber sitesinin istenen koşulları sağlaması için Google’dan gelen trafiğini arama motoru optimazasyonu (SEO) yöntemleriyle artırması gerekiyor. Bunun için gazetecilerin yanı sıra, hatta belki onlardan daha çok, SEO uzmanlarına yatırım yapılması gerekiyor.

Ancak BİK ölçütlerine göre, asgari sayının tutturulması gereken fikir işçisi kadrosunda İletişim Fakültesi mezunu olup en az 2 yıl basın sigortası yatırılmış gazeteciler çalıştırma şartı var. “Haber başlığı, spot ve arabaşlıkta anahtar kelimeleri ayarlayarak haber üretmek hem İletişim Fakültesi mezunu arkadaşları hem de alaylı diye tâbir ettiğimiz çekirdekten yetişme arkadaşlarımızı oldukça zorlayan bir durum” diyen Bozarslan, mevcut ölçütlerin “SEO olarak çalışacak kişilerin bulunması yönünde başka yollara tevessül edilmesine neden olduğunu” da ekliyor.

Yerel medyada haber içeriklerinin artık tıklanma kaygısıyla yapılıyor olmasının “büyük bir dezenformasyona neden olduğunu” da ifade eden Bozarslan, gazetecilerin bu yüzden başta psikolojik olmak üzere ciddi sağlık sorunları yaşadığına dikkat çekti:

Artık haberden çok böylesi mantıkla içerikleri üretiliyor olması çok kötü. Böylesi yoğun çalışma şartı getiren internet haberciliğine geçtiğimizden beri mevcut sistemin çalışanlarda başta psikolojik olmak üzere sağlık sorunlarına neden olduğunu gözlemlediğimi önemle belirtmek isterim.

Bardağın dolu ve boş yarıları: Rekabet ve profesyonelleşme arttı ama…

BİK’in yeni sisteminin Diyarbakır yerel medyasında bazı olumlu etkiler de yaptığı görülüyor. Örneğin bir yerel gazetede çalışan ve adını vermek istemeyen bir kadın gazeteci, artık işvereninin SGK primlerini yatırdığını ve asgari ücretin altında çalıştırma gibi hususların ortadan kalktığını söyledi. BİK’in yeni sisteminin yerel gazetelerde rekabeti ve profesyonelleşmeyi artırması, yayıncıların bu yarıştan kopup resmî reklam gelirlerinden olmamak için nitelikli çalışanlara daha çok rağbet etmesi yine olumlu etkiler arasında.

Ancak aynı gazetecinin, olumsuz etkilere dair gözlemleri de var. BİK’in yeni ölçütleriyle işverenlerin daha çok gelir elde ettiğini, fakat medya emekçilerinin daha çok yorulduğunu belirten gazeteci, eskiden günde bir haber yapıyorlarsa artık iki haber yapmak zorunda kaldıklarını ifade ediyor. Diyarbakır’da bir başka yerel gazetede çalışan ve ismini vermek istemeyen bir editör de, “patronların gazetede ve internet sitesinde finansman planını tamamen BİK gelirlerine bağladığını” ve bunun sürdürülebilirlik getirmeyeceğini düşünüyor. “Bu şekilde haberde kaliteyi yakalamak da mümkün değil” diyen editör, BİK teşvikli yeni rekabet ortamında birtakım “bürokratik engellerle” karşılaştıklarını eklese de bunların ne olduğunu anlatmayı reddediyor.

BİK’ten 3. kategoride reklam ve ilan almaya hak kazanan CEGA Medya’ya ait Çermik Gazetesi adlı haber sitesinden Eyüp Kaçar‘ın yeni sistemle ilgili dikkat çektiği bir başka sorun ise şeffaflık eksikliği. Kaçar, BİK’in değerlendirmelerini aylık olarak yaptığını, resmî ilan ve reklam almaya hak kazanamayan medya kuruluşlarının bunun nedenini bilmediğini vurguladı. Haber siteleri sadece kendi verilerini görebildikleri için sistemin eşit ve âdil işleyip işlemediğini BİK dışında kimse bilmiyor.

"Hedeflerinizi hangi metrik ile ölçerseniz, o metrik hedef haline gelir" lafına gerçek bir örnek bu.

Hedef okunma, izlenme, dinlenme olmalı. Editöryel tarafta da etik, doğru, kamu yararı gözeten haberler hedeflenmeli.

Siz "trafik ve içerik sayısı metriğini ölçeceğiz" deyip buna… https://t.co/7ofSoiiK4E pic.twitter.com/va0fK2KJtD

— Orhan Şener Deliormanlı (@orhan_sener_) February 20, 2024

BİK, gazete ve haber siteleri için ölçütleri açıklamıştı

BİK’in 1 Şubat 2023 tarihinde internet sitesinde yaptığı bilgilendirmede, “Hâlihazırda resmî ilan yayımlama hakkına sahip olan gazetelerin Kuruma kayıtlı olan haber siteleri, 31 Mart 2023 tarihine kadar belirlenen kurallara uygun başvuru yapmaları ve asgari trafik şartı hariç diğer koşulları yerine getirmek şartıyla bekleme süresine tâbi tutulmaksızın resmî ilan yayımlama hakkı kazanacak” denmişti.

BİK ayrıca reklam ve ilan verilecek gazeteleri 6 farklı kategoriye, haber sitelerini ise 5 farklı kategoriye ayırıp her biri için ayrı şartlar açıklamıştı.

Gazetelerin kategorilerine göre;

1. kategori için 14 fikir işçisi, 2,25 metrekare yüzölçümü, asgari bayi satış oranı yüzde 50 olmak üzere günlük 3.000 fiili satış adedi,
2. kategori için 11 fikir işçisi, 1,50 metrekare yüzölçümü, asgari bayi satış oranı yüzde 50 olmak üzere günlük 1.600 fiili satış adedi,
3. kategori için 6 fikir işçisi, 1,50 metrekare yüzölçümü, asgari bayi satış oranı yüzde 50 olmak üzere günlük 400 fiili satış adedi,
4. kategori için 5 fikir işçisi, 1,12 metrekare yüzölçümü, asgari bayi satış oranı yüzde 40 olmak üzere günlük 400 fiili satış adedi,
5. kategori için 4 fikir işçisi, 1,12 metrekare yüzölçümü, asgari bayi satış oranı yüzde 30 olmak üzere günlük 300 fiili satış adedi,
6. kategori için 3 fikir işçisi, 0,90 metrekare yüzölçümü, asgari bayi satış oranı yüzde 30 olmak üzere günlük 100 fiili satış adedi ile Yönetmelikte belirlenen diğer şartları taşımaları gerekiyor.

Haber sitelerinin kategorilerine göre;

Genel kategori için 32 fikir işçisi, günlük 240 asgari haber sayısı, 500.000 tekil ziyaretçi, 1.500.000 sayfa görüntülenme sayısı,
1. kategori için 15 fikir işçisi, günlük 100 asgari haber sayısı, 50.000 tekil ziyaretçi, 150.000 sayfa görüntülenme sayısı,
2. kategori için 12 fikir işçisi, günlük 80 asgari haber sayısı, 30.000 tekil ziyaretçi, 90.000 sayfa görüntülenme sayısı,
3. kategori için 8 fikir işçisi, günlük 50 asgari haber sayısı, 20.000 tekil ziyaretçi, 60.000 sayfa görüntülenme sayısı,
4. kategori için 6 fikir işçisi, günlük 40 asgari haber sayısı, 10.000 tekil ziyaretçi, 30.000 sayfa görüntülenme sayısı,
5. kategori için 4 fikir işçisi, günlük 30 asgari haber sayısı, 3.000 tekil ziyaretçi, 9.000 sayfa görüntülenme sayısı ile Yönetmelikte belirlenen diğer şartları taşımaları zorunlu.

Asgari trafik, doğrudan ziyaretçi, tekil ziyaretçi

BİK ölçütlerine göre haber sitelerinin tekil ziyaretçi sayılarının, kategori ve göstergelere göre en az %15’inin doğrudan gelen ziyaretçilerden oluşması gerekiyor. 1., 2., 3., 4. ve 5. kategorilerde yer alan haber sitelerinin ziyaretçilerinin günlük ortalama sayfada kalma süresi en az 1 dakika, Genel kategoride ise en az 2 dakika. Genel kategori haricindeki kategorilerde yer alan haber sitelerinin trafik bilgilerinde sadece yurtiçi kaynaklı olanlar dikkate alınıyor. Genel kategoride yer alan haber sitelerinin ziyaretçi trafik verilerinin hesaplanmasında ise yurtdışı kaynaklı olanların en fazla %5’i dâhil ediliyor.

Herhangi bir yönlendirme olmadan gerçekleşen trafikler, doğrudan (direkt) trafik olarak ifade ediliyor. Bunun için ziyaretçiler yer imi bulunan bir bağlantıya tıklar ya da web sitesine ait URL adresini el yordamıyla girer. Tekil ziyaretçi ölçütü ise belirli bir süre boyunca bir web sitesine gelen yinelenmemiş (yalnızca bir kez sayılan) ziyaretçilerin sayısını esas alıyor.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: JOURNO’NUN YEREL MEDYA İÇERİKLERİ