Parite nedir? Anlamı ve haberlerde kullanımı

“Parite” kelimesi, Türkçe’de, “iki ülke parasının karşılıklı değeri” anlamında kullanılıyor. Sözcüğün Batı dillerine geçen Latince kökü ise bugün Türkçe haberlerde gördüğümüzden biraz daha farklı bir anlama sahip. Dolar ve euro paritesi, sözcüğün bu anlamına işaret ediyor.

Son dönemde sıkça duyduğumuz parite sözünün karşılığı olarak gerek Türk Dil Kurumu sözlüğü gerekse diğer Türkçe sözlüklerde “iki ülke parasının karşılıklı değeri” ve buna benzer ifadeler yazıyor.

Kubbealtı Lugati‘nde parite sözcüğünün cümle içinde kullanımına gazeteci ve yazar Burhan Felek’in şu ifadesi örnek veriliyor: “Dolara karşı durumumuzu muhâfaza etmek için pariteyi, yâni 14 lirayı muhâfaza etmek akıllıca bir şeydir.”

Parite sözcüğünün etimolojisi

Günlük Türkçe’ye ve sözlüklere böyle girmiş olsa da parite sözünün özgün anlamı biraz daha farklı. Latince “par” eşit, “paritas” ise eşitlik anlamına geliyor. 16. yüzyılda “rütbe ve statü eşitliği” anlamında Avrupa dillerinde kullanılmaya başlayan sözcük, Fransızca parité (“aynı seviyede olma“) ifadesi üstünden Türkçe’ye girmiş.

Bu kökenden de anlışılabileceği gibi parite, Batı dillerinde, “bir para biriminin başka bir para birimine karşı değerinin eşit olması” anlamında kullanılıyor. Örneğin 1 Amerikan Doları’nın 1 Euro’ya eşit olduğu durumda, parite 1:1 demektir.

Ayrıca 20. yüzyıl ortasından itibaren İngilizce “parity” sözcüğü, Soğuk Savaş sırasındaki ABD-SSCB mücadelesine atfen “hasım güçlerin eşit düzeyde kaynaklara sahip olduğu denge hâli” anlamında da kullanıldı.

Paritenin bugün Türkçe’de yaygın olan ekonomik anlamına dönüp şunu da ekleyelim: Parite değişiklikleri, ülkelerin ekonomik durumlarını ve mali politikalarını etkileyebilir. Örneğin, bir ülkenin ekonomisi güçlenirse, o ülkenin para birimi de değerlenir ve parite değişikliğine neden olur. Bunun tersi de geçerlidir; bir ülkenin ekonomisi zayıflarsa, o ülkenin para birimi de değer kaybeder ve parite değişikliğine yol açar.

Parite: Etkileyen faktörler

Parite değişiklikleri küresel ekonominin bir göstergesi olarak kabul edilir ve ülkelerin para birimlerinin değerini belirleyen unsurların incelenmesi için kullanılır. Bu faktörler arasında ülkelerin ekonomik büyüme hızı, enflasyon oranı, faiz oranları ve dış ticaret dengesi gibi konular yer alır. Örneğin Türk Lirası’nın paritesiyle ilgili bir haber analiz yapmak için şu adımlar izlenebilir:

Türkiye’nin ekonomik durumunu inceleyin: Türk Lirası’nın değerini etkileyen en önemli faktörlerden biri, Türkiye’nin ekonomik durumudur. Özellikle ülkenin büyüme hızı, enflasyon oranı, işsizlik oranı ve cari açık gibi verileri inceleyin. Bu veriler Türkiye’nin ekonomik gücünü ve istikrarını gösterir ve Türk Lirası’nın değerini etkileyebilir.
Dış ticaret dengesini inceleyin: Türkiye’nin dış ticaret dengesi, ülkenin ihracat ve ithalat hacimlerinin farkıdır. Eğer Türkiye’nin dış ticaret dengesi pozitif (ihracat hacmi ithalat hacminden daha fazla) ise, bu Türk Lirası’nın değerini yükseltebilir. Tersine, eğer Türkiye’nin dış ticaret dengesi negatif (ithalat hacmi ihracat hacminden daha fazla) ise, bu Türk Lirası’nın değerini düşürebilir.
Faiz oranlarını inceleyin: Türkiye’nin Merkez Bankası’nın (TCMB) belirlediği faiz oranları, Türk Lirası’nın değerini etkileyebilir. Yüksek faiz oranları, yatırımcıların Türk Lirası’na yönelmesine neden olabilir ve bu da Türk Lirası’nın değerini yükseltebilir. Aynı şekilde, düşük faiz oranları, yatırımcıların Türk Lirası’ndan uzak durmaya neden olabilir ve bu da Türk Lirası’nın değerini düşürebilir.
Uluslararası piyasaları inceleyin: Türk Lirası’nın paritesi, uluslararası piyasaların genel trendleriyle de etkilenir. Örneğin, Türkiye’nin önemli bir ticaret ortağı olan Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin ekonomik durumu Türk Lirası’nın paritesini etkileyebilir. AB ülkelerinin güçlü bir ekonomik performansı Türk Lirası’nın değerini yükseltebilir, ancak AB ülkelerinin zayıf bir ekonomik performansı Türk Lirası’nın değerini düşürebilir.
Önemli ticaret ortaklarının ekonomik durumunu inceleyin: Önemli ticaret ortakları, Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ve ithalat yaptığı ülkelerdir. Örneğin, Türkiye’nin önemli ticaret ortakları AB ülkeleri, Rusya, İran ve İtalya gibi ülkeler olabilir. Bu ülkelerin ekonomik durumu, Türkiye’nin ticaret hacmi ve para birimleriyle olan ilişkisi üzerinde etkili olabilir. Örneğin, AB ülkelerinin ekonomik güçlü bir performans sergilemesi, Türkiye’nin ihracatını ve Türk Lirası’nın değerini artırabilir. Aynı şekilde, AB ülkelerinin zayıf bir ekonomik performans sergilemesi, Türkiye’nin ithalatını ve Türk Lirası’nın değerini düşürebilir.

Bir örnek: Euro dolar paritesinin hesaplanması

Bu noktada bir ülke için sadece o ülkenin kendi para birimiyle diğer ülkelerin para birimleri arasındaki ikili pariteyi değerlendirmek yetmez. Örneğin Türkiye’nin ihracatının büyük kısmının Euro, ithalatının büyük kısmının ise ABD doları cinsinden olması nedeniyle Euro dolar paritesi (EURUSD) de dış ticaret dengesi için çok önemlidir.

EURUSD paritesi ise şöyle hesaplanır: Doların 18 Tl, Euro’nun 20 TL olduğu bir anda Euro dolar paritesi iki sayının birbirine bölümüyle 20/18 = 1,1 olur.

Bunu tersinden, yani dolar Euro paritesi (USDEUR) olarak da ifade etmek mümkündür (18/20= 0,8).