Gazeteciler ne zaman emekli olur? Uzmanına sorduk

Gazeteciler hakkında Google’da en sık sorulan sorulardan biri, “gazeteciler ne zaman emekli olur?” Gazeteciliğe dair merak edilenleri incelediğimiz “Gazetec…” yazı dizisinin bu bölümünde bu soruyu, uzmanına sorduk. Emeklilik yaş ve maaş hesabı ile “yıpranma payı” diye bilinen “fiili hizmet zammı” konusunda da 2022 itibarıyla yasal mevzuata dair bilgileri derledik.

Gazetecilerin emeklilik yaşının ve emekli aylığının nasıl hesaplanacağını anlatmaya yasal mevzuatla başlayan Sigorta Mali Müşaviri Dilek Ete, basın emekçilerinin 5953 sayılı Basın İş Kanunu‘na tâbi olarak çalıştıklarını hatırlattı. Türkiye’deki medya kuruluşlarında çalışan ve İş Kanunu’nda yer alan işçi tanımı dışında kalan kişilerle bunların işverenleri hakkında Basın İş Kanunu uygulanıyor. Basında ücret karşılığı çalışanların, yani gazetecilerin çalışma hayatları ve emeklilik şartları da Basın İş Kanunu hükümleri çerçevesinde belirleniyor. Ete şunları anlattı:

Yıpranma hakkıyla gazeteciler daha erken emekli oluyor

“Gazeteciler, normal emeklilik şartlarından çalıştıkları her 360 güne 90 gün ‘Fiili Hizmet‘ yani yıpranma hakkı alırlar. Diğer sigortalı çalışanlara göre daha erken emekli olurlar. Emekli aylıkları da Fiili Hizmet süresi ne kadar fazlaysa o kadar yüksek olur.

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından basın çalışanları emeklilik sürelerinin hesabında yıpranma payı kullanılıyordu. Basın çalışanlarına sağlanan bu hak, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 1.10.2008 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırıldı.

Yapılan bu haksız düzenleme kısmen de olsa 6385 sayılı Kanun ile çalışan lehine düzeltildi ve 10.1.2013 tarihinde tekrar yıpranma hakkı olarak basın çalışanlarına verildi. Böylece basın çalışanlarının emeklilik süreleri hesaplanırken yeniden yıpranma hakkı dikkate alınmaya başlandı.

Yıpranmada basın kartı ayrımcılığı, AYM’den döndü

Tam her şey düzeldi derken bu defa Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), basın kartı olan ve olmayan basın çalışanlarının farklı değerlendirileceğini duyurdu. SGK, ‘Basın kartı olanlar yıpranmalı yani fiili hizmet süresi alarak emekli olur’ demeye başlamıştı.

Ancak 2020 yılında Anayasa Mahkemesi, bilfiil basında çalışan kişilerin basın kartı taşımasa da yıpranma hakkına sahip olduğuna hükmetti. Karara göre, basın kartı almış veya almamış, fiilen çalışan tüm gazetecilerin yıpranma hakkından faydalanması gerekiyor. Çünkü gazeteciler; toplumsal olaylar, doğal afetler, savaşlar ve aklınıza gelebilecek tüm zor koşullarda zaman, yer ve mekân ayrımı yapmadan görev yapıyor.

Gazetecilerin ne zaman, nasıl emekli olacağını yanıtlayan genelgeçer bir formül ise yok. Emeklilik şartları, çalışanın ilk kez sigortalı olduğu tarihe göre değişiyor. Fakat genel bir bilgi vermek gerekirse kadınlar 20, erkekler 25 yıl sigortalılık süresini tamamladıklarında ve yaş şartını da sağlıyorlarsa emekli oluyorlar.

Bir gazetecinin emeklilik prim gününün, yaşının ve sigortalılık süresinin hesabı yapılırken dikkate alınması gereken tarihler var. Öncelikle 1.10.2008 ile 1.2.2013 tarihleri arasında basın çalışanlarına ‘Fiili Hizmet Süresi’ (yıpranma) hakkı verilmedi. Bu tarih aralığında gazeteci olarak görev alanlar fakat yıpranmadan faydalanamayanlar için 6385 Sayılı Kanun ile yıpranmadan yararlanmak istiyorlarsa ödeme yaparak (bir nevi borçlanma) bu süreler için yıpranma alabilecekleri söylendi. Ancak pratikte bu sağlıklı işlemiyor.”

Gazetecilerin emeklilik yaş hesabında 2008 öncesine dönülmeli

Ete’ye, gazetecilerin emekliliğini düzenleyen yasal mevzuatta bir eksik veya düzeltilmesi gereken bir unsur olup olmadığını sorduğumuzda şu yanıtı verdi:

1.10.2008 öncesindeki emeklilik yaş hesabına dönülmesi daha iyi olacaktır. 5510 sayılı kanun ile bir hak kaybı oluştu. Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurup “Bu sürelerin parasını ödemek istiyorum” deseniz de size bu süreleri vermiyorlar. “1.2.2013 tarihine kadar son 6 ay içinde başvursaydın bu süreleri alabilirdin” diyorlar. Sanki herkes her gün uyanıp acaba hangi sosyal güvenlik hakkım elimden alındı diye kanun takip ediyor! Bir meslek grubunun emeklilik şartlarında esaslı değişiklik yapıyorsun ve bunu ilgili meslek grubuna duyurmuyorsun. Ödeme yapması için (elinden aldığın hakkı da geri vermek için) kısıtlı bir süre ve ödeme imkânı veriyorsun. Emeklilik şartlarının vatandaş aleyhine sürekli değiştiği başka ülkeler var mı? Sanmıyorum. Sosyal Güvenlik Kurumu’nda sürekli bir yapboz durumu söz konusu, önce değişiklik yapıp sonra geri adım atıyorlar. Hâlbuki emeklilik sistemi her yıl değişiklik yapılacak bir sistem olmamalıdır.

Sonuçta basın çalışanları fiili hizmet zammı alıyor mu?

“Fiili Hizmet Süresi zammı, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu‘nun mülga 32. ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Genel Sağlık Sigortası Kanunu‘nun 40. maddesine göre fiili hizmet sürelerine eklenen sürelerdir. Yıpranma payı olarak da mevzuatımızda geçer. Basında bilfiil çalıştıkları her 360 güne 90 gün için Fiili Hizmet Süresi zammı alır.

Her meslek grubu için kanunla düzenlenen Fiili Hizmet Süresi zamları (FHZ) farklıdır. FHZ, emeklilik tarihini öne çektiği gibi, emeklilik aylıklarını da artırır. Bu nedenle emeklilik için FHZ’nin mutlaka dikkate alınması gerekir.

FHZ’den faydalanan meslek gruplarına, fiilen yıpranmalı işte çalışmadığı günler için bu zam verilmez. Yıpranmalı işte çalışılmadığı işin getirdiği risklere maruz kalınmadığı günler, tatil günleri, ücretsiz izin süreleri ve eğitim sürelerinde FHZ’den söz edilemez.”

Gazetecinin emeklilik yaşı ve emekli aylığı nasıl hesaplanır?

“Gazetecilerin emeklilik hesapları da çoğunlukla hatalı yapılıyor. Birçok gazeteci biliyorum, emeklilik süresi dolmasına rağmen SGK reddettiği için emekli aylığı alamamış. Bu nedenle gazetecilerin emeklilik hesabını adım adım yazmakta yarar görüyorum.

Gazetecilerin emeklilik hesabını yaparken;

Tüm hizmet dökümünüzü E-Devlet üzerinden Barkodlu Hizmet Dökümü olarak alıp işleme başlayın.
İlk kez sigortalı çalışmaya başladığınız tarihe göre SSK (4a) kapsamında emeklilik şartlarınızı prim gün, yaş ve sigortalılık süresi olarak bir kenara not alın.
Hizmet dökümünüz de 23/05/2002 tarihine kadar 2A, 3A, 32A kodları ile adınıza prim yatan yıpranmalı hizmet gün sayılarınızı toplayın.
23.05.2002 tarihine kadar yatan yıpranmalı toplam gün sayınızın dörtte birini hesaplayın. Çıkan gün sayısı sizin Fiili Hizmet Süresi zammınızdır (FHZ). Bu, emeklilik şartlarınızı belirleyecek ilk kriterdir.
İlk kez sigortalı çalışmaya başladığınız SSK (4a) kapsamında 2. satırda maddede emeklilik şartlarınızı belirleyen tarihten 23.05.2002 tarihine kadar olan FHZ süresi kadar geriye gidin. Örneğin 24.12.1992 tarihli ilk sigorta girişiniz varsa ve erkek sigortalı iseniz SSK kapsamında emeklilik şartınız 25 yıl, sigortalılık 54 yaş 5.675 gün olacaktır. 23.05.2002 tarihine kadar toplam FHZ süreniz 100 gün ise bu durumda FHZ kadar geri geldiğinizde sigorta başlangıcınız 14.9.1992 olur. Emeklilik şartlarınızda 25 yıl sigortalılık, 53 yaş 5.600 gün olarak lehinize değişir.
Bundan sonraki adım ise toplam yıpranmalı çalıştığınız sürenin hesabını yapmanızdır. Bulduğunuz toplam FHZ gün sayısının dörtte birini ikinci bulduğunuz sigorta emeklilik şartlarınızdaki emeklilik yaşınızdan düşmeniz gerekmektedir. Bulduğunuz yaş emekli olacağınız yaştır. Burada dikkat edeceğimiz bir diğer unsur da 1.10.2008 sonrası FHZ süresinin tamamı yaştan düşülürken 2008 sonrası FHZ süresinin yarısı yaş şartınızdan düşmektedir. 2008 sonrası yaştan düşülecek süre de 3 yılı geçemez. Bu şartlar 2008 öncesi FHZ süreleri hesabı için geçerli değildir. 1.10.2008 sonrası FHZ gün sayısının tamamı yaştan düşer.
Toplam FHZ gün sayısı kadar emeklilik prim gün sayınızda artar. Bu özellikle emekli aylık hesabınız için önemlidir. En basit anlatımıyla prim gün sayınıza eklenen her 360 güne ‘Aylık Bağlama Oranı’ sizin için bir puan artar.
‘1.10.2008 öncesinde basın çalışanı olanların en az 3.600 gün yıpranmalı çalışmış olması gerekir’ iddiası da yanlıştır. Ekim 2008 sonrası çalışanların yıpranmalı işte en az fiili on yıl çalışma zorunluluğu 2008 öncesi çalışmaya başlayanlar için geçerli değildir.”

Kıdem tazminatına değinecek olursak neler söyleyebilirsiniz?

“Gazetecilerin kıdem tazminatı, iş sözleşmesi sona eren gazeteciye sözleşmenin başından beri çalıştığı her yıla karşılık bir aylık ücreti dikkate alınarak hesaplanır. Kendi isteği ile ayrılan gazeteci mesleğe başladığı tarihten itibaren beş yıl çalışmış ise son işverenin yanında bir yıl çalışmak yeterlidir. Kendi isteğiyle ayrılsa da kıdem tazminatı ödenir. Bu, diğer sigortalı çalışan İş Kanunu’na tâbi olanlarda 3.600 gün 15 yıl olarak hesaplanıyor. Gazetecilerin lehine bir kanundur. Gazeteciler için ölüm tazminatına da kısaca değinelim: Gazetecilerin vefatı halinde eşi, çocukları veya anne babasına son aylık ücretinin 3 katından az olmamak kaydıyla ölüm tazminatı verilir.”

Ete son olarak şunu söylüyor:

Basın çalışanları veya başka meslek grupları olarak, doğumdan ölüme kadar, hatta sonrasında geride kalan yakınlarımız için de sosyal güvenlik haklarımıza sahip çıkalım. Elimizden alınan haklar bazen “Emeklilikte Yaşa Takılanlar” (EYT), bazen staj mağdurları, bazen de emekli aylık mağdurları olarak karşımıza çıkıyor. Sonuç değişmiyor, kaybeden sürekli vatandaş oluyor.