Bu yazıyı neden yazıyorum? Çünkü haber mecralarına erişim herkes için bir hak. Bu hak, yalnızca görebilenler için geçerli olmamalı.
Türkiye’de yüzbinlerce görme engelli birey yaşıyor ve her biri, tıpkı herkes gibi gündemi takip etmek, dünyada olup bitenleri öğrenmek ve bilgiye ulaşmak istiyor. Üstelik bu bireylerin azımsanamayacak bir kısmı, günlük olarak haber kaynaklarını aktif şekilde kullanıyor.
Ancak ne yazık ki bu içeriklerin çoğu, görme engelliler düşünülmeden hazırlanıyor. Bu da bizi, bilginin kenarında kalmaya zorluyor. Oysa küçük dokunuşlarla, haber kaynaklarının daha kapsayıcı ve erişilebilir hâle gelmesi mümkün. Bu yazıda, bir görme engelli olarak bu konudaki gözlemlerimi ve ihtiyaçlarımızı paylaşmak istiyorum.
Peki, ne gibi sorunlarla karşılaşıyoruz?
Günümüzde teknoloji oldukça gelişmiş ve giderek gelişmeye devam ediyor olsa da, biz görme engelliler gibi özel gereksinimli kişilerin bu gelişmelerden yararlanabilmesi için erişilebilirlik en önemli etmen.
Haber kaynaklarının erişilebilirlik sorunları özelinde yoğunlaşıldığında ise bu eksikliklerin teknik bir detay olarak görünmesine rağmen bizler için bilginin kapısını aralayan ya da tamamen kapatan şeyler olduğunu ifade etmek gerekiyor.
1. Ekran okuyucularla uyumsuz haber siteleri ve uygulamaları
Birçok haber sitesi ve uygulaması, görme engellilerin kullandığı ekran okuyucu yazılımlarına uygun şekilde tasarlanmıyor. Başlıklar etiketlenmemiş, görsellerin açıklamaları eksik ya da hiç yok, bağlantılar karışık… Bu da, haberi okumayı değil, site içinde kaybolmayı beraberinde getiriyor.
2. Görsel içeriklerin metinsiz sunulması
Haberlerde sıkça kullanılan grafikler, tablolar veya infografikler, metin alternatifi (alt text) yazılmadan paylaşıldığında bizler için anlam ifade etmiyor. Örneğin bir seçim sonucu yalnızca pasta grafiğiyle verildiğinde, görme engelli bir bireyin o veriye erişimi neredeyse imkânsız hâle geliyor.
3. Video ve sesli içeriklerde altyazı ve betimleme eksikliği
Görme engelli bireyler için videolarda yer alan görsel bilginin sesli betimlenmesi, içeriğin anlaşılabilirliği açısından çok önemli. Ancak çoğu haber bülteni ya da video haber içeriği, yalnızca görüntüye dayalı bilgi verdiği için bizim bu içeriklerin dışında kalmamız maalesef ki kaçınılmaz hâle geliyor.
4. Renk şeması seçeneğinin sunulmaması
Görme engelli kavramı genelde “hiç görmeme” durumunu çağrıştırsa da, az gören ve kısmî görüşüyle erişilebilirlik avantajlarını eş zamanlı kullanmaya çalışan engelli bireylerin de haber kuruluşlarından birtakım istekleri var. Görme farklılıklarının kendi içinde çeşitlenmesi, bazen birbirine tamamen zıt ihtiyaçlar doğuruyor.
Örneğin kısmî görüşlü bir birey okuduğu sitedeki yazıların siyah ve arka planın beyaz olmasını tercih ederken; bir başka okur, yazıların beyaz ve arka planın siyah olmasını tercih edebiliyor. Ne var ki bu konuda kaynaklar genel olarak sabit bir düzende ve seçim şansımız yok. Bu nedenle konforlu bir okuma deneyimine çok uzağız.
5. Tam ekran gösterilen reklamlar
Gerek total gerekse kısmî görme kaybı olsun, tüm görme engellilerin tam ekran reklamlara fobisi var demek sanıyorum ki yanlış olmaz.
Yukarıda saydığımız problemlerin hiç olmadığı bir haber kaynağında bilgi aktarımı yaşanırken, birden ekranı kaplayan devasa bir reklam geliyor ve bu aktarım tamamen duruyor. Ekran okuyucu bu reklamı okuduğunda, kişi haberi mi yoksa reklamı mı okuduğunun farkına bir süre varamayabiliyor.
Kimi zaman ekran okuyucu reklama takılıyor ve konuşmayı durduruyor. Susan bir ekran okuyucuyla reklamdan çıkmak mucizesi gerçekleşse dahi reklamın kapanması okuyucuya çoktan hasar vermiş oluyor. Birkaç kere açıp kapatmak, hatta cihazı kapatıp baştan çalıştırmak gerekiyor. Bu da tahmin edilebilir ki verimi sıfıra indiriyor.
Kısmî görüşlü bireyler için de devasa reklama karşı, görme eksikliği yaşamayan bir bireyin dahi tıklamakta sorun yaşayacağı kadar minik tutulan ve genelde çarpı şeklinde olan “reklamdan çıkış” butonunu görmek ve hafif yanına bile tıklansa reklamın yönlendirdiği bambaşka bir siteye giriş yapmak ciddi anlamda bıkkınlık getiren bir külfet.
6. Haber metninden bağımsız içerikler
Okuma esnasında iki paragraf arasında bir başka haber veya bir reklamın bulunması, dinleme üzerine gerçekleştirilen bir anlama sürecinde odağı tamamen dağıtıyor.
Görsel olarak söz konusu haberden bağımsız olduğu açıkça anlaşılabilen bu alâkasız unsurların ikili bir iletişimde yaşandığı hayal edilirse, durumun yarattığı sorun daha kolay idrak edilebilir.
Düşünün: Arkadaşınız size bir olayı anlatıyor, birden başka bir olayın başlığını söylüyor, birkaç cümle de onun hakkında kuruyor, sonra ana konunuza devam ediyor, ardından bir reklam panosu okurcasına tamamen konudan sapıyor. Onu susturup “Yahu devam etsene” deme şansınız yok, çünkü ses tonu hep aynı olduğundan, hangi konudan bahsettiğini anlamanız için birkaç cümleyi dinlemek zorundasınız. Oldukça rahatsız edici bu durumdan kurtulmak için iletişimi kesebilirsiniz, peki ya tek haber kaynağınız o arkadaşınızsa?..
Deneyimlerle çeşitlenebilecek bu gibi problemlerin çözümü, erişilebilirlik imkânlarının iyileştirilmesinden geçiyor. Eğer bir haber kuruluşu yöneticisiyseniz, sitenizin ve uygulamanızın erişilebilirliğini artırarak hem engelli bireylerin haklarını gözetmiş olur, hem de bu sayede okur sayınızı artırabilirsiniz.
İnternetin uluslararası standartlarını geliştiren World Wide Web Consortium’un (W3C) hazırladığı ve sürekli güncellediği Web İçeriği Erişilebilirlik Rehber Kuralları bu konuda size yol gösterebilir.
Kısacası, biz de bu dünyada yaşıyoruz ve olup biteni takip etmek en doğal hakkımız. Sadece birkaç şey düşünülse, hepimiz için çok daha erişilebilir bir medya mümkün. Bu yazıyla belki bir farkındalık yaratabilirim diye düşündüm. Umarım bir yerlerde birilerine ulaşır.
İLGİLİ:
Görme engellilerden haber sitelerine: Engelli birey yok, engellenen birey var
‘Engelsiz’ bir haber diliyle yazın, fotoğrafları betimlemeyi unutmayın
Rapor: TV reklamlarında kadın görünürlüğü artıyor ama engellilerin temsili hâlâ yetersiz
İşitme engelliler için ilk podcast yayında: Deşifreden daha fazlası
