Gazetecilere bir yılda en az 31 tutuklama, 28 mahkumiyet, 55 fiziksel saldırı, 550 habere dijital sansür

Halk TV, TELE 1 ve Fox’a verilen RTÜK cezalarıyla BTK’nın Ekşi Sözlük’ü engellemesinin yankıları sürerken BİA Medya Gözlem Raporu’nda 2022’nin basın özgürlüğü bilançosu yer aldı. Erol Önderoğlu’nun hazırladığı rapora göre RTÜK cezaları bir önceki yıla göre 2 kattan fazla arttı. Çevrim içi ortamdaki 550 haber, “kişilik hakları” gerekçesiyle engellendi.

Raporda geçen yıl en az 31 gazetecinin tutuklandığı, 28’nin mahkum olduğu, 20’sinin beraat ettiği bildirildi. Cumhurbaşkanına hakaretten mahkum olan gazeteci sayısı 73’e çıktı. Gazetecilere yönelen 55 fiziksel saldırının 30’unu güvenlik güçleri yaptı. TCK ve TMK’dan yargılanan gazeteci sayısı ise 200’ü aştı.

Basın özgürlüğü ihlalleri bu hafta kamuoyunun ve meslek örgütlerinin büyük tepkisini çeken gelişmelerle daha da yoğunlaştı. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından yaptıkları eleştirel yayınlar nedeniyle Halk TV, Tele 1 ve Fox TV’ye program durdurma ve para cezaları verdi. Depremin ertesinde Twitter’ı saatlerce engelleyen Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) ise bu kez Ekşi Sözlük’e erişim engeli getirdi.

“Seçim öncesi haberciye çoklu pranga” başlığını taşıyan ve dün yayımlanan BİA Medya Gözlem Raporu 2022, bu ihlallerin sadece son bir haftada değil, son bir yılda hızla arttığına şöyle dikkat çekiyor:

Türkiye’de gazeteciler ve çalıştıkları kuruluşlar, 2023 genel seçimleri öncesi, tek vizyona dayalı iktidar modelinin tüm topluma dayatılması sürecinde, çalışmalarını sürdürürken ağır baskılarla yüz yüze kalıyor. BİA Medya Gözlem Raporu’na göre, 200’ü aşkın medya temsilcisi, Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Terörle Mücadele Kanunu’na (TMK) muhalefet suçlamasıyla, keyfi kovuşturmalarla karşı karşıya kaldı.

Raporda, RTÜK’ün geçen yıl TV ve radyolara 603 para cezası ile 217 program ve yayın durdurmanın karşılığı olarak toplam 67.159.350 TL adli para cezası kestiği belirtildi. Önceki yıl bu miktar 31.629.996 TL düzeyindeydi.

Hapisteki gazetecilerin sayısı ve yargılamalar artıyor

Erol Önderoğlu imzalı raporda öne çıkan bölümlerden bazıları şöyle:

2022’de en az 31 gazeteci ve medya temsilcisi tutuklandı. Haziranda Diyarbakır, ekimde ise Ankara’da yürütülen soruşturmalarda toplam 25 Kürt medya temsilcisinin ‘örgüt üyeliği’nden hapsedilmesi ve 7 aydır iddianame yazılmaması, kitlesel gazeteci tutuklamada karanlık günlere geri dönüşe işaretti.
En az 28 gazeteci toplam 50 yıl ve 6 ay hapis ile 294.350 TL adli para veya tazminat cezasına mahkum edildi. Bu isimler; Şahin Alpay, Mümtazer Türköne, Ali Bulaç, Ahmet Turan Alkan, Hayri Demir, Serkan Ozan, Olcay Büyüktaş Akça, Ozan Yurtoğlu, Hazal Ocak, Mehmet Emin Kurnaz, Sabahattin Önkibar, Faruk Eren, Furkan Karabay, Sedef Kabaş, Mehmet Kızmaz, Abdurrahman Gök, Eren Keskin, Reyhan Çapan, İsmail Saymaz, Uğur Dündar, Ahmet Kandal, Ahmet Altan, Yasemin Çongar, Yıldıray Oğur, Mehmet Baransu, Durket Süren, İsmail Arı ve Fuat Uğur. (2021’de mahkum edilen gazetecilerin sayısı 35, toplam mahkumiyet ise 92 yıldı.)

Cumhurbaşkanına hakaretten mahkum edilen gazeteci sayısı 73’ü buldu

“Örgüt propagandası,” “cumhurbaşkanına hakaret,” “hakaret,” “devlet kurumlarını aşağılama,” “BDDK Kanunu’na muhalefet” gibi çeşitli suçlamalardan beraat edem 20 gazeteci şöyle: Çağrı Sarı, Arif Koşar, Doğan Akın, Barış Barıştıran, Uğur Dündar, Zübeyde Sarı, Görkem Kınacı, Uğur Şahin, Uğur Koç, Hayri Tunç, Velat Öztekin ve Ali Ergin Demirhan, Alican Uludağ, Onur Öncü, Kerim Karakaya, Fercan Yalınkılıç, Mustafa Sönmez, Merdan Yanardağ, Sedef Kabaş ve Orhan Kalkan. (Bu sayı, 2021 yılında 64’tü)
Sedef Kabaş, Sabahattin Önkibar ve Mehmet Emin Kurnaz’a geçen yıl bu gerekçeyle verilen cezalarla birlikte, Recep Tayyip Erdoğan’ın cumhurbaşkanı seçildiği Ağustos 2014’ten bu yana ona ‘hakaret’ten mahkum olan gazetecilerin sayısı 73’ü buldu. Levent Gültekin ve Mustafa Sönmez’in TCK’nın 299. maddesinden yargılanması ise sürüyor.

Gazetecilere fiziksel saldırılar ve cezasızlık

2022 yılında toplam 40 medya temsilcisi gözaltına alındı. Bunların 23’ü toplumsal eylemleri izliyordu. Geçen yıl fiziksel saldırıya uğrayan 55 medya temsilcisinden 30’u da, başta eylem alanlarında olmak üzere emniyet güçlerinin hedefi oldu. AFP foto muhabiri Bülent Kılıç, İstanbul’daki LGBTİ eylemini izlerken önceki yıl olduğu gibi geçen yıl da şiddet uygulanarak gözaltına alındı. Konya’da, gazeteci Umut Yaygır ve Özcan Saraç’ın, Ereğli Ülkü Ocakları Başkanı’nın da yaralarında bulunduğu 10-15 kişilik bir grubun saldırısına uğraması, 2019 yerel seçimleri sonrasında özellikle ‘Cumhur İttifakı’nı eleştiren ulusal ve yerel medyadan gazetecilerin karşılaştığı şiddet sarmalını akla getirdi.

Kocaeli Ses gazetesinin sahibi Güngör Arslan geçen yıl ofisinde öldürüldü. Türkiye, Suudi Arabistan’ın İstanbul Konsolosluğu’nda öldürülen Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı‘nın dosyasını “yargı işbirliği” adı altında Körfez ülkesine teslim etti. 30 yıllık Musa Anter cinayetinde dosyaya zamanaşımı gerekçesiyle kapatıldı. Uğur Mumcu cinayetinde 30 yıldır “bulunamayan” bombacı hâlen “kaçak” sayılabildi. Levent Gültekin’e sokakta saldıran politik grup ile gazeteci Beyza Kural’ı gözaltına almak için ters kelepçe takanlar para cezasıyla kurtuldu. Diğer yandan, medya temsilcilerinin, İstanbul Onur Yürüyüşü ve Gezi Parkı eylemlerinin anmasında, son 2 yılda uğradığı polis şiddetinin cezalandırılması için yargı önünde muazzam bir mücadele de gözleniyor.

Habere dijital sansür 2022’de de sürdü

2022 yılında Sulh Ceza Hakimlikleri veya Erişim Sağlayıcıları Birliği; kamuoyunda ses getiren yolsuzluk, rüşvet, kayırmacılık iddialarını gündemden çıkarmak için çevrim içi ortamdaki en az 550 haber ve gazetecilik içeriğine (Barış Pehlivan, Murat Ağırel, Barış Terkoğlu, Can Dündar, Bülent Mumay, Erk Acarer vs.) erişim engeli getirdi. Erişim engellemelerine “kişilik hakları” gerekçe oluşturdu.
Son yıllarda uluslararası sosyal medya platformlarına Türkiye’de temsilci atanması ve düzenli yayın yapanların RTÜK denetimine sokulmasına ilişkin süreç, RTÜK’ün 72 saatlik süre sonunda Deutsche Welle Türkçe ve Amerika’nın Sesi (VOA) Türkçe sitelerine erişim engeli getirmesi ile sonuçlandı.

Dijital sansürde Türkiye rekoru: 574 bini aşkın alan adı ve web sitesi engellendi

AYM’den önemli kararlar, AİHM’den 2 ceza

Anayasa Mahkemesi (AYM), bireysel başvuruları karara bağlamada hız kestiyse de internet haber sitelerine sansür, Basın İlan Kurumu’nun keyfi ilan mahrumiyet cezaları ve “hükmün açıklanmasının geriye bırakılması” gibi dosyalarda önemli kararlara imza attı. Kararlarını “örnek almadığı” gerekçesiyle yargıya, “sorun çözücü düzenlemelere gitmediği” için de TBMM’ye mesajlarını artıran AYM, geçen yıl Kayseri Yeni Gün gazetesi ve Adıyaman Gerger Fırat yerel gazetelerinin başvuruları sonucunda idareyi 96.965 TL tazminata hükmetti. Son aylarda başvuru yoğunluğundan şikayet eden ve yargıya “pilot kararları uygulayın” mesajı gönderen AYM, 2020 yılında 5 gazeteci ve 2 medya kuruluşunun başvurusunda idareyi 66.905 TL’ye mahkum etmiş, 2021’de ise 9 gazeteci ve 3 medya kuruluşunun başvurusunda 139.225 TL’lik tazminata hükmetmişti.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Deniz Yücel ve Zehra Doğan dosyasında Türkiye’yi toplam 14.650 Euro tazminata mahkum etti. Mahkeme, yeni başvurulara (Müyesser Yıldız, Cemil Uğur vs.) ilişkin incelemesini sürdürüyor. AİHM Türkiye’yi 2020’de toplam 144.000, 2021’de ise 114.440 Euro tazminata mahkum etmişti.

Bir yılda 88 medya çalışanı işsiz kaldı

Geçen yıl toplam 88 gazeteci, programcı ve medya çalışanının işine, işyerlerinde yaşanan krizlerin yanı sıra çeşitli yayın anlaşmazlıkları veya istifaya zorlamalar gibi nedenlerle son verildi. Özlem Gürses ve Halk TV’nin yolları, gazetecinin “kişisel YouTube kanallarında yaptıkları paralel yayınlara son vermediği” gerekçesiyle ayrıldı. Elazığ’da Günebakış gazetesinde çalışmaya başlayan Faik Akgün, seyyar satıcı ve belediye zabıtaları arasındaki gerginliği görüntülerken gördüğü şiddeti yargıya taşıyınca işinden oldu. Samsun’da Demirören Haber Ajansı’nda (DHA) çalışan gazeteci Zeynep Irmak Öcal ise “anne olduğu için” işten çıkarıldı.