Yerel medya neleri haberleştiriyor? Kocaeli örneğini inceledik

Türkiye’nin dört bir yanında yerel medyanın hangi konuları haberleştirdiğini incelediğimiz “Yerelde Ne Haber?” yazı dizisinin yeni bölümünde Kocaeli’ndeyiz. Bu ilde uzun süredir faaliyet gösteren 2 basılı gazeteyi ve 2 haber sitesini 2 hafta boyunca taradık. Radarımıza takılan 3.936 adet haber, Kocaeli’nin gündeminin yerel medyaya nasıl yansıdığı hakkında bilgiler sunuyor.

Özgür Kocaeli, Demokrat Kocaeli, Kocaeli Barış Gazetesi ve Kocaeli Koz’da 2 Eylül – 16 Eylül tarihleri arasında yayımlanan haberleri, kategorilere ayırdık. Bunların kısa açıklaması ve yayımlanan haberlerden örnekler şöyle:

Güncel haberler: Kocaeli’nin yerel gündemine ilişkin sıcak gelişmeler. Örnek: Elektrik kesintisi yapılacak ilçeler, trafik kazaları, kavga haberleri, asayiş haberleri, hava durumu, vb.
Spor haberleri: Özellikle Kocaelispor’da yaşanan gelişmeler sunuluyor. Haberleri takip ettiğimiz dönem aralığında Kocaelispor’un yanı sıra Amedspor hakkında yapılan haberlere de sık rastladık. 609 haberin 100’e yakını Amedspor hakkındaydı.
Ekonomi haberleri: Şehrin sanayî ve diğer ş kollarındaki gelişmelerini, bakanlık açıklamalarını ve para piyasası haberlerinin yanı sıra işçi haberlerini, işçi ölümlerini de bu kategoride saydık. Örnek: “Mersen işçisinin direnişini kıramadılar!”
Siyaset haberleri: Çeşitli parti, kurum ve kuruluşların temsilcilerinin görüşlerinin yer aldığı haberler. Örnek: Siyasetçilerin açıklamaları, Kocaeli’de yerel yönetimlerde bulunmuş temsilcilerle ilgili vefat haberleri vb.
Eğitim: Okullar, kurslar, sınavlar,öğrenci servislerinin taşıma ihaleleri ve Kocaeli Üniversitesi’ne dair haberler… Örnek: Eğitim-İş’in açıklamaları, Eğitim-Sen açıklamaları, okullardaki hijyen sorunları, vb.
Yerel yönetim haberleri: Belediyenin yerel yönetimdeki faaliyet ve çalışmalarının yer aldığı haberler. Örnek: Belediyenin açıklamaları, belediyenin çalışmaları, altyapı çalışmaları, etkinlikler ve aylık yerel meclis toplantıları haberleri, vb.
Yaşam haberleri: İnsanların yaşam hikâyelerinden, canlılardan, sokak hayvanlarını konu alan haberler ve vefat haberleri…
Kadın – çocuk haberleri: Kocaeli nüfusunun %49,53’ünü (1 milyon 41 bin 616 kişi ) oluşturan kadınlar ve çocuklar incelediğimiz 3.936 haberin sadece 188 tanesinde odak noktasındaydı. Haberlerde özellikle kadına karşı şiddet, taciz, kadın ölümleri, özel hayatın gizliliğini ihlal, kadın emeği, çocuk işçi ve çoçuk işçi ölümleri, çocuğa şiddet ve Narin Güran cinayeti hakkındaki haberlere de yer verildi.
Kültür sanat haberleri: Şiir, sinema, festival ve kitap fuarı gibi etkinliklerin duyuruları bu kategoride ağırlıklı olarak yer alıyor. Restore edilen tarihî binaların açılışına ilişkin etkinlikleri de bu kategoride değerlendirdik.
Sağlık haberleri: Hastanelerin açıklamaları, yeme-içme vb. sektörlerle ilgili sağlık içerikli haberler…
Çevre haberleri: Orman yangınları, çevre kirliliği, iklim ve ekolojiyle ilgili açıklamalar, Kocaeli gürültü haritası, atık toplama etkinlikleri, sıfır atık projeleri, ağaçlandırma ve deprem haberlerine bu dönemde yer verildi.
Teknoloji haberleri: Teknolojik gelişmelerden haberler…

20 adet haberi geçen kategoriler bunlardı. Daha az içeriğin yer aldığı diğer kategoriler arasında medya ve basın özgürlüğüyle ilgili gelişmeler 17 adet haberle dikkat çekiyor. Bu kategoride gazetecilere yönelik engellemeler, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun açıklamaları, sosyal medya sansürü gibi konularda yapılan haberler yayımlandı.

4 gazete ve haber sitesinin her birinde, bu dönemde her bir kategoride kaç içerik yayımlandığını şu tabloda görebilirsiniz.

“Siyasî ve ekonomik baskılar haberciliği zayıflatıyor”

Kocaeli Barış Gazetesi Yazı İşleri Müdürü Sebahattin Aydın, ildeki yerel basınının mevcut durumunu değerlendirirken sektördeki ciddi sıkıntılara dikkat çekti. Aydın, yerel basın kuruluşlarının siyasî ve ekonomik baskılar nedeniyle tarafsız habercilik yapmakta zorlandığını söyledi. Aydın şu ifadeleri kullandı:

Ülke genelindeki medya kuruluşlarının durumuna paralel olarak Kocaeli’deki medya kuruluşlarının da sahipleri, iktidara yakın iş insanlarından oluşuyor. Bu durum, habercilik kaygısını değil ticarî ve siyasî kaygıları önceliyor. Bu da haber kalitesini aşağılara çekiyor.
Birçok medya kuruluşu ekonomik sorunlar nedeniyle işlevini hakkıyla yerine getiremiyor. Kocaeli yerel medyasının yaşadığı ekonomik sorunlar, tüm alanlara yansıyor. Kendi ekonomik ağını oluşturmakta zorlanan kurumlar, özellikle yerel yönetimlerin reklamlarına bağımlı hâle geliyor. Bu da objektif haberciliğin önünde büyük bir engel olarak duruyor. Diğer yandan nitelikli gazetecilerin yetiştirilmesini, istihdam edilmesini ya da gazetecilik mesleğinde kalmalarının sağlanmasını olumsuz yönde etkiliyor.
Kocaeli, yukarıda saydığımız tüm olumsuzluklara rağmen ülke genelinde yerel haberciliğin önemli olduğu şehirlerin başında geliyor. Kocaelili yurttaşlar, yerel gündemi merak ediyor ve gazetelerin ciddi oranda takipçisi bulunuyor. Bu, Kocaeli’de 50-60 yıllık gazetecilik geleneğinin mirası. Ancak Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarıyla birlikte habercilik kalitesi, takip oranı ve basına olan güven her alanda olduğu gibi negatif yönde ilerliyor.

Kocaeli yerel medyasında “özel haber” neden bu kadar az?

Bu çalışma sırasında, Kocaeli yerel basınında özel haberlerin azınlıkta kaldığını gördük. Bunun sebebini sorduğumuzda Aydın şu yanıtı verdi:

Bunu iki yönlü değerlendirmemiz daha doğru olur. Birincisi, medyayı siyasî ve ticarî rant kapısı olarak gören, habercilik derdi olmayan, günü geçirmeye odaklı kurumların sayısının fazla olması. Bu kurumlar, belediye bülteni ve ajansların haberlerine yer veriyor.
Diğer neden ise basın emekçilerinin gerek ekonomik gerekse meslekî motivasyonunun olmaması. Bireysel habercilik refleksiyle haberler yapan basın emekçilerinin bu haberleri, yeteri kadar değer görmüyor. Ya da basın emekçilerinin büyük bölümü de artık sadece maaş odaklı çalışıyor, eğer varsa günlük haber kotasını doldurup mesaisini tamamlıyor.

Sansür Yasası‘nın Kocaeli’ndeki yerel medya kuruluşlarını ne ölçüde etkilediğini sorduğumuzda ise Aydın şunları söyledi:

Yıllardır devam eden otosansür nedeniyle zaten dar bir çerçevede hareket edebilen medya kuruluşları, bir de yasal çerçevede kıskaca alındı. Bu durum da haber kalitesini aşağılara çekti. Sansür Yasası, basın emekçilerinin rahat hareket etme olanağını sınırlandırdı. Yaptığı haberlerin arkasında duracak bir yönetimin olmadığını bilen basın emekçileri, suya sabuna dokunmayan haberlere yöneliyor. Özeleştiri olarak bunu da eklemeyi gerekli görüyorum.

“Yerel basın gelenekselde kaybettiği geliri dijitalde kazanmaya çalıştıkça…”

Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde görev yapan Kocaeli Barış Gazetesi yazarı Neziha Kartal, Türkiye genelindeki yerel medyanın yaşadığı sorunların Kocaeli’de de mevcut olduğunu vurgularken kuruluş sayısı çoğalsa da haber çeşitliliğinin hâlâ yetersiz olduğuna dikkat çekti. Kartal şu ifadeleri kullandı:

Türkiye’de yerel medyanın yaşadığı sorunlar burada da mevcut. Kocaeli yerel medyası çok hareketli ve rekabetin yüksek olduğu bir yer ama bence aynı derecede çeşitlilik yok. Sayıca fazla yayın var ama daha merkezde toplanmış gibi geliyor bana.
[Kocaeli yerel medyasını] teknolojiye daha hâkim ve daha güncel buluyorum. Bu anlamda birçok yerdeki alışılagelmiş, geleneksele bağlı kalmış bir yerel medya değil de, daha güncel bir görüntüsü var. Ama zihniyet çoğu yerde hâlâ geleneksel…
Yerel basının sorunları ekonomik zorluklar, reklam geliri, haberlerin özgün içeriklerle üretilmemesi diyebiliriz. Yerel basın gelenekselde kaybettiği geliri dijitalde kazanmaya çalıştıkça özgün içerik üretmekte zorlanıyor.

Bu araştırmada, Kocaeli yerel medyasında kadın odaklı haberlere çok rastlayamadık. Bu durumu nasıl değerlendirdiğini sorduğumuzda Kartal şunları söyledi:

Ben biraz bunu eşik bekçisi olan haber müdürü ve genel yayın yönetmenlerine bağlıyorum. Yerel medya patron medyası ve çoğunlukla patron veya genel yayın yönetmeni erkek olunca kadın odaklı habercilik onun için ana konu olmuyor. Gazetecinin de önceliği yayın politikası merkezli oluyor. Bunu “haber değeri” gibi düşünüyoruz ve çoğu zaman yaptığınız haber okurdan veya yönetimden olumlu tepki almadığında devamını getirmiyoruz. Bir muhabir bu konuyu ana çalışma noktası yapmayınca kimsenin, okurun dâhil böyle bir beklentisi maalesef olmuyor.

“Bağımsız basılı gazeteler, artık siyasî bağlantılar olmadan ayakta kalamıyor”

Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi’nden Arş. Gör. Evren Doğan ise yerel basının Kocaeli’nde güçlü bir etkiye sahip olduğunu belirterek şu ifadeleri kullandı:

Kocaeli, yerel basın geleneğinin güçlü olduğu bir şehir ancak dijitalleşme bu geleneği hızla dönüştürüyor. Bağımsız basılı gazeteler, artık siyasî bağlantılar olmadan ayakta kalamıyor. Basılı yerel gazetelerin şu an varlıklarını bağımsız bir okur kitlesinden sağlanan tiraj ya da reklam gelirleriyle sürdürme olanakları yok.
Kocaeli’de dijital gazetecilik, yerelde hızla yükselirken, Basın İlan Kurumu’nun dijital mecralara ilan dağıtımını düzenleyen değişiklikler bu artışı hızlandırdı. Yerel dijital mecralardaki artış Kocaeli’ye özgü değil elbette. Ancak dijital mecraların hızlı haber üretimi baskısı, derinlemesine araştırma haberciliğini zorlaştırıyor.
Yerel gazetecilik, dijitale taşınmasıyla birlikte, dijital haber üretim sürecindeki hızın yol açtığı sıkıntılarla da cebelleşiyor. Hız baskısı karşısında küçük kadrolarla ve yerel bazda çok sayıda nitelikli haber üretmek mümkün değil. Buna karşın dijital gazeteler ancak vitrinlerini yenileyerek ve çok sayıda haber paylaşarak ilgi çekebilir, görünürlük elde edebilirler. Araştırmaya dayalı, zaman ve emek isteyen haberler yapmaya çalışmak şu anki haber üretim biçiminde büyük bir sıkıntı.
Nitelikli, derinliği bulunan haberlerin, okur alışkanlıklarındaki değişim de göz önünde bulundurulduğunda, okurda karşılık bulması da güç. Hızla üretilip tüketilen haberlerdeki geçicilik, gazetecilerin mesleğe bağlılıkları için de geçerli. Geçicilik hissini aşarak gazetecilik mesleğine bağlanmak ekonomik zorluklar, haber üretim standartlarıyla gazetecilik ideallerinin örtüşmemesi gibi nedenlerle oldukça güç.

Kocaeli’nin büyük bir sanayî şehri olması, yerel medyanın bu ildeki gücünü artırsa da, yerel basının siyasetten bağımsız bir şekilde var olamamasına ve bu durumun gazeteciler üzerinde artırdığı baskıya dikkat çeken Doğan sözlerini şöyle noktaladı:

Siyasetle ilişkiler ve şehrin güç dengeleri, dijitale taşınan yerel basını şehirde hâlâ etkili bir konumda tutuyor. Yerel siyaset ve yerel dinamikler; gazetecilerin, özellikle karşılaştıkları maddî sorunlara karşın kendilerini hala güçlü hissetmelerini sağlıyor. Kocaeli’nin büyük bir sanayî şehri olması da yerel medyanın gücünü arttırıyor. Yerel gazeteciler arasında mikro iktidar alanlarında elde edilebilecek güç ve prestijin önemsendiğini görüyorum. Gazeteciler şehir içindeki geçici prestij ve etki güçlerine karşın meslekî geleceklerine ilişkin öngörüde bulunmakta zorluk çekiyorlar.

İLGİLİ: JOURNO’NUN “YERELDE NE HABER?” YAZI DİZİSİNDE TÜM BÖLÜMLER