8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde; deliliğiyle, zekâsıyla, feminist duruşuyla soruşturmacı gazeteciliğin öncü ismi olan Nellie Bly’ı hatırlasak hiç de fena olmaz. İyi gazeteciliğin engellendiği ve cezalandırıldığı şu dönemde insan, Bly’ın 1880’li yıllarda imza attığı haberlere bakınca imrenmeden duramıyor. Üstelik Bly, 19. yüzyılda o haberler nedeniyle hiç yargılanmadı!
Bly, 5 Mayıs 1864’te Pensilvanya’da doğuyor; henüz 57’sinde zatürreden New York’ta hayatını kaybediyor. Gerçek adı Elizabeth Jane Cochran olsa da, gazetecilik kariyerindeki o müthiş haberlerine Nellie Bly takma adıyla imza atıyor.
Peki, bu efsanevi gazeteci neden delilikle anılıyor? Çünkü Bly haberlerinde bir araştırma yöntemi olarak akıl hastaları da dâhil farklı kimliklere bürünüyor.
Gazetenin ilk kadın muhabiriydi
Bly’ın ‘deliliklerine’ gelmeden en başa dönelim ve The Pittsburgh Dispatch (TPD) gazetesinin ilk kadın muhabiri olmayı nasıl başardığını anlatalım.
O zamanlar Bly 18 yaşında. TPD’de “Kadınlar ev hanımı olmalı, iş hayatında yer alamaz” gibi cinsiyetçi ifadeler içeren bir yazı yayınlanıyor. Bly, gazeteye bunun yanlış olduğunu belirten eleştirel bir mektup yazıyor. Bu mektup, gazete patronunun dikkatini çekiyor ve Bly’a iş teklif ediliyor.
Gazetenin ilk kadın muhabiri olarak Nellie Bly takma adıyla imzasını atmaya başlıyor. Örneğin işçi rolüne bürünerek kadınların iş hayatında karşılaştıkları zorlukları araştırıp haberleştiriyor.
Ancak Bly’ın bu gazetedeki kariyeri uzun sürmüyor. Bly, kendisinden artık moda ve magazin içerikleri üretmesini isteyen haber müdürünün bu talebini reddedip gazeteden ayrılıyor.
Bly, serbest gazeteci olarak Meksika’ya gitme kararı alıyor. Amacı bir Meksika yazı dizisi hazırlamak. Bir yazısında Meksika’da tutuklu olan bir gazeteciye değiniyor, Meksika hükümetini eleştiriyor ve “Gazetecileri tutuklayamazsınız” diyor. Bu yazı üzerine Meksika hükümeti tarafından sınırdışı ediliyor ve mecburen ABD’ye dönüyor. “Meksika’da 6 Ay” adlı kitabını bu dönemde yazıyor.
Habercilik yöntemi olarak kimlik değiştirmek
Bly Meksika’dan sınırdışı edilmesinden sonra New York’a yerleşiyor. New York World gazetesinden aldığı iş teklifini kabul ediyor ve kendisini tarihe geçirecek efsane “delilik” haberlerine burada başlıyor.
Feminist gazeteci Bly’ın burada da odak noktası kadınlar oluyor. Blackwell Kadın Akıl Hastalıkları Hastanesindeki kadınları ve onların koşullarını merak ediyor. Yine kılık değiştirip hafızasını kaybetmiş bir kadın rolünde bu hastaneye yatırıyor.
“Tedavisi” sırasındaki gözlemlerini aktardığı “Deliler Evinde 10 Gün” haberiyle, kadın hastaların hastanede karşılaştığı olumsuz koşulları kamuoyuna duyuruyor. ABD’de büyük yankı uyandıran haberin ardından bu konuda bir de kitap yazıyor.
72 günde dünya turu
Hastane araştırmasından sonra da Bly yerinde duramıyor, bu kez Jules Verne’in Seksen Günde Devr-İ Âlem kitabını örnek alarak dünya seyahatine başlıyor. 40 bin 71 kilometre kat ederek 72 gün 6 saatte dünyayı geziyor. Hatta seyahatine ilham olan kitabın yazarı Verne ile Fransa’da tanışma imkânı da buluyor.
Bly, kendi çağının kadınlarına göre geç evleniyor. Iron Clad Manufacturing Co. adlı şirketin sahibi Milyoner Rober Seaman’a aşık oluyor ve 31 yaşında evleniyor.
Seaman 6 Şubat 1904’te bir iş kazası geçiriyor, bu kazayı ucuz atlatıyor ancak bir ay sonra kalp rahatsızlığından hayatını kaybediyor. Ardından şirketin başına Bly geçiyor. Bly, şirketin bütün parasını çeşitli sosyal hizmetlere harcıyor; kütüphane, hastane ve spor salonları yaptırıyor.
Ancak Bly daha sonra parasız kalıyor ve bu dönemde gazeteciliğe geri dönüyor. New York Journal’da makaleler yazmaya başlıyor. İki yıl sonra, henüz 57 yaşında zatürreden hayatını kaybeden Bly, arkasında yüzlerce haber, üç kitap ve soruşturmacı gazeteciliğin kadın hakları alanındaki en kayda değer örneklerinden bazılarını bırakıyor.
